Opłaty egzekucyjne a VAT

Komornik sądowy nie może podwyższyć opłaty egzekucyjnej, pobieranej na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, o podatek od towarów i usług. Sąd Najwyższy podjął uchwałę, że opłata egzekucyjna nie może być zwiększona o VAT. Publikacja omawia kontrowersje dotyczące opłat egzekucyjnych w kontekście podatku VAT.

Tematyka: opłaty egzekucyjne, VAT, komornik sądowy, Sąd Najwyższy, uchwała SN, art. 49 KomEgzU, podatek od towarów i usług

Komornik sądowy nie może podwyższyć opłaty egzekucyjnej, pobieranej na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy
z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t. jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1138 ze zm.; dalej jako:
KomEgzU), o podatek od towarów i usług – wynika z uchwały Sądu Najwyższego podjętej w składzie 7
sędziów.
Komornik sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne w sprawie z wniosku „P.” S.A. przeciwko Mariuszowi W.
i ustalił koszty egzekucji na kwotę 736 zł, obejmującą opłatę stosunkową (557,51 zł + 117,49 zł VAT) oraz wydatki
gotówkowe (61 zł). Jako podstawę ustalenia wysokości opłaty wskazał art. 49 ust. 1 KomEgzU, a wydatków
gotówkowych – art. 39 ust. 2 pkt 8 KomEgzU. W skardze na czynności komornika dłużnik zakwestionował
prawidłowość ustalenia opłaty egzekucyjnej. Zarzucił, że opłata stosunkowa powinna być określona na podstawie art.
49 ust. 2 KomEgzU, ponieważ część egzekwowanej należności została przekazana bezpośrednio wierzycielowi,
poza tym opłata ta nie powinna być powiększona o podatek VAT.
Sąd zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że ustalił koszty egzekucji na kwotę 618,51 zł, natomiast
w pozostałej części skargę oddalił. Stanął na stanowisku, że opłata stosunkowa została prawidłowo określona na
podstawie art. 49 ust. 1 KomEgzU, ponieważ kwoty przekazane przez dłużnika wierzycielowi po wszczęciu
postępowania egzekucyjnego należy uznać za świadczenia wyegzekwowane. Jednocześnie sąd uznał, że tak
określona opłata nie może jednak przekraczać kwoty 557,51 zł, brak bowiem podstaw prawnych do obciążenia
dłużnika podatkiem VAT.
Sąd II instancji rozpoznając zażalenie komornika powziął poważne wątpliwości i w związku z tym przedstawił SN do
rozstrzygnięcia pytanie prawne: „Czy opłata egzekucyjna ustalona przez komornika sądowego na podstawie
art. 49 ust. 1 KomEgzU winna być powiększona o należność z tytułu podatku od towarów i usług, czy też
zawiera w sobie kwotę podatku VAT?”. Orzekający w składzie 3-osobowym SN przekazał zagadnienie prawne do
rozstrzygnięcia powiększonemu składowi.
W uzasadnieniu wskazano, że dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego
przeprowadzenia egzekucji. Koszty ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem. Koszt egzekucji ustala
postanowieniem komornik, jeżeli przeprowadzenie egzekucji należy do niego. Źródłem finansowania działalności
egzekucyjnej komornika są pobierane przez niego opłaty egzekucyjne, określone w rozdziale 7 KomEgzU. Minister
Finansów w interpretacji ogólnej z 9.6.2015 r. (Dz.Urz. Min. Fin. z 2015 r. poz. 41) stwierdził, że czynności
wykonywane przez komorników należy uznać za podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług
świadczenie usług za wynagrodzeniem oraz że do czynności tych nie ma zastosowania wyłączenie, o którym mowa
w art. 15 ust. 6 VATU. Jednocześnie, ze względu na zmianę wykładni i wynikającą z art. 2 Konstytucji RP zasadę
zaufania obywateli do państwa, zwolnił komorników z obowiązku zapłaty podatku od towarów i usług z tytułu
wykonywanych przez nich czynności za wynagrodzeniem do końca września 2015 r. W dniu 21.9.2015 r. do
interpretacji tej został sporządzony biuletyn informacyjny, w którym wyjaśniono, że w przypadku usług świadczonych
przez komorników sądowych, dla których są oni podatnikami VAT, podstawą opodatkowania będą wszelkie kwoty
(wynagrodzenie) otrzymane w zamian za świadczone usługi, przede wszystkim opłaty egzekucyjne, o których mowa
w art. 43–60 KomEgzU, czy też kwoty otrzymane na podstawie art. 63 KomEgzU, tytułem zastępstwa komornika,
pomniejszone o kwotę podatku. Aby ustalić podstawę opodatkowania należy odjąć od otrzymanej należnej
komornikowi kwoty wartość podatku należnego, obliczonego metodą „w stu”, co oznacza, że każde 100 zł
wynagrodzenia zawiera 18,70 zł podatku VAT (100 zł × 23%/123), podstawa opodatkowania wynosi zatem 81,30 zł
(100 zł – 18,70 zł).
Sąd Najwyższy wskazał, że kwestia, czy komornik sądowy jest w świetle przepisów prawa podatkowego podatnikiem
podatku VAT usuwa się spod oceny sądu powszechnego, podlega bowiem rozstrzygnięciu w postępowaniu
administracyjnym. Z kolei prawidłowość ustalenia przez komornika sądowego opłaty egzekucyjnej podlega
rozpoznaniu na drodze sądowej. Rozważając zależność między uiszczeniem przez komornika sądowego podatku
VAT, przy założeniu, że zachodzą przesłanki do jego naliczenia, a wysokością opłat egzekucyjnych, SN w uchwale
stanął na stanowisku, że komornik sądowy, określając wysokość kosztów postępowania egzekucyjnego, nie może
podwyższyć opłaty egzekucyjnej, ustalonej na podstawie art. 49 ust. 1 i 2 KomEgzU, o stawkę podatku od towarów
i usług. Stwierdził, że do odmiennego wniosku nie prowadzi analiza regulacji zawartych w art. 35 i 63 KomEgzU,
wskazywanych jako argument na rzecz poglądu o ukształtowaniu opłat egzekucyjnych jako wartości netto. Przepisy
te bowiem nie określają sposobu obliczania opłat ani nie zawierają odniesienia do kwestii podatkowych. Wyjaśniają
jedynie przeznaczenie opłat egzekucyjnych oraz sposób obliczenia dochodu komornika stanowiącego podstawę
rozliczeń pomiędzy nim a jego zastępcą. Nie mogą więc stanowić przeciwwagi dla wniosków płynących z art. 49 ust.
1 i 2 KomEgzU, rozpatrywanego w powiązaniu z art. 29a ust. 1 VATU (zob. uchwała SN z 7.7.2016 r., III CZP 34/16,

). Uchwała nie usuwa wszystkich wątpliwości, można bowiem przedstawić również argumenty przemawiające
na rzecz przeciwnego stanowiska.
Do czasu wydania przez Ministra Finansów interpretacji ogólnej z 9.6.2015 r., komornicy sądowi w zakresie
prowadzonej działalności egzekucyjnej nie podlegali opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Interpretacja
ogólna, która nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Interpretacji tej nie towarzyszyła nowelizacja
KomEgzU oraz VATU, która uzasadniałaby zmianę wcześniejszego stanowiska w kwestii opodatkowania. Można
więc twierdzić, że opłaty egzekucyjne określone w art. 43–60 KomEgzU nie obejmowały i nie obejmują podatku VAT,
czyli stanowią należność netto. W takim wypadku możliwe jest podwyższenie należności o podatek VAT naliczany
metodą „od sta”. W konsekwencji, przy założeniu, że czynności egzekucyjne wykonywane przez komorników
sądowych należy uznać za podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT, można bronić poglądu, że opłata
egzekucyjna, o której mowa w art. 49 ust. 1 KomEgzU powinna być powiększona o kwotę tego podatku.
Przemawiałaby za tym przede wszystkim zasada neutralności podatku od towarów i usług, zgodnie z którą podatek
ten nie powinien obciążać podatników uczestniczących w obrocie towarami i usługami, którzy nie są ich ostatecznymi
odbiorcami, ciężarem podatku powinien być natomiast obciążony ostateczny ich beneficjent, będący ostatnim
ogniwem tego obrotu.
Wydając uchwałę SN wskazał, że zagadnienie leży na pograniczu prawa administracyjnego i prawa cywilnego
procesowego. Ponieważ rozstrzyganie zagadnień podatkowych nie należy do sądów powszechnych, SN
musiał dokonać oceny z perspektywy tych przepisów, na podstawie których musi orzekać w zakresie jaki jest
niezbędny do rozpatrywania sprawy przez sąd. Jak wyjaśniono, opłata egzekucyjna tylko z punktu widzenia
komornika to wynagrodzenie za świadczone usługi, ale dla dłużnika to opłata o charakterze daniny, opłaty
publicznoprawnej zbliżonej do opłat sądowych, którą dłużnik ponosi za prowadzenie egzekucji. Ta należność
publicznoprawna jest określona w KomEgzU bardzo ściśle; w art. 49 ust. 1 KomEgzU stanowczo wskazano
jak ma być obliczona i jaka jest jej wysokość. Nie ma podstaw do doliczania do daniny publicznej kolejnej
daniny jaką jest podatek. Sąd Najwyższy przypomniał, że zgodnie z art. 84 Konstytucji RP, każdy jest
obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.
Uchwała SN(7) z 27.7.2017 r., III CZP 97/16

Sąd Najwyższy uznał, że opłata egzekucyjna ustalana przez komornika sądowego nie powinna być powiększana o podatek VAT. Decyzja ta została podjęta w kontekście przepisów prawa podatkowego i cywilnego procesowego. Uchwała SN z 27.7.2017 r. III CZP 97/16 stanowi istotny punkt odniesienia w tym temacie.