Zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego w trakcie trwającego postępowania sądowego

Ujawniona w trakcie postępowania sądowego zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego nie może prowadzić do uznania kontrolowanej decyzji za wadliwą i do jej zmiany. Wyrok SN z 19.4.2017 r., II UK 172/16, dotyczy sporu dotyczącego przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Sprawa ta była rozpatrywana na różnych instancjach sądowych, a decyzje organów rentowych wzięto pod szczegółową analizę w kontekście stanu zdrowia wnioskodawcy oraz zgodności z prawem.

Tematyka: Sąd Najwyższy, postępowanie sądowe, renta z tytułu niezdolności do pracy, zmiana stanu zdrowia, organ rentowy, skarga kasacyjna, decyzja sądu, ustalenia faktyczne

Ujawniona w trakcie postępowania sądowego zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego nie może prowadzić do uznania kontrolowanej decyzji za wadliwą i do jej zmiany. Wyrok SN z 19.4.2017 r., II UK 172/16, dotyczy sporu dotyczącego przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Sprawa ta była rozpatrywana na różnych instancjach sądowych, a decyzje organów rentowych wzięto pod szczegółową analizę w kontekście stanu zdrowia wnioskodawcy oraz zgodności z prawem.

Ujawniona w trakcie postępowania sądowego zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego nie może prowadzić do
uznania kontrolowanej decyzji za wadliwą i w efekcie do jej zmiany.
Wyrok SN z 19.4.2017 r., II UK 172/16
Przewodniczący Sędzia SN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 19.4.2017 r. sprawy z wniosku Jarosława P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
I Oddział w W. o datę przyznania renty na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku SA w W.
z 31.7.2015 r. […]; oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie
Wyrokiem z 31.7.2015 r. SA w W. w sprawie z wniosku Jarosława P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
I Oddziałowi w W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy oddalił apelację wnioskodawcy od wyroku SO w W.
z 21.3.2013 r., oddalającego jego odwołanie od decyzji organu rentowego z 28.10.2010 r., w której przyznano
wnioskodawcy prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 23.6.2009 r. do 28.2.2011 r., stwierdzając
częściową niezdolność do pracy od 23.6.2009 r. do 20.9.2010 r. oraz całkowitą niezdolność do pracy od 21.9.2010 r.
do 28.2.2011 r.
W sprawie ustalono, że 25.6.2008 r. wnioskodawca złożył wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wobec
orzeczenia lekarza orzecznika, według którego wnioskodawca nie jest niezdolny do pracy, decyzją organu rentowego
z 18.9.2008 r. nie uwzględniono wniosku. Orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS 15.10.2008 r. uznano, że
wnioskodawca nie jest niezdolny do pracy. Wobec powyższego decyzją z 27.10.2008 r. organ rentowy odmówił
przyznania renty. Na skutek odwołania od tej decyzji, postanowieniem z 28.1.2010 r., SO uchylił decyzję organu
rentowego i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania, wskazując, że biegły chirurg-ortopeda-traumatolog
stwierdził, że wnioskodawca jest częściowo niezdolny do pracy od 23.6.2009 r., a zatem po złożeniu odwołania.
Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS 22.9.2010 r. stwierdzono, że wnioskodawca jest niezdolny do pracy –
całkowicie do 28.2.2011 r., ustalając, że całkowita niezdolność do pracy wystąpiła od 21.9.2010 r. Jednocześnie
stwierdzono, że wnioskodawca był częściowo niezdolny do pracy od 23.6.2009 r. do 20.9.2010 r.
Decyzją z 28.10.2010 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od
23.6.2009 r. do 28.2.2011 r.
Od tej decyzji wnioskodawca wniósł odwołanie, zaskarżając decyzję w części dotyczącej okresu, za który przyznana
została renta z tytułu niezdolności do pracy, i wniósł o zmianę w tym zakresie decyzji przez przyznanie mu prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od 25.6.2008 r. (od dnia złożenia wniosku) do 28.2.2011 r. Zaskarżonej
decyzji zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych do ustalenia okresu, za który winna zostać przyznana
renta z tytułu niezdolności do pracy, oraz wadliwe ustalenie, że w okresie od 25.6.2008 r. do 22.6.2009 r. był zdolny
do pracy.
Wnioskodawca 10.2.2011 r. złożył ponowny wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy (kontynuację renty).
Komisja Lekarska ZUS stwierdziła, że częściowa niezdolność do pracy wnioskodawcy istniała od 30.4.2009 r. do
20.9.2010 r., całkowita niezdolność zaś do pracy od 21.9.2010 r. do 28.2.2011 r. Obecnie jednak wnioskodawca nie
jest niezdolny do pracy. Wobec powyższego kolejną decyzją z 30.3.2011 r. organ rentowy odmówił przyznania renty
z tytułu niezdolności do pracy. Od tej decyzji wnioskodawca ponownie wniósł odwołanie, dochodząc jej zmiany,
i ustalenie, że przysługuje mu prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Postanowieniem z 20.7.2011 r. SO w W. połączył ww. dwie sprawy do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.
W związku z zarzutami odwołania sąd I instancji dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy specjalistów ortopedy
i neurologa celem ustalenia, czy wnioskodawca jest nadal całkowicie lub częściowo niezdolny do pracy zarobkowej,
a jeżeli tak, to od kiedy, czy jest to niezdolność trwała czy okresowa, a jeśli okresowa, to na jaki okres.
Wnioskodawca nie stawiał się na kolejno wyznaczane liczne terminy badania, stąd wyrokiem z 21.3.2013 r. sąd
I instancji oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji z 28.10.2010 r. W uzasadnieniu wyroku sąd I instancji wskazał,
że celem merytorycznego rozpoznania odwołania, które wymagało zasięgnięcia wiadomości specjalnych (art. 278
KPC), sąd dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy specjalistów, niemniej wydanie przez biegłych opinii nie było
możliwe, ponieważ wnioskodawca nie stawił się na wielokrotnie wyznaczane terminy badań, stwierdzając, że zgodnie
z art. 6 KC ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.


Apelację wnioskodawcy od tego wyroku oddalił SA w W., wskazując w uzasadnieniu, że brak podstaw do przyjęcia,
że niezdolność wnioskodawcy do pracy trwała już od 25.6.2008 r. Z akt sprawy zainicjowanej odwołaniem
wnioskodawcy od decyzji organu rentowego z 27.10.2008 r. wynika, że opinię w przedmiocie niezdolności
odwołującego do pracy wydał 26.7.2009 r. biegły z zakresu chirurgii urazowo-ortopedycznej, który stwierdził, że
wnioskodawca spełnia kryteria częściowej niezdolności do pracy zarobkowej od 23.6.2009 r. na okres przynajmniej
sześciu miesięcy. W tej sytuacji brak podstaw do przyjęcia, że odwołujący się był niezdolny do pracy przed datą
wskazaną przez biegłego. Sąd II instancji w pełni podzielił stanowisko sądu I instancji, który po wielu próbach
przeprowadzenia postępowania dowodowego w sprawie uznał, że odwołujący się unika badań i dąży jedynie do
przewlekania postępowania.
Sąd II instancji wskazał również, że w sprawie odwołania od decyzji organu rentowego z 27.10.2008 r. sąd I instancji
postanowieniem z 28.1.2010 r. uchylił decyzję organu rentowego z 27.10.2008 r. i sprawę przekazał do rozpoznania
organowi rentowemu, umarzając postępowanie w sprawie. W wykonaniu powyższego organ rentowy wydał
zaskarżoną decyzję z 28.10.2010 r. Wnioskodawca odwołał się także od kolejnej decyzji organu rentowego
z 30.3.2011 r. Postanowieniem z 20.7.2011 r. SO w W. połączył sprawę odwołania od decyzji z 28.10.2010 r. ze
sprawą odwołania od decyzji z 30.3.2011 r., merytorycznie rozpoznawaną w niniejszym postępowaniu apelacyjnym.
Jednak zaskarżonym wyrokiem rozstrzygnął wyłącznie o odwołaniu od decyzji z 28.20.2010 r., nie orzekając
w sprawie z odwołania wnioskodawcy od decyzji z 30.3.2011 r. W ocenie sądu II instancji skoro podstawową
przesłanką dopuszczalności apelacji, jak każdego środka zaskarżenia, jest procesowy byt zaskarżanego orzeczenia,
to na gruncie obowiązującego porządku prawnego orzeczenie prawnie nieistniejące nie podlega zaskarżeniu.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy, zarzucając naruszenie prawa
materialnego wobec niezastosowania art. 14 ust. 2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm., dalej jako: EmRentyFUSU), mimo rozbieżności
pomiędzy orzeczeniami lekarzy orzeczników ZUS oraz Komisji Lekarskiej ZUS co do daty powstania niezdolności do
pracy. Pełnomocnik zarzucił także naruszenie przepisów postępowania – art. 385 KPC w zw. z art. 382, art. 278 § 1,
art. 284 i art. 227 KPC przez „wadliwe oddalenie apelacji na skutek braku rozstrzygnięcia sprawy przy wykorzystaniu
wiadomości specjalnych biegłych lekarzy sądowych o możliwości uznania wnioskodawcy za osobę niezdolną do
pracy w okresie od 25.6.2008 r. do 22.6.2009 r. wyłącznie w oparciu o dokumentację medyczną leczenia
wnioskodawcy” oraz „błędnego zaakceptowania postępowania sądu I instancji zlecającego biegłym ustalenie
aktualnego stanu zdrowia wnioskodawcy jak również konieczności wydania opinii w oparciu o badanie
wnioskodawcy, pomimo że przedmiotem orzekania tak przez sąd I instancji, jak i przez sąd II instancji w niniejszej
sprawie była wyłącznie kwestia występowania przesłanek niezdolności wnioskodawcy do pracy w okresie od
25.6.2008 r. do 22.6.2009 r. (następnie do 29.4.2009 r.), co doprowadziło do braku poczynienia istotnych w sprawie
ustaleń o stanie zdrowia wnioskodawcy w okresie poprzedzającym czas pobierania przez wnioskodawcę renty
z tytułu niezdolności do pracy oraz ewentualnego istnienia w tym okresie przesłanek do uznania wnioskodawcy za
niezdolnego do pracy bądź też nie” oraz art. 477 13 § 1 KPC w zw. z art. 386 § 3 KPC przez „brak uchylenia wyroku
SO w W. oraz umorzenia postępowania w sprawie w zakresie okresu niezdolności wnioskodawcy do pracy od
30.4.2009 r. do 22.6.2009 r. wobec wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych 13.6.2013 r. decyzji
uwzględniającej w części żądanie wnioskodawcy podlegające rozpoznaniu w niniejszej sprawie i uznającej [...]
wnioskodawcę za niezdolnego do pracy, co [...] prowadzić winno – przy uznaniu braku zasadności apelacji – do
wydania rozstrzygnięcia w tym zakresie [...] w oparciu o przepis art. 386 § 3 KPC w zw. z art. 47713 § 1 KPC
i merytorycznego rozpoznania sprawy w pozostałym zakresie, zaś zaskarżone rozstrzygnięcie [...] prowadzi do
sprzeczności prawomocnego rozstrzygnięcia sądu z decyzją ZUS z 13.6.2013 r.”, wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy sądowi II instancji do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest usprawiedliwiona.
Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę tylko w granicach podstawy i wskazanego zarzutu (art. 39813 § 1 KPC). Związany
jest też ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 398 13 § 2 KPC). Wstępnie
trzeba zauważyć, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej
wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 9 i 47714 KPC) i w tym tylko zakresie
podlega ona kontroli sądu zarówno pod względem jej formalnej poprawności, jak i merytorycznej zasadności (por.
postanowienie SN z 18.1.2008 r., II UZ 43/07, OSNP Nr 7–8/2009, poz. 108 oraz wyrok SN z 18.2.2010 r., III UK
75/09, OSNP Nr 15–16/2011, poz. 215). W utrwalonym orzecznictwie SN (por. np. postanowienie z 18.10.2016 r.,
I UK 490/15, niepubl.) przyjmuje się, że postępowanie sądowe ma na celu kontrolę prawidłowości zaskarżonej
decyzji, w związku z czym może je wszcząć wyłącznie odwołanie od decyzji wydanej bądź w wyniku rozpoznania
wniosku, bądź z urzędu. Niedopuszczalne jest natomiast rozstrzyganie przez sąd, niejako w zastępstwie organu
rentowego, wniosków zgłoszonych w toku postępowania odwoławczego, które nie były przedmiotem decyzji tego
organu. Inaczej mówiąc, w sprawach tych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji, w granicach jej treści
i przedmiotu (por. postanowienie SN z 10.3.2011 r., III UZ 1/11, 
 i orzeczenia w nim powołane). Ugruntowane



