Właściwość sądu w sprawie przeciwko konsumentowi zobowiązanemu z weksla in blanco

W sprawie przeciwko konsumentowi zobowiązanemu z weksla in blanco sąd uwzględnił nieskuteczność powołania się na właściwość miejscową. Rozważano także pytanie o skuteczność powołania się na miejsce płatności wskazane na wekslu in blanco. Sąd bada niewłaściwość miejscową jedynie na zarzut pozwanego, zgodnie z art. 202 KPC. W kontekście dyrektywy 93/13 EWG sąd ma obowiązek badać nieuczciwe warunki umowne z urzędu. Brak właściwości sądu w sprawach przeciwko konsumentowi może zostać uznany za naruszenie prawa do sądu.

Tematyka: sąd, weksel in blanco, konsument, niewłaściwość miejscowa, art. 371 KPC, art. 202 KPC, dyrektywa 93/13, ochrona konsumenta, Sąd Najwyższy

W sprawie z powództwa przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi zobowiązanemu z weksla sąd z urzędu
uwzględnia nieskuteczność powołania się przez powoda na podstawę właściwości miejscowej przewidzianą
w art. 371 § 1 KPC – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Rozpoznający zażalenie na postanowienie o stwierdzeniu niewłaściwości miejscowej i przekazaniu sprawy do
rozpoznania innemu sądowi w sprawie o zapłatę, sąd skierował do SN pytanie prawne o następującej treści: „Czy
w sprawach przeciwko konsumentowi powołanie się przez powoda na miejsce płatności wskazane na wekslu
in blanco jest skuteczne dla określenia właściwości miejscowej sądu w oparciu o art. 371 KPC w przypadku
gdy nie było ono indywidualnie uzgodnione?; w przypadku odpowiedzi negatywnej: czy brak właściwości
miejscowej w sprawach przeciwko konsumentowi sąd powinien brać pod uwagę z urzędu czy tylko na zarzut
pozwanego (art. 202 KPC)?”.
Zgodnie z art. 371 § 1 KPC, powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd
miejsca płatności. Przepis ten stanowi o jednym z rodzajów właściwości przemiennej. Kodeks postępowania
cywilnego nie zawiera szczególnej regulacji dotyczącej sporów konsumenckich, z wyjątkiem sporów o charakterze
transgranicznym. Z kolei, jak stanowi art. 202 zd. 1 i 2 KPC, niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą
umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem
się w spór co do istoty sprawy. Sąd nie bada z urzędu tej niewłaściwości również przed doręczeniem pozwu.
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że wątpliwości sądu wynikają z częściowej implementacji do polskiego
prawa cywilnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach
konsumenckich (Dz.Urz. L Nr 95 z 21.4.1993 r., s. 29; dalej jako: dyrektywa 93/13). Rola sądu krajowego, wynikająca
z europejskiego prawa ochrony konsumentów, nie ogranicza się do orzekania w przedmiocie nieuczciwego
charakteru warunku umownego, lecz obejmuje również obowiązek zbadania tej okoliczności i to z urzędu. Co więcej,
szczególne cechy postępowania sądowego, toczącego się na podstawie prawa krajowego między profesjonalistą
a konsumentem, nie mogą mieć wpływu na ochronę prawną przysługującą konsumentowi na podstawie przepisów
dyrektywy. Jeżeli zaś sąd uzna badany warunek umowny za nieuczciwy, nie stosuje go. Skutek ten dotyczy także
warunków związanych z ustalaniem właściwości miejscowej sądu.
W chwili obecnej na gruncie polskiego KPC, jeśli rzecz nie dotyczy właściwości miejscowej wyłącznej lub rzeczowej,
sąd z urzędu nie bada swojej właściwości (art. 202 KPC). W literaturze wskazuje się, że podniesienie przez
pozwanego zarzutu niewłaściwości sądu związane jest z pytaniem o stan wiedzy prawnej w Polsce, w tym wypadku
szczególnie odnośnie do treści art. 27 KPC. W praktyce pozwani niezwykle rzadko podnoszą zarzut niewłaściwości
miejscowej. W zasadzie więc wniesienie każdej sprawy z pominięciem art. 27–30 KPC, poza sytuacją, gdy
regulowana jest ona przepisami o właściwości wyłącznej, oznaczać będzie złamanie zasady właściwości ogólnej
sądu. W konsekwencji można mówić obecnie o niepisanej dominującej zasadzie właściwości umownej,
z nieznacznymi odchyleniami na rzecz właściwości ustawowej, a co najmniej o oczywiście szerszym funkcjonowaniu
tzw. milczącej umowy o właściwość sądu.
Stosowanie opisanej praktyki w sporach z udziałem konsumentów, w ocenie sądu przedstawiającego pytanie
prawne, jest sprzeczne z założeniami leżącymi u podstaw przyjęcia dyrektywy. W tej sytuacji, z uwagi na obecny
kształt obowiązujących przepisów, niezbędna jest co najmniej ich prounijna wykładnia, zmierzająca do osiągnięcia
skutków założonych w dyrektywie. Sąd zwrócił uwagę, że w art. 3 ust. 2 zd. 1 dyrektywy 93/13 wskazano, iż
postanowienia umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone
wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione
konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Ciężar dowodu obalenia tego domniemania
spoczywa w tym wypadku na przedsiębiorcy.
W związku z tym rodzi się pytanie, czy w sytuacji gdy brak jest wzorca umownego (taki w sprawie nie został złożony),
ale udzielenie pożyczki związane jest z wystawieniem weksla in blanco, gdzie wierzyciel jest uprawniony do wpisania
dowolnego miejsca jako płatności, co determinuje właściwość miejscową (ar. 37 1 KPC), prowadzi do
zakwalifikowania takiego postanowienia jako nieuczciwego warunku umownego i naruszenia zasad ochrony
konsumenta.
Sąd Najwyższy uznał, że w sprawie z powództwa przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi zobowiązanemu
z weksla sąd z urzędu uwzględnia nieskuteczność powołania się przez powoda na podstawę właściwości
miejscowej określoną w art. 371 § 1 KPC. W uzasadnieniu uchwały podkreślono, że prawo do sądu musi być

realnie gwarantowane, siedziba profesjonalnego kontrahenta może być usytuowana daleko od miejsca
zamieszkania konsumentów, którzy w obronie swoich praw w sprawach dotyczących zapłaty kilkuset
złotych, musieli odbywać często kosztowniejsze podróże po kraju.
Uchwała SN z 19.10.2017 r., III CZP 42/17

Sąd Najwyższy orzekł, że w sprawie o zapłatę z weksla in blanco sąd z urzędu uwzględnił nieskuteczność powołania się na właściwość miejscową. Decyzja ta ma na celu zapewnienie realnego dostępu do sądu dla konsumentów, którzy mogliby napotykać trudności związane z daleką siedzibą kontrahenta. Uchwała SN z 19.10.2017 r., III CZP 42/17, stanowi ważne rozstrzygnięcie w kontekście ochrony konsumentów i właściwości sądowej.