Cofnięcie pozwu a zwrot kosztów procesu

Cofnięcie pozwu w sytuacji, w której pozwany zaprzeczył zasadności powództwa, składając sprzeciw od nakazu zapłaty, skutkuje obowiązkiem zwrotu kosztów procesu pozwanemu. Artykuł omawia konsekwencje cofnięcia pozwu oraz przypadki, w których pozwanemu przysługuje zwrot kosztów procesu. Przedstawione są również przykłady postępowań sądowych związanych z tym zagadnieniem.

Tematyka: cofnięcie pozwu, zwrot kosztów procesu, sprzeciw od nakazu zapłaty, egzekucja komornicza, umorzenie postępowania, odpowiedzialność za koszty procesu

Cofnięcie pozwu w sytuacji, w której pozwany zaprzeczył zasadności powództwa, składając sprzeciw od
nakazu zapłaty, skutkuje obowiązkiem zwrotu kosztów procesu pozwanemu (art. 203 § 2 zd. 2 KPC) także
wtedy, gdy dochodzone w pozwie świadczenie zostało wyegzekwowane – wynika z uchwały Sądu
Najwyższego.
Referendarz w Sądzie Rejonowym w L. wydał w elektronicznym postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty
dotyczący kwoty 1,9 tys. zł, a następnie nadał mu klauzulę wykonalności. Pozwana wniosła skargę zarzucając, że
nakaz zapłaty nie został doręczony na właściwy adres.
Sąd Rejonowy w L. uchylił postanowienie o nadaniu nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności. W sprzeciwie od
nakazu zapłaty pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu
kosztów procesu. Zaprzeczyła istnieniu zobowiązania dochodzonego przez powódkę oraz zarzuciła nieważność
umowy, którą powódka wskazała w pozwie jako podstawę roszczenia. Na skutek tego sprzeciwu nakaz zapłaty stracił
moc i sprawa została przekazana Sądowi Rejonowemu w G.
Wcześniej jednak w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na wniosek powódki, na podstawie nakazu zapłaty
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, wyegzekwowano kwotę ponad 3,7 tys. zł tytułem należności orzeczonych
nakazem oraz kosztów związanych z egzekucją. W związku z uzyskaniem w ten sposób zaspokojenia dochodzonej
wierzytelności powódka cofnęła pozew, natomiast z uwagi na to, że zaspokojenie nastąpiło w toku postępowania,
wniosła o obciążenie pozwanej kosztami procesu. Pozwana oświadczyła, że nie wyraża zgody na cofnięcie pozwu
i wniosła o stwierdzenie jego niedopuszczalności twierdząc, że wyegzekwowanie kwoty 3,7 tys. zł nastąpiło
bezprawnie. Wniosła też powództwo wzajemne o zasądzenie wymienionej kwoty wraz z ustawowymi odsetkami.
Sąd Rejonowy w G. umorzył postępowanie i zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 617 zł tytułem kosztów
zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu stwierdził, że nie dopatrzył się niedopuszczalności cofnięcia pozwu, tym
samym powstała przesłanka umorzenia postępowania. Sąd stwierdził, że w sytuacji cofnięcia pozwu zasadą jest
przyznanie kosztów pozwanemu, chyba że podstawą cofnięcia są okoliczności potwierdzające zasadność jego
wytoczenia. Skoro powódka wyegzekwowała sporną kwotę od pozwanej w drodze egzekucji komorniczej, tym
samym nie wykazała, że doszło do dobrowolnego zaspokojenia jej roszczeń przez pozwaną.
W zażaleniu na orzeczenie o kosztach powódka wniosła o zmianę tego orzeczenia i obciążenie pozwanej kosztami.
Przy rozpoznawaniu zażalenia powódki na orzeczenie o kosztach powstała wątpliwość wyrażona w pytaniu
skierowanym do SN, a mianowicie: „Czy cofnięcie pozwu na skutek wyegzekwowania w całości wierzytelności
na podstawie zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu
upominawczym, gdy następnie nakaz ten stracił moc na skutek sprzeciwu, w którym pozwany
zakwestionował roszczenie, uzasadnia przyjęcie, że pozwany jest stroną wygrywającą sprawę?, a w razie
przeczącej odpowiedzi: Czy rozstrzygnięcie o kosztach procesu wymaga w opisanej sytuacji zbadania sprawy
co do istoty?”.
Umorzenie postępowania jest rozstrzygnięciem kończącym postępowanie, toteż, zgodnie z art. 108 § 1 KPC,
postanowienie o umorzeniu postępowania powinno obejmować również rozstrzygnięcie o kosztach. Nawet gdy to
rozstrzygnięcie dotyczy jedynie zasad poniesienia przez strony kosztów procesu, to i tak musi uwzględniać ogólną
regulację w sprawie obciążenia kosztami strony przegrywającej proces (art. 98 § 1 KPC). Sąd podkreślił, że zasada
odpowiedzialności za wynik sprawy znalazła swoje odbicie także w przepisach o skutkach cofnięcia pozwu, przy
czym przepisy te wskazują powoda jako stronę przegrywającą proces (art. 203 § 2 i 3 KPC). Cofnięcie pozwu jest
wyrazem rezygnacji powoda z dochodzenia roszczenia przed sądem, a przez to daje pozwanemu, zwłaszcza gdy już
poniósł koszty, prawo żądania ich zwrotu (zob. postanowienie SN z 13.5.2011 r., V CZ 20/11,
).
W orzecznictwie prezentowane jest również stanowisko, że to pozwanego należy uznać za przegrywającego sprawę
w rozumieniu przepisów o kosztach procesu (art. 98 KPC), gdy wystąpienie z pozwem było niezbędne dla celowego
dochodzenia praw powoda lub celowej obrony, co ma miejsce zwłaszcza w sytuacji cofnięcia pozwu będącego
konsekwencją zaspokojenia przez pozwanego roszczenia wymagalnego w chwili wytoczenia powództwa (zob.
postanowienie SN z 7.3.2013 r., IV CZ 8/13,
; postanowienie SN z 8.2.2012 r., V CZ 109/11,
).
Związanie spełnienia przez pozwanego świadczenia po wniesieniu przeciwko niemu pozwu z niezbędnością
wniesienia pozwu do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony występuje, co do zasady, wówczas, gdy
pozwany nie kwestionuje roszczenia. W takiej sytuacji nawet uzyskanie przez powoda zaspokojenia w drodze
egzekucji nie sprzeciwia się przyjęciu, że wniesienie pozwu było niezbędne do celowego dochodzenia praw (zob.
uchwała SN z 26.2.2014 r., III CZP 119/13, OSNC Nr 1/2015, poz. 1,
).

