Postanowienie wstępne w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu

W postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu istnieje możliwość wydania postanowienia wstępnego uznającego żądanie za usprawiedliwione w zasadzie. Piotr B. domagał się od dystrybutora gazu wynagrodzenia za gazociąg przebiegający przez jego działkę. Sąd uwzględnił żądanie co do zasady, pozostawiając kwestię wysokości do dalszego rozpoznania.

Tematyka: służebność przesyłu, postanowienie wstępne, art. 318 KPC, Sąd Najwyższy, ekonomia procesowa

W postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu jest dopuszczalne wydanie, na podstawie art. 318 § 1
KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC, postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za
usprawiedliwione w zasadzie – wynika z uchwały Sądu Najwyższego
Piotr B. wystąpił do sądu domagając się od „P.” S.A. – dystrybutora gazu, wynagrodzenia za przebiegający przez
jego działkę podziemny gazociąg i możliwość dostępu do niego w celu konserwacji. Sąd I instancji uwzględnił
żądanie, co do zasady, bez wyliczania wynagrodzenia. Na mocy art. 318 KPC, sąd, uznając roszczenie za
usprawiedliwione w zasadzie, może wydać wyrok wstępny tylko co do samej zasady, co do spornej zaś wysokości
żądania – zarządzić bądź dalszą rozprawę, bądź jej odroczenie. W razie zarządzenia dalszej rozprawy, wyrok co do
wysokości żądania, jak również rozstrzygnięcie co do kosztów może zapaść dopiero po uprawomocnieniu się wyroku
wstępnego.
Sąd II instancji przedstawił SN pytanie prawne o następującej treści: „Czy w postępowaniu o ustanowienie
służebności przesyłu dopuszczalne jest wydanie na podstawie art. 318 § 1 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC
postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione?”.
W ocenie sądu, za dopuszczalnością stosowania takiego rozwiązania przemawiają względy ekonomii procesowej,
stanowiące najpełniejsze uzasadnienie instytucji wyroku wstępnego. Możliwe jest uznanie, że każdy przypadek,
w którym da się wyodrębnić co najmniej dwie fazy orzekania, lub też co najmniej dwa wzajemnie zależne
zagadnienia, spełnia wymagania odpowiadające „zasadzie” i „wysokości”. W takim przypadku można opowiadać się
za przyznaniem kryterium „zasady” tej kwestii, która ma szczególnie istotne znaczenie dla ostatecznego
rozstrzygnięcia o żądaniu głównym.
Jednocześnie sąd wskazał na brak regulacji odpowiadającej art. 567 § 2, art. 618 § 1 i art. 685 KPC albo przepisom
pozakodeksowym, w których wprost określono możliwość wstępnego orzekania w sprawach o ustanowienie
służebności przesyłu. Dodatkowo podkreśla się, że rozwiązanie przyjęte w art. 318 § 1 KPC stanowi istotny wyjątek
od zasady całościowego orzekania o przedmiocie postępowania i może prowadzić do zakłócenia sprawności
postępowania. Sąd II instancji wskazał również na orzecznictwo SN, w którym wyłączono wydawanie postanowień
wstępnych w sprawach nieprocesowych, m.in.: w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, o sposób zniesienia
współwłasności oraz o sposób dokonania działu spadku
W uzasadnieniu pytania prawnego wyjaśniono, że dopuszczalność wydania wyroku wstępnego zależna jest od
precyzyjnego rozdzielenia sfery zasady od sfery wysokości. Orzeczenie wstępne unormowane w art. 318 § 1 KPC
ma charakter orzeczenia ustalającego w sprawie o zasądzenie, podczas gdy sprawa o ustanowienie służebności
przesyłu nie podlega tak klarownemu podziałowi, a sama służebność nie jest świadczeniem podlegającym
„stopniowaniu”, „mierzeniu” lub „ważeniu”, co jest cechą świadczeń pieniężnych lub dotyczących rzeczy zamiennych.
Sąd wskazał, że można ją porównać do sprawy o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, w której wydanie
wyroku wstępnego jest niedopuszczalne (zob. wyrok SN z 4.2.2000 r., II CKN 738/98, OSNC Nr 7–8/2000, poz. 146).
Dopuszczając wydanie postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia służebności przesyłu za
usprawiedliwione w zasadzie SN wskazał, że sądy powinny korzystać z tej instytucji wyjątkowo, biorąc pod
uwagę zasady ekonomii. Uwzględnienie żądania, co do zasady, ma charakter konstytutywny, zatem oprócz
ekonomii należy uwzględnić także i celowość zastosowania tej instytucji; sądy nie powinny nagminnie z niej
korzystać.
Uchwała SN z 15.9.2017 r., III CZP 34/17

Sąd II instancji zwrócił się do SN z pytaniem, czy dopuszczalne jest wydanie postanowienia wstępnego w sprawach o ustanowienie służebności przesyłu. SN uznał, że jest to możliwe, podkreślając jednak konieczność ostrożnego i wyjątkowego korzystania z tej instytucji ze względu na brak precyzyjnych regulacji.