Ustalenie wartości majątku wspólnego przy podziale

W publikacji omawia się kwestie ustalania wartości majątku wspólnego przy podziale między małżonkami. Skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu majątku oraz cen w chwili podziału. Autorzy analizują także ważność umów o częściowym podziale majątku wspólnego oraz konsekwencje naruszenia zakazu podziału majątku wspólnego w trakcie trwania wspólności małżeńskiej.

Tematyka: podział majątku wspólnego, ustalenie wartości majątku, skład majątku wspólnego, wartość majątku, umowa o podziale majątku, naruszenie zakazu, rozdzielność majątkowa

1. W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami skład
majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu
tego majątku oraz cen w chwili dokonywania podziału.
2. Umowa małżonków o częściowym podziale majątku wspólnego, zawarta przed ustanowieniem przez sąd
rozdzielności majątkowej z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy (art. 52 § 2 KRO), jest ważna – wynika
z uchwały Sądu Najwyższego.

Sąd orzekł o rozwodzie małżonków D. w 2010 r. Kilka lat później doszło do sądowego podziału majątku byłych
małżonków. W jego skład wchodziły nieruchomości i udziały w nieruchomościach, firma oraz kilka aut. Sąd ustalając
skład majątku wspólnego odwołał się do stanu z dnia orzeczenia o rozwodzie, ale ich wartość ustalił na dzień
wydawania orzeczenia o podziale. Byli małżonkowie zaskarżyli orzeczenie, zaś sąd II instancji skierował do SN
pytanie prawne o następującej treści:
„1. Czy w sprawie o podział majątku wspólnego ustalenie wartości poszczególnych przedmiotów
majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego następuje według stanu tych przedmiotów na dzień
ustania wspólności majątkowej małżeńskiej czy według stanu na dzień orzekania?
2. Czy ważna jest umowa o częściowym podziale majątku wspólnego zawarta z naruszeniem zakazu
wynikającego z art. 35 KRO, jeżeli następnie na mocy prawomocnego wyroku sądowego została orzeczona
rozdzielność majątkowa z datą wsteczną obejmującą okres, w którym została zawarta powyższa umowa
o podziale majątku wspólnego?”.
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że zarówno przepisy KRO, jak i KPC nie rozstrzygają wprost
i jednoznacznie tego, jaki stan przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego powinien być brany pod
uwagę przy ustalaniu składu i wartości majątku wspólnego przy jego podziale. W orzecznictwie wyrażono pogląd, że
skład majątku wspólnego ustala się według stanu w chwili ustania wspólności (zob. postanowienie SN z 20.1.1974 r.,
III CRN 384/73, niepubl.), oraz że wartość składników majątku podlegającego podziałowi ustala się według stanu na
dzień ustania wspólności majątkowej i według cen obowiązujących w chwili zamknięcia rozprawy (zob.
postanowienie SN z 11.3.2010 r., IV CSK 429/09,
). Sąd uznał, że data ustania wspólności majątkowej
małżeńskiej powinna determinować ustalenie składu majątku wspólnego na potrzeby podziału majątku wspólnego,
jednak nie można tego założenia przyjmować dla ustalenia stanu poszczególnych rzeczy i praw majątkowych jako
podstawy oszacowania wartości przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego objętego
podziałem.
W zakresie drugiego zagadnienia sąd wyjaśnił, że w art. 35 KRO ustawodawca wprowadził zakaz dokonywania przez
małżonków podziału majątku wspólnego podczas trwania ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.
Konsekwencją naruszenia tego zakazu jest bezwzględna nieważność na podstawie art. 58 § 1 KC już od chwili
dokonania umownego podziału majątku wspólnego i co do zasady, czynność ta nie podlega konwalidacji.
W niektórych jednak sytuacjach sam ustawodawca przewidział możliwość konwalidowania nieważnej czynności
prawnej. Na podstawie przepisów KRO każdy z małżonków może domagać się, aby sąd ustanowił między
małżonkami rozdzielność majątkową. Do powstania rozdzielności majątkowej między małżonkami dochodzi w takiej
sytuacji w drodze kształtującego orzeczenia sądowego i może to nastąpić z datą wsteczną. W ocenie sądu, mając na
względzie prawokształtujący charakter orzeczenia sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową z datą wsteczną,
wydaje się zasadne przyjęcie, że wobec tego, iż małżonkowie nie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej
małżeńskiej, mogli dokonać czynności prawnej w postaci umownego podziału majątku wspólnego i w związku z tym
czynność dokonana przez małżonków polegająca na umownym częściowym podziale majątku wspólnego w postaci
wspólnych środków pieniężnych może zostać uznana za ważną, pomimo tego, że w chwili jej rzeczywistego
dokonania była sprzeczna z art. 35 KRO.
Sąd Najwyższy stwierdził, że skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności
majątkowej, natomiast jego wartość według stanu tego majątku oraz cen w chwili dokonywania podziału.
Takie rozwiązanie pozwala uwzględnić przy podziale nakłady poszczególnych małżonków na wspólny
majątek, jak również określić korzyści jakie uzyskali małżonkowie w tym przejściowym okresie.
Jednocześnie SN potwierdził ważność umowy małżonków o częściowym podziale majątku wspólnego,
zawartej przed ustanowieniem przez sąd rozdzielności majątkowej, o ile sąd orzekł o jej ustanowieniu z datą
poprzedzającą zawarcie tej umowy.
Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 103/17

Sąd Najwyższy potwierdził, że skład majątku wspólnego należy ustalać według chwili ustania wspólności, a wartość według stanu majątku i cen w chwili podziału. Umowy o podziale majątku przed ustanowieniem rozdzielności majątkowej mogą być ważne pod pewnymi warunkami. Publikacja analizuje także konsekwencje naruszenia zakazu podziału majątku w trakcie wspólności małżeńskiej.