Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej

TS orzekł, że w sytuacji takiej jak leżąca u podstawy sporu w postępowaniu głównym, rodzice małoletniego dziecka złożyli wniosek o zrzeczenie się spadku. Sprawa dotyczyła jurysdykcji w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003 stanowi, że jurysdykcja sądu wymaga jednoznacznego uzgodnienia przez wszystkie strony postępowania.

Tematyka: jurysdykcja, odpowiedzialność rodzicielska, prorogacja jurysdykcji, dobro dziecka, art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003

TS orzekł, że w sytuacji takiej jak leżąca u podstawy sporu w postępowaniu głównym, w której rodzice
małoletniego dziecka, mający wraz z dzieckiem miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim, złożyli
w imieniu tego dziecka w innym państwie członkowskim wniosek o wyrażenie przez sąd zgody na zrzeczenie
się przez to dziecko spadku, art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003 należy interpretować w ten
sposób, że wniosek złożony przez rodziców dziecka wspólnie przed wybranym przez nich sądem stanowi
jednoznaczne uznanie przez nich tej jurysdykcji.
Działając w imieniu swego małoletniego dziecka, mającego obywatelstwo greckie, A. Saponaro i K.Ch. Xylina
wystąpili do sądu w Leros (Grecja) o wyrażenie przez ten sąd zgody na zrzeczenie się przez dziecko spadku po
dziadku dziecka ze strony matki. Spadkodawca zmarł nie sporządziwszy testamentu. W chwili śmierci mieszkał
w Grecji. Jego majątek składał się z samochodu i łodzi, które znajdują się w Grecji i których łączna wartość wynosi
900 EUR. Ponadto, zmarły został skazany w sprawie karnej za usiłowanie popełnienia oszustwa, tak że jego
spadkobiercy musieli liczyć się z prawdopodobieństwem wytoczenia przez ofiarę przestępstwa powództwa cywilnego
o odszkodowanie. Z tego względu żona i córki zmarłego, odpowiednio babcia, matka i ciotka małoletniego dziecka,
zrzekły się spadku, a rodzice tego małoletniego dziecka wystąpili w jego imieniu do sądu o wyrażenie zgody na
zrzeczenie się przez dziecko spadku, do dziedziczenia którego zostało powołane. A. Saponaro, K.Ch. Xylina i ich
małoletnie dziecko mają miejsce zwykłego pobytu w Rzymie.
W sytuacji, takiej jak leżąca u podstawy sporu w postępowaniu głównym, sąd odsyłający w pytaniu prejudycjalnym
dążył do ustalenia wykładni art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego
jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej (dalej jako: rozporządzenia Nr 2201/2003).
Na podstawie art. 12 ust. 3 sądy państwa członkowskiego mają jurysdykcję w odniesieniu do odpowiedzialności
rodzicielskiej w postępowaniach innych niż te, o których mowa w ust. 1, jeżeli:
1) dziecko ma istotny związek z tym państwem członkowskim, w szczególności z uwagi na fakt, że jeden
z podmiotów odpowiedzialności rodzicielskiej ma zwykły pobyt w tym państwie członkowskim lub dziecko posiada
obywatelstwo tego państwa członkowskiego;
oraz
2) jurysdykcja sądów została wyraźnie lub w inny jednoznaczny sposób uznana przez wszystkie strony postępowania
w chwili wszczęcia postępowania oraz jest zgodna z dobrem dziecka.
Zgodnie z art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003 powstanie jurysdykcji sądu w oparciu o ten przepis
wymaga „uznania jej wyraźnie lub w inny jednoznaczny sposób”. W wyroku L (C-656/13, pkt 56) TS orzekł, że ten
przepis wymaga ustalenia, że istnieje wyraźna, a przynajmniej jednoznaczna zgoda wszystkich stron postępowania
wobec prorogacji jurysdykcji. Zgoda ta nie istnieje, gdy do danego sądu zwrócił się o rozpoznanie sprawy tylko jeden
ze uczestników postępowania, a drugi uczestnik inicjuje w tym samym sądzie, w późniejszym terminie, inne
czynności, mające na celu zakwestionowanie jurysdykcji tego sądu (wyrok L, pkt 57). Trybunał stwierdził, że gdy
oboje rodzice małoletniego dziecka występują wspólnie do tego samego sądu, wyrażają oni tę samą wolę
wystąpienia do danego sądu i w ten sposób również zgodę na wybór danego sądu jako sądu właściwego. Wobec
braku informacji podważających ten wniosek uznanie prorogacji jurysdykcji należy uważać za wyrażone
„jednoznacznie” w rozumieniu art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003.
Analizując sformułowanie „wszystkie strony postępowania w chwili wszczęcia postępowania” TS badał, czy
prokurator, będący z mocy prawa krajowego stroną postępowania, jest również „stroną” w rozumieniu art. 12 ust. 3 lit.
b) rozporządzenia Nr 2201/2003. Sąd odsyłający doprecyzował, że prokurator działa jako przedstawiciel państwa
w interesie ogólnym i że w przypadku składanego w imieniu małoletniego dziecka wniosku o wyrażenie przez sąd
zgody na zrzeczenie się spadku interes ogólny jest tożsamy z dobrem dziecka. W tej kwestii TS wskazał, że
z motywu 12 rozporządzenia Nr 2201/2003 wynika, iż podstawa jurysdykcji przewidziana w art. 12 ust. 3 tego
rozporządzenia stanowi wyjątek od kryterium bliskości, zgodnie z którym w dotyczących dziecka sprawach z zakresu
odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcja powinna należeć w pierwszej kolejności do sądów państw członkowskich
zwykłego pobytu dziecka, czego wyraz stanowi art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia. Wyjątek ten ma na celu przyznanie
pewnej autonomii stronom postępowań dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Trybunał podkreślił, że
w związku z tym wymóg dotyczący jednoznacznego uznania jurysdykcji sądu, przed którym wszczęto postępowanie,
przez wszystkie strony postępowania należy interpretować ściśle (wyrok Gogova, C-215/15, pkt 41). Rzecznik
generalny podnosił, że w wyrażeniu „wszystkie strony postępowania” należy podkreślić użycie słowa „wszystkie”,

