Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka

Sąd Najwyższy uznał, że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodziców przekracza zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Termin złożenia oświadczenia nie może upłynąć przed zakończeniem postępowania o zezwolenie na jego złożenie. Rozbieżności w orzecznictwie dotyczą m.in. wpływu złożenia wniosku o zezwolenie na bieg terminu oraz kryteriów oceny czynności przekraczających zarząd majątkiem dziecka.

Tematyka: Sąd Najwyższy, oświadczenie o odrzuceniu spadku, małoletnie dziecko, złożenie oświadczenia, zarząd majątkiem dziecka, postępowanie zezwalające, rozbieżności orzecznictwa, wniosek o zezwolenie, bieg terminu, interes małoletniego

Sąd Najwyższy uznał, że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodziców przekracza zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Termin złożenia oświadczenia nie może upłynąć przed zakończeniem postępowania o zezwolenie na jego złożenie. Rozbieżności w orzecznictwie dotyczą m.in. wpływu złożenia wniosku o zezwolenie na bieg terminu oraz kryteriów oceny czynności przekraczających zarząd majątkiem dziecka.

Sąd Najwyższy uznał, że:
1. Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest
czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.
2. Termin przewidziany w art. 1015 § 1 KC nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem
postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone
niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.

Pierwszy Prezes SN wniósł o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów SN rozbieżności w wykładni prawa występującej
w orzecznictwie w zakresie dotyczącym następujących zagadnień prawnych:
„1. Czy złożenie przez rodziców, jako przedstawicieli ustawowych dziecka powołanego do dziedziczenia,
oświadczenia w imieniu dziecka na podstawie art. 1015 § 1 KC o odrzuceniu spadku, którego pasywa
wyczerpują lub przewyższają wartość aktywów, stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu
majątkiem dziecka w rozumieniu art. 101 § 3 KRO?
2. Czy – w przypadku oceny, że w danym stanie faktycznym oświadczenie w imieniu dziecka na podstawie
art. 1015 § 1 KC o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego
zarządu majątkiem dziecka – złożenie do sądu przez rodziców wniosku o zezwolenie na złożenie stosownego
oświadczenia nie ma wpływu na bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 KC, czy też ma wpływ na bieg
przedmiotowego terminu wobec dopuszczalności zastosowania analogii z przepisów normujących bieg
terminu przedawnienia?
3. W przypadku przyjęcia, że złożenie do sądu opiekuńczego wniosku o zezwolenie na złożenie oświadczenia
na podstawie art. 1015 § 1 KC ma wpływ na bieg terminu określonego w tym przepisie, to czy polega on ta
tym, że:
a) następuje zawieszenie biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 KC na czas trwania postępowania przed
sądem opiekuńczym, albo
b) następuje przerwanie biegu tego terminu, albo
c) termin nie biegnie od chwili złożenia do sądu opiekuńczego wskazanego wniosku do chwili
uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego zezwalającego na złożenie oświadczenia
o określonej treści oraz w czasie niezbędnym do złożenia oświadczenia bez nieuzasadnionej zwłoki, chyba
że wskazany termin, uwzględniając czas trwania postępowania opiekuńczego, jeszcze nie upłynął; wtedy
złożenie oświadczenia może nastąpić w dowolnej chwili, przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia
się przez przedstawiciela ustawowego o tytule powołania małoletniego do spadku”.
W uzasadnieniu wskazano, że problematyka, której dotyczy przedstawione zagadnienie prawne ma bardzo istotną
doniosłość społeczną, w szczególności, gdy pasywa wyczerpują lub przewyższają wartość aktywów spadku, do
którego została powołana osoba małoletnia. W orzecznictwie SN przyjęto, że jako istotne kryterium zaliczenia danej
czynności do czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka, bądź do zbioru czynności przekraczających zwykły
zarząd, zasady doświadczenia życiowego. Według tych zasad należy oceniać, czy konkretna czynność prawna
w przeciętnych i typowych sytuacjach życiowych naraża dobro dziecka i jego interes majątkowy czy też – przeciwnie
– z reguły leży w jego interesie (zob. uchwała SN z 30.4.1977 r., III CZP 73/76, OSNCP Nr 2/1978, poz. 19).
Obiektywnym i sprawdzalnym miernikiem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest ciężar
gatunkowy dokonywanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego oraz szeroko pojęte dobro dziecka
i ochrona jego interesów życiowych (zob. postanowienie SN z 17.10.2000 r., I CKN 319/00, 
). W nowszych
orzeczeniach przyjmuje się, że odrzucenie spadku jest niewątpliwie czynnością przekraczającą zwykły zarząd
majątkiem dziecka (zob. postanowienie SN z 25.5.2012 r., I CSK 414/11, 
), zatem przedstawiciele ustawowi –
zamierzający odrzucić spadek w imieniu dziecka – muszą wystąpić o zezwolenie na to do sądu opiekuńczego (zob.
postanowienie SN z 28.9.2016 r., III CSK 329/15, OSNC Nr 5/2017, poz. 61).
W orzecznictwie SN zachodzi rozbieżność co do wpływu wszczęcia postępowania o uzyskanie zezwolenia na
dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego spadkobiercy na bieg
terminu określonego w art. 1015 § 1 KC. Zgodnie z pierwszym stanowiskiem złożenie do sądu przez rodziców
wniosku o zezwolenie na złożenie stosownego oświadczenia nie ma wpływu na bieg terminu określonego w art. 1015
§ 1 KC, rozpoczynającego się od dnia dowiedzenia się przez rodziców o tytule powołania dziecka do spadku. Termin



