Właściwość sądu w sprawach o ochronę dóbr osobistych

Sąd Najwyższy podjął uchwałę dotyczącą wykładni art. 35 KPC w sprawach o ochronę dóbr osobistych. Uznano, że osoba dochodząca ochrony może wytoczyć powództwo przed sądem okręgu działania sprawcy lub przed sądem, gdzie doszło do naruszenia. Publikacja omawia przypadki naruszenia dóbr osobistych, egzekucji bezpodstawnej i kwestie właściwości sądowej związane z art. 35 KPC.

Tematyka: Sąd Najwyższy, art. 35 KPC, ochrona dóbr osobistych, egzekucja, właściwość sądu, naruszenie dóbr osobistych, uchwała SN, interpretacja prawa

Sąd Najwyższy podjął uchwałę dotyczącą wykładni art. 35 KPC uznając, że osoba dochodząca ochrony dobra
osobistego może, na podstawie art. 35 KPC, wytoczyć powództwo przed sąd, w którego okręgu działał
sprawca, lub przed sąd, w którego okręgu to działanie spowodowało zagrożenie lub naruszenie dobra
osobistego.
Anna B. po doręczeniu jej nakazu zapłaty uregulowała wskazany w nim dług wobec przedsiębiorstwa
energetycznego „P.” S.A., które pomimo tego skierowało do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji. Doprowadziło
to do prowadzenia bezpodstawnej, niedopuszczalnej i niecelowej egzekucji, w toku której o zadłużeniu dowiedział się
pracodawca Anny B., placówka banku prowadzącego jej rachunek bankowy i Biuro Informacji Kredytowej. Anna B.
stwierdziła, że doznała naruszenia dóbr osobistych, ponieważ w ocenie pracodawcy, banku i Biura Informacji
Kredytowej stała się osobą nierzetelną, niestabilną finansowo i obecnie ponosi ujemne tego skutki, np. w postaci
braku możliwości uzyskania kredytu czy pożyczki. W związku z powyższym wystąpiła przeciwko „P.” S.A. domagając
się od pozwanej zapłaty zadośćuczynienia, nakazania pozwanej złożenia oświadczenia w celu usunięcia skutków
naruszenia jej dóbr osobistych, skierowanego do jej pracodawcy, banku i Biura Informacji Kredytowej, informującego,
że postępowanie egzekucyjne było niedopuszczalne i niecelowe, bowiem powódka zrealizowała obciążający ją
obowiązek zapłaty, nie dając podstaw do jego przymusowej egzekucji.
Anna B. wniosła pozew do Sądu Okręgowego w Z. argumentując, że w jego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące
szkodę w rozumieniu art. 35 KPC. Sąd ten stwierdził swoją niewłaściwość i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w P. W jego ocenie, z treści art. 35 KPC wynika, że powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego
wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Ponieważ zdarzeniem,
z którym powódka wiąże powstanie szkody, było zachowanie pozwanej, polegające na powzięciu decyzji o wszczęciu
przeciwko niej postępowania egzekucyjnego, należało kierować się miejscem siedziby pozwanej.
Sąd rozpoznający zażalenie powódki przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne o następującej treści:
„Czy miejscem zdarzenia wywołującego szkodę w rozumieniu art. 35 KPC jest wyłącznie miejsce zachowania
sprawcy dokonującego naruszenia dóbr osobistych, czy także miejsce, w którym wystąpiła szkoda
niemajątkowa będąca skutkiem tego zachowania?”.
W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że naruszenie dóbr osobistych materiałem prasowym uzasadnia
właściwość sądu, w którego okręgu doszło do jego opublikowania, a nie właściwość sądu, gdzie powódka pracowała
zawodowo i rozpowszechniano publikację narażając na szwank jej dobre imię. Uzasadniając to stanowisko odwołuje
się do językowego brzmienia art. 35 KPC wskazując, że nie należy mylić zdarzenia wywołującego szkodę z samą
szkodą (zob. postanowienie SN z 2.12.1970 r., II CZ 158/70, OSP Nr 6/1971, poz. 120).
W orzecznictwie wyrażono również stanowisko odmienne przyjmując, że naruszenie dobra osobistego zawinionym
działaniem lub zaniechaniem, z uwagi na wagę społeczną tego rodzaju naruszeń oraz ze względu na jednolitość
skutków prawnych (art. 448 KC) – jest czynem niedozwolonym, co w konsekwencji umożliwia poszkodowanemu,
w myśl art. 35 KPC, wytoczenie powództwa o ochronę tego dobra przed sądem, w którego okręgu nastąpiło
zdarzenie wywołujące szkodę (zob. postanowienie SN z 28.6.1989 r., I CZ 170/89, niepubl.).
Rozstrzygnięcie zagadnienia wymaga więc przesądzenia czy wykładnia art. 35 KPC winna ograniczyć się do
wykorzystania dyrektyw językowych i stwierdzenia, że użycie w ustawie sformułowania „zdarzenie wywołujące
szkodę” samo w sobie zakłada rozdzielenie faktu będącego przyczyną szkody od jego ujemnych konsekwencji
(szkody, naruszenia dobra osobistego). Konsekwencją takiego rozwiązania jest przyjęcie, że przytoczony przepis
nakazuje nadać relewantne prawnie znaczenie tylko pierwszemu z czynników, a istotne dla właściwości sądu będą
tylko te miejsca, w których sprawca zachował się w sposób wywołujący uszczerbek w dobrach poszkodowanego.
Z punktu widzenia aksjologicznego powyższe rozwiązanie zmierza do zapewnienia poszkodowanemu przywileju,
polegającego na możliwości rozpoznania sprawy w ramach właściwości przemiennej w okręgu sądu, w którym doszło
do naruszycielskiego działania. Przywilej ten jest ograniczony, bowiem w przypadku deliktu o wielomiejscowym
stanie faktycznym, właściwość przemienna może być wywodzona wyłącznie z miejsca zachowania sprawcy szkody;
w praktyce więc korzyść dla powoda wystąpi tylko w przypadku, gdy będzie to inne miejsce niż miejsce zamieszkania
lub siedziby pozwanego (art. 27 § 1 KPC). Odwołując się do dyrektyw funkcjonalnych, można postawić tezę, że
zadaniem przepisu jest ułatwienie poszkodowanemu dochodzenia roszczeń na drodze sądowej przez postawienie go
w korzystnej sytuacji procesowej. Nie jest zatem zasadne ograniczanie realizacji tej funkcji w przypadku czynów
niedozwolonych o wielomiejscowym stanie faktycznym wyłącznie poprzez otwarcie drogi do rozpoznania sprawy
w miejscu działania sprawcy. Dla poszkodowanego niewątpliwie większe znaczenie ma szkoda i miejsce, w którym
wystąpiła, zwykle miejsce to wiąże się z zamieszkaniem lub prowadzeniem spraw przez poszkodowanego.

Sąd Najwyższy stwierdził, że językowa wykładnia art. 35 KPC jest nieuzasadniona. W przypadku dóbr
osobistych, zasadniczo sądem właściwym będzie sąd, w którego okręgu znajduje się centrum spraw
życiowych poszkodowanego.
Uchwały SN z 15.12.2017 r., III CZP 91/17

Sąd Najwyższy stwierdził, że językowa wykładnia art. 35 KPC jest nieuzasadniona. Decyzje SN z 15.12.2017 r. III CZP 91/17 podkreślają, że sądem właściwym w sprawach o ochronę dóbr osobistych będzie ten, w okręgu życiowym poszkodowanego. Publikacja analizuje rozbieżności w interpretacji art. 35 KPC i konsekwencje dla stron postępowania.