które należy odnieść do występujących w art. 12 ust. 1 rozporządzenia Nr 2201/2003 pojęć „małżonków” oraz
„podmiotów odpowiedzialności rodzicielskiej” (pkt 46). Unijny prawodawca dołożył starań, aby posłużyć się pojęciem
obejmującym wszelkich uczestników postępowania w rozumieniu prawa krajowego. Zatem TS uznał, że prokurator,
któremu w przypadku wniosków, takich jak złożony w postępowaniu głównym, zgodnie z prawem krajowym
przysługuje status strony postępowania i który reprezentuje interes dziecka, stanowi stronę postępowania
w rozumieniu art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003. W związku z tym jego sprzeciw wobec prorogacji
jurysdykcji nie mógłby zostać nieuwzględniony.
Z art. 16 rozporządzenia Nr 2201/2003 wynika, że moment, w którym strony postępowania mają uznać jurysdykcję, tj.
moment wszczęcia postępowania przed sądem, odpowiada zasadniczo chwili, w której pismo wszczynające
postępowanie lub pismo mu równorzędne zostaje złożone w sądzie (wyroki: E., C-436/13, pkt 38; L, pkt 55).
Wystąpienie pewnych zdarzeń po chwili wszczęcia postępowania może jednak wskazać, że w tej chwili uznanie
jurysdykcji, o którym mowa w art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003, nie miało miejsca. I tak w wyroku L
(pkt 56, 57) Trybunał orzekł, że występowanie wyraźnej lub wyrażonej w inny jednoznaczny sposób zgody
w rozumieniu tego przepisu ewidentnie nie może zostać uznane za ustalone, w sytuacji gdy do danego sądu zwróciła
się o rozpoznanie sprawy tylko jedna ze stron postępowania, a w późniejszym terminie, w chwili dokonywania
pierwszej swojej czynności w ramach pierwszego postępowania, druga strona kwestionuje jurysdykcję sądu, do
którego się zwrócono. Analogicznie w sytuacji, w której prokurator jest z mocy prawa uznawany przez prawo krajowe
za stronę postępowania dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej – zdaniem TS – jego sprzeciw wobec
dokonanego przez rodziców dziecka, którego sprawa dotyczy, wyboru jurysdykcji po dacie wszczęcia postępowania
stanowi przeszkodę dla uznania, że wszystkie strony postępowania uznały prorogację jurysdykcji w tym momencie.
Natomiast wobec braku takiego sprzeciwu zgoda tej strony może być uważana za wyrażoną domyślnie, a wymóg
jednoznacznego uznania jurysdykcji przez wszystkie strony postępowania w chwili wszczęcia postępowania może
być uważany za spełniony.
Trybunał wskazał, że z art. 12 ust. 3 rozporządzenia Nr 2201/2003 wynika, iż prorogacja jurysdykcji w żadnym
przypadku nie może być sprzeczna z dobrem dziecka i że poszanowanie tego wymogu oznacza konieczność
dokonywania weryfikacji w każdym przypadku (wyrok L, pkt 49, 58). W wyroku D (C-428/15, pkt 58), dotyczącym
wykładni art. 15 rozporządzenia Nr 2201/2003, TS orzekł, że wymóg, aby przekazanie sprawy służyło dobru dziecka,
oznacza, iż sąd posiadający jurysdykcję powinien upewnić się, że w świetle okoliczności sprawy, planowane
przekazanie jej sądowi innego państwa członkowskiego nie stwarza ryzyka negatywnego wpływu na sytuację danego
dziecka. Trybunał podkreślił, że motyw 12 rozporządzenia Nr 2201/2003, który stanowi, iż podstawy jurysdykcji
w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej ustanowione w tym rozporządzeniu ukształtowane są zgodnie z zasadą
dobra dziecka, wyraźnie wskazuje na możliwość posiadania jurysdykcji przez sądy państwa członkowskiego innego
niż państwo członkowskie zwykłego pobytu dziecka, pod warunkiem istnienia porozumienia zawartego między
podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej. W głównym postępowaniu takie porozumienie zostało zawarte między
rodzicami dziecka. Ponadto sąd odsyłający wskazywał, że poza obywatelstwem dziecka, tj. obywatelstwem państwa,
którego sądy zostały wybrane jako właściwe, również miejscem zamieszkania zmarłego w chwili jego śmierci oraz
miejscem położenia jego majątku, stanowiącego przedmiot dziedziczenia, jest to właśnie państwo członkowskie.
Z postanowienia odsyłającego wynika też, że jest tak również w przypadku pasywów obciążających spadek.
Elementy te wzmacniają związek dziecka z państwem, którego sądy zostały wybrane jako właściwe i te sądy są
w dobrym położeniu, aby dokonać oceny kontekstu, w jakim miałoby nastąpić zrzeczenie się spadku. Ponadto, żadna
spośród informacji przedstawionych przez sąd odsyłający nie wskazuje na to, by wszczęcie postępowania przed
sądem wybranym przez rodziców w jakikolwiek sposób miało naruszać dobro dziecka. Z postanowienia odsyłającego
wynika w szczególności, że prokurator, na którym ciąży obowiązek ochrony dobra dziecka, nie sprzeciwił się temu
wyborowi. W takiej sytuacji elementy wskazane przez sąd odsyłający, który podkreśla związek dziecka z państwem
członkowskim, którego sądy miałyby mieć jurysdykcję, pozwalają uznać, że wymóg dotyczący uwzględnienia dobra
dziecka jest spełniony.
Reasumując TS orzekł, że w sytuacji takiej jak leżąca u podstawy sporu w postępowaniu głównym, w której
rodzice małoletniego dziecka, mający wraz z dzieckiem miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim,
złożyli w imieniu tego dziecka w innym państwie członkowskim wniosek o wyrażenie przez sąd zgody na
zrzeczenie się przez to dziecko spadku, art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003 należy interpretować
w ten sposób, że:
1) wniosek złożony przez rodziców dziecka wspólnie przed wybranym przez nich sądem stanowi
jednoznaczne uznanie przez nich tej jurysdykcji;
2) prokurator, mający z mocy prawa krajowego status strony w przedmiotowym postępowaniu, jest stroną
postępowania w rozumieniu art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003. Jego sprzeciw wobec
dokonanego przez rodziców dziecka po dacie wszczęcia postępowania wyboru jurysdykcji stanowi
przeszkodę dla uznania, że wszystkie strony postępowania uznały prorogacje jurysdykcji w tym momencie.
Wobec braku takiego sprzeciwu jego zgoda może być uważana za wyrażoną domyślnie, a wymóg

jednoznacznego uznania jurysdykcji przez wszystkie strony postępowania w chwili wszczęcia postępowania
może być uważany za spełniony;
3) okoliczność, że miejsce zamieszkania zmarłego w chwili śmierci, jego majątek stanowiący przedmiot
dziedziczenia oraz pasywa obciążające spadek były położone w państwie członkowskim, którego jurysdykcja
została wybrana, pozwala – wobec braku elementów wskazujących na to, że prorogacja jurysdykcji mogłaby
mieć negatywny wpływ na sytuację dziecka – uznać, że taka prorogacja jurysdykcji jest zgodna z dobrem
dziecka.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 19.4.2018 r., Saponaro i Xylina, C-565/16

TS podkreślił konieczność jednoznacznego uzgodnienia jurysdykcji przez wszystkie strony postępowania w chwili jego wszczęcia. Prorogacja jurysdykcji nie może być sprzeczna z dobrem dziecka. Analiza opierała się na wyroku dotyczącym uzgodnienia jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej.