Wydatki na obsługę prawną nie mogą być zaliczone do kosztów egzekucji

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że wydatki na obsługę prawną nie mogą być zaliczone do kosztów egzekucji związanych z dochodzeniem wierzytelności. Decyzja ta wynika z interpretacji przepisów prawa podatkowego i Kodeksu postępowania cywilnego. Spółka 'A.' sp. z o.o. zwróciła się do organu podatkowego w sprawie zaliczenia nieściągalnej wierzytelności do kosztów uzyskania przychodów, co spotkało się z negatywnym stanowiskiem organu.

Tematyka: koszty procesowe, egzekucyjne, wierzytelności, obsługa prawna, Naczelny Sąd Administracyjny, PDOPrU, Kodeks postępowania cywilnego

Przy wykładni pojęcia „kosztów procesowych i egzekucyjnych” zawartego w art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy
z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t. jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1036; dalej jako:
PDOPrU) należy odwoływać się do zasad określonych w Kodeksie postępowania cywilnego. Eliminuje to
dowolność w ustalaniu tych kosztów – uznał Naczelny Sąd Administracyjny.
„A.” sp. z o.o. w związku z prowadzoną działalnością posiada nieuregulowane wierzytelności. Co do zasady,
dochodzi ich należności na drodze postępowania sądowego, korzystając przy tym z usług profesjonalnych
podmiotów. W przypadku bezskutecznego dochodzenia wierzytelności, po ziszczeniu się odpowiednich przesłanek,
dokonuje odpisu księgowego kwoty wierzytelności uznanej za nieściągalną. Jednocześnie podejmuje decyzje
o ewentualnym zaliczeniu jej do kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów PDOPrU, o ile jej
nieściągalność zostanie odpowiednio udokumentowana. „A.” sp. z o.o. dokumentuje nieściągalność wierzytelności
w sposób określony w art. 16 ust. 2 pkt 3 PDOPrU, tj. protokołem stwierdzającym, że przewidywane koszty
procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od tej kwoty.
W związku z powyższym „A.” sp. z o.o. zwróciła się do organu podatkowego o rozstrzygnięcie: „Czy prawidłowe
jest stanowisko, zgodnie z którym, przy szacowaniu przewidywanych kosztów procesowych i egzekucyjnych
związanych z dochodzeniem wierzytelności, będących podstawą do sporządzenia protokołu, o którym mowa
w art. 16 ust. 2 pkt 3 PDOPrU powinna uwzględnić wszystkie koszty, jakie są niezbędne dla dochodzenia
wierzytelności, a w szczególności wysokość wynagrodzenia kancelarii prawnej z tytułu obsługi procesu
dochodzenia wierzytelności, ustalonego na podstawie cen opartych na stawkach rynkowych stosowanych
przez kancelarię prawną w odniesieniu do świadczenia tego rodzaju usług?”.
Organ stwierdził, że co do zasady, wierzytelności odpisane jako nieściągalne nie stanowią kosztów uzyskania
przychodów, z wyjątkiem wierzytelności ściśle określonych przez ustawodawcę w art. 16 ust. 1 pkt 25 PDOPrU, przy
czym możliwość zaliczenia ich do kosztów podatkowych uzależniona jest od właściwego udokumentowania. Do
takich dokumentów należy m.in. protokół sporządzony przez podatnika, stwierdzający, że przewidywane koszty
procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty. Podatnik
sam powinien dokonać zestawienia wszelkich kosztów procesowych oraz kosztów egzekucyjnych. Zdaniem organu
podatkowego za przewidywane koszty procesowe/egzekucyjne należy przyjąć całokształt możliwych do poniesienia
przez wierzyciela kosztów wynikających z KPC w związku z ewentualnym, procesowym dochodzeniem
wierzytelności. Według organu podatkowego podstawą do sporządzenia protokołu powinny być realne oraz rzetelne
kalkulacje dotyczące przewidywanych kosztów dochodzenia należności. Nie mogą to być koszty ustalone w dowolnej
wysokości, lecz należy je obliczyć na podstawie konkretnych przepisów regulujących wysokość poszczególnych
wydatków. Organ podatkowy stwierdził, że ustalając limit do protokołu nieściągalności wierzytelności w rozumieniu
art. 16 ust. 2 pkt 3 PDOPrU strona może uwzględnić koszty procesowe i egzekucyjne wynikające z regulacji
prawnych określających postępowanie sądowe i egzekucyjne.
Organ podatkowy podkreślił, że nie do zaakceptowania jest bowiem sytuacja, gdyby w zależności od cen
stosowanych przez poszczególne kancelarie prawnicze w danym regionie Polski jedni podatnicy mogliby zaliczyć do
kosztów uzyskania przychodów nieściągalne wierzytelności o tej samej wartości, a inni nie. W ten sposób doszłoby
do nierównego traktowania podatników, gdzie stawki cenowe kancelarii prawniczych decydowałyby o zaliczeniu
wierzytelności do kosztów podatkowych.
Po bezskutecznym wezwaniu organu do usunięcia naruszenia prawa A. Spółka z o.o. wniosła skargę do WSA we
Wrocławiu. Sąd oddalając skargę wyjaśnił, że dokonując wykładni pojęcia „kosztów procesowych i egzekucyjnych”
użytego w art. 16 ust. 2 pkt 3 PDOPrU należy odwoływać się do zasad określonych w KPC. Pozwala to ujednolicić
zasady ustalania przewidywanych kosztów procesowych i egzekucyjnych eliminując element dowolności.
Ustawodawca nie sformułował definicji legalnej pojęcia „kosztów procesowych i egzekucyjnych” ani na gruncie
PDOPrU ani na gruncie innych ustaw. Jednak, w świetle literalnego brzmienia art. 16 ust. 2 pkt 3 PDOPrU nie można
przyjąć, że pojęcie to powinno być interpretowane szeroko, w sposób pozwalający na uwzględnienie wszystkich
potencjalnych wydatków związanych z dochodzeniem wierzytelności. Za przewidywane koszty procesowe należy
zatem uznać całokształt możliwych do poniesienia przez wierzyciela kosztów, wynikających z przepisów KPC,
w związku z ewentualnym, procesowym dochodzeniem wierzytelności. Będą to zarówno koszty procesu, określone
w art. 98 § 2 i 3 KPC, jak i koszty egzekucyjne oraz wszystkie inne wydatki związane bezpośrednio z ewentualnym
procesem. Podatnik powinien chociaż w przybliżeniu określić koszty, jakie musiałby ponieść, gdyby chciał dochodzić
swoich należności na drodze sądowej. Może tu wziąć pod uwagę także wydatki na obsługę prawną, ale tylko takie,
które odnoszą się do czynności prawnych niezbędnych do dochodzenia wierzytelności przed sądem, skalkulowane
w oparciu o stosowne przepisy regulujące wysokość opłat pobieranych przez radców prawnych lub adwokatów za

czynności wykonywane przez nich w postępowaniu sądowym. Decydując się na usługę kancelarii prawnej należy
liczyć się z tym, że koszty, które ewentualnie zostaną po wygranym procesie zasądzone według stawek urzędowych
mogą okazać się niewystarczające na pokrycie całości wynagrodzenia kancelarii. Ograniczenie zwrotu kosztów
procesu w zakresie zastępstwa procesowego do kosztów określonych stawkami urzędowymi ma na celu pewne
funkcje ochronne w stosunku do dłużników. Służy ograniczaniu nadużyć, polegających na ewentualnym opłacaniu
wynagrodzenia kancelarii w wysokości wielokrotnie przewyższającej wartość długu.
Oddalając skargę kasacyjną podatniczki, NSA podkreślił, że w art. 16 ust. 2 pkt 3 PDOPrU mowa jest
o kosztach procesowych i egzekucyjnych, a nie o wszelkich kosztach związanych lub niezbędnych do
poniesienia w celu dochodzenia wierzytelności. Mimo, że ustawodawca nie sformułował definicji legalnej
pojęcia „kosztów procesowych i egzekucyjnych”, w świetle literalnego brzmienia art. 16 ust. 2 pkt 3 nie
można przyjąć, że pojęcie to powinno być interpretowane szeroko, w sposób pozwalający na uwzględnienie
wszystkich potencjalnych wydatków związanych z dochodzeniem wierzytelności.
Wyrok NSA z 24.5.2018 r., II FSK 1439/16

Należy dokładnie określić koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności, uwzględniając jedynie koszty niezbędne i zgodne z przepisami prawa. Ważne jest, aby zgodnie z wyrokiem NSA koszty obsługi prawnej nie mogą być traktowane jako koszty egzekucji. Ostatecznie, właściwe udokumentowanie kosztów jest kluczowe dla ich ewentualnego zaliczenia do kosztów podatkowych.