jest też stanowisko, że w postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, które ma
charakter odwoławczy i kontrolny, postępowanie dowodowe ogranicza się do sprawdzenia zgodności z prawem
decyzji wydanej przez organ rentowy. Badanie takie jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego
i prawnego istniejącego w chwili wydania decyzji, a więc w chwili ustalania prawa do świadczenia przez organ
rentowy (por. wyroki SN z 13.9.2005 r., I UK 382/04, 
; z 25.1.2005 r., I UK 152/04, OSNP Nr 17/2005, poz.
273 i z 5.8.2008 r., I UK 20/08, 
 oraz z 10.3.1998 r., II UKN 555/97, OSNAPiUS Nr 5/1999, poz. 181;
z 3.12.1998 r., II UKN 341/98, OSNAPiUS Nr 2/2000, poz. 72; z 20.5.2004 r., II UK 395/03, OSNP Nr 3/2005, poz.
43; z 12.1.2005 r., I UK 93/04, OSNPNr 16/2005, poz. 254 i z 2.8.2007 r., III UK 25/07, OSNP Nr 19–20/2008, poz.
293).
W postępowaniu odwoławczym w sprawach o stwierdzenie niezdolności do pracy sąd weryfikuje ustalenia organu
rentowego na podstawie opinii biegłych, która nie zastępuje orzeczenia lekarskiego wydanego w postępowaniu
rentowym. Może zmienić decyzję tylko wówczas, gdy jest wadliwa, natomiast nie może zastępować organu
kompetentnego do jej wydania i we własnym zakresie ustalać prawa do świadczenia.
Ujawniona w trakcie postępowania sądowego zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego, jako przesłanki prawa, nie
może prowadzić do uznania kontrolowanej decyzji za wadliwą i do jej zmiany. W niniejszej sprawie wnioskodawca
odwołał się od decyzji z 28.10.2010 r., w której organ rentowy ponownie przyznał wnioskodawcy rentę z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy od 23.6.2009 r., wskazując, że przysługuje ona do 28.2.2011 r., co miało oparcie
w opinii biegłego chirurga-ortopedy-traumatologa. W opinii tej biegły stwierdził, że wnioskodawca był częściowo
niezdolny do pracy od 23.6.2009 r. Wobec niestawiennictwa wnioskodawcy na kolejno wyznaczane badania lekarskie
wskazana w zaskarżonej decyzji organu rentowego (z 28.10.2010 r.) data częściowej niezdolności do pracy
wnioskodawcy nie została w żaden sposób skutecznie zakwestionowana. Trzeba przypomnieć, na co trafnie zwrócił
uwagę sąd II instancji, że w sprawie odwołania od decyzji z 28.10.2008 r. SO w W. (postanowieniem z 28.1.2010 r.)
uchylił decyzję organu rentowego z 27.10.2008 r. i sprawę przekazał do rozpoznania organowi rentowemu,
umarzając postępowanie w sprawie. W wykonaniu powyższego organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję
z 28.10.2010 r.
Wnioskodawca odwołał się także od decyzji organu rentowego z 30.3.2011 r., inicjując tym samym postępowanie
przed SO w W., w sprawie odwołania od decyzji z 28.20.2010 r. Postanowieniem z 20.7.2011 r. SO w W. połączył
sprawę odwołania od decyzji z 28.10.2010 r. ze sprawą odwołania od decyzji z 30.3.2011 r., merytorycznie
rozpoznawaną w niniejszym postępowaniu apelacyjnym. Jednak zaskarżonym wyrokiem sąd I instancji rozstrzygnął
wyłącznie odwołanie od decyzji z 28.10.2010 r., nie orzekając w sprawie z odwołania wnioskodawcy od decyzji
z 30.3.2011 r.
Tym się kierując, SN oddalił skargę kasacyjną na podstawie art. 398 14 KPC.
Wyrok SN z 19.4.2017 r., II UK 172/16







Wyrokiem Sądu Najwyższego z 19.4.2017 r. skarga kasacyjna wnioskodawcy została oddalona. Sąd uznał, że ujawniona zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego nie mogła wpłynąć na zmianę wcześniej podjętych decyzji dotyczących renty z tytułu niezdolności do pracy. Warto zauważyć, że sąd podkreślił ograniczenia postępowania sądowego w sprawach ubezpieczeń społecznych, które ma charakter odwoławczy i kontrolny.