do złożenia oświadczenia, przewidziany w art. 1015 § 1 KC, jest terminem zawitym. W konsekwencji upływ terminu
powoduje utratę uprawnienia do skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Upływ terminu
uwzględniany jest z urzędu. Krótki termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma na celu jak
najszybsze przesądzenie komu ma przypaść spadek i kto będzie ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe. Służy
to ochronie bezpieczeństwa obrotu prawnego. Formą ochrony interesów osób powołanych do spadku, łagodzącą
ewentualne negatywne konsekwencje niezachowania terminu zawitego do złożenia oświadczenia o odrzuceniu
spadku, jest przesądzenie w ustawie, że brak oświadczenia w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku
z dobrodziejstwem inwentarza (zob. postanowienie SN z 25.2.2015 r., IV CSK 304/14, 
; postanowienie SN
z 13.12.2012 r., V CSK 18/12, 
).
Zgodnie z drugim stanowiskiem złożenie do sądu opiekuńczego wniosku o zezwolenie na złożenie oświadczenia na
podstawie art. 1015 § 1 KC ma wpływ na bieg terminu określonego w tym przepisie, tak aby sytuacja małoletniego
spadkobiercy nie była gorsza od sytuacji spadkobierców, którzy w celu złożenia stosownego oświadczenia nie muszą
dokonywać dodatkowych czynności. Przyjmuje się, że możliwe jest nieuznawanie upływu niektórych terminów
zawitych, gdy ścisłe przestrzeganie zasady o wygaśnięciu uprawnienia ograniczonego terminem zawitym wiązałoby
się z rażącym zagrożeniem interesów uczestnika obrotu cywilnoprawnego. Przedstawiciel ustawowy małoletniego nie
ma bezpośredniego wpływu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym. Brak uwzględnienia przy
liczeniu terminu z art. 1015 KC czasu trwania postępowania o udzielenie przez sąd opiekuńczy zezwolenia na
odrzucenie spadku przez przedstawiciela ustawowego małoletniego powoduje zagrożenie interesów małoletniego,
który sam skutecznie działać nie może. Pozostaje to w sprzeczności z zasadą ochrony dobra dziecka Przyjęcie
wykładni literalnej art. 1015 § 1 KC spowodowałoby naruszenie art. 32 i 64 ust. 2 Konstytucji RP, wskutek
zróżnicowania sytuacji prawnej spadkobierców o pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobierców
małoletnich. Godziłoby w konstytucyjną zasadę równości obywateli wobec prawa (zob. postanowienie SN
z 28.9.2016 r., III CSK 329/15, OSNC Nr 5/2017, poz. 6; postanowienie SN z 24.9.2015 r., V CSK 686/14, 
).
Sąd Najwyższy uznał, że do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka należy
zaliczyć złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Wyjaśnił również, że przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez
małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku termin określony w art. 1015 § 1 KC nie może
się skończyć. Jednak gdy dojdzie do prawomocnego zakończenia tego postępowania, oświadczenie
małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.
Uchwała SN(7) z 22.5.2018 r., III CZP 102/17







Sąd Najwyższy podkreślił istotność społeczną problematyki odrzucenia spadku przez małoletniego. W orzecznictwie przyjęto, że odrzucenie spadku jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka. Decyzja o złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku powinna zostać podjęta niezwłocznie po zakończeniu postępowania zezwalającego na to.