Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po terminie

Tematyka: sąd najwyższy, oświadczenie, odrzucenie spadku, termin, spadkobierca, pełnomocnik, błąd, groźba, uchylenie się

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że termin do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych
niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku jest terminem zawitym. Jednak w wyjątkowych
sytuacjach, sąd może powołać się na zasady współżycia społecznego i nie uwzględnić upływu tego terminu.
Termin zawity do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu
spadku jest zachowany, gdy przed jego upływem sąd odbierze to oświadczenie i oświadczenie o odrzuceniu
spadku (art. 1019 § 2 KC). W wypadkach wyjątkowych, w szczególności, gdy za nieodebranie oświadczenia
w terminie spadkobierca nie ponosi winy, sąd może nie uwzględnić upływu tego terminu przez wzgląd na
zasady współżycia społecznego (art. 5 KC) – stwierdził w uchwale Sąd Najwyższy.
Sąd przyznał pełnomocnika procesowego Mirosławie K., która chciała złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, gdy
okazało się, że składają się na niego prawie wyłącznie długi. Pełnomocnik z uwagi na stan zdrowia zwrócił się
o ustanowienie innego pełnomocnika. Po ustanowieniu przez sąd kolejnego pełnomocnika Mirosława K. złożyła
oświadczenie po upływie rocznego terminu.
Sąd I instancji oddalił wniosek, zaś sąd II instancji przedstawił SN pytanie prawne o następującej treści: „Czy na
czas trwania postępowania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia wniosku o uchylenie
się od skutków prawnych niezłożenia w terminie pod wpływem błędu oświadczenia o odrzuceniu spadku
ulega zawieszeniu bieg terminu przewidzianego w art. 88 § 2 w zw. z art. 1019 § 1 i 2 KC, a w przypadku
udzielenia pozytywnej odpowiedzi na to pytanie czy rozpoczyna on dalej bieg od chwili ustanowienia przez
sąd pełnomocnika albo od chwili jego wyznaczenia przez właściwą okręgową radę adwokacką lub radę
okręgowej izby radców prawnych?”.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym
spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest
jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie z art. 1019 KC, jeżeli oświadczenie
o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach
oświadczenia woli z następującymi zmianami: uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić
przed sądem; spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy
sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia
o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Zgodnie z art. 88 § 2 KC, uprawnienie do
uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili,
kiedy stan obawy ustał.
Sąd wskazał, że można przyjąć, iż do czasu wniesienia do sądu wniosku o odebranie od spadkobiercy oświadczenia,
dochowanie przez spadkobiercę terminu do jego złożenia nie jest bezpośrednio uzależnione od podjęcia przez sąd
czynności w celu jego odebrania. Do chwili zgłoszenia wniosku po stronie sądu nie powstaje obowiązek wszczęcia
w tym celu postępowania, nie ma też pewności, że taki wniosek zostanie wniesiony.
Sąd wskazał, że można również twierdząco odpowiedzieć na zadane pytanie z uwagi na fakt, iż na przeszkodzie we
wniesieniu przez spadkobiercę wniosku stała obiektywna przeszkoda w postaci niemożności skorzystania przez
niego z pomocy fachowego pełnomocnika, a terminowe złożenie przez niego oświadczenia było uzależnione od
czynności sądu związanych z rozpoznaniem wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu.
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że termin do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych
niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku jest terminem zawitym. Jednak w wyjątkowych
sytuacjach, sąd może powołać się na zasady współżycia społecznego i nie uwzględnić upływu tego terminu.
Uchwała SN z 15.3.2018 r. III CZP 110/17

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie z art. 1019 KC, jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem; spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Zgodnie z art. 88 § 2 KC, uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.