Rozpoznanie skargi kasacyjnej w związku z naruszeniem przepisów postępowania

Zarzuty naruszenia przepisów postępowania muszą służyć wykazaniu błędnego zastosowania przepisu prawa materialnego, który stanowi podstawę prawną rozstrzygnięcia. Wyrok SN z 14.3.2017 r., II UK 21/16. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 14.3.2017 r. sprawy z wniosku Danuty P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P. o rentę rodzinną i socjalną na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku SA w P. z 3.6.2015 r.; oddala skargę kasacyjną.