W niniejszej sprawie pozwana spełniła świadczenie żądane przez powódkę, jednak nastąpiło to w drodze egzekucji
wszczętej na wniosek powódki na podstawie nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Pozwana w sprzeciwie od tego nakazu zapłaty zakwestionowała roszczenie, wniosła także powództwo wzajemne
o zasądzenie wyegzekwowanej przez powódkę kwoty. Powódka cofnęła pozew wobec uzyskania zaspokojenia
dochodzonej należności.
Sąd Najwyższy stwierdził, że pozwany jest uprawniony do otrzymania zwrotu kosztów procesu, jeśli do
cofnięcia pozwu dochodzi w sytuacji, gdy pozwany zaprzeczył zasadności powództwa, składając sprzeciw od
nakazu zapłaty. Sąd zasądza zwrot kosztów również wówczas, gdy dochodzone w pozwie świadczenie
zostało wyegzekwowane.
Uchwała SN z 9.6.2017 r., III CZP 118/16

Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 118/16 potwierdził, że pozwany ma prawo do zwrotu kosztów procesu, jeśli pozwództwo zostało cofnięte po zaprzeczeniu zasadności roszczenia. Artykuł analizuje interpretację przepisów dotyczących zwrotu kosztów procesu oraz wyroki sądowe w tej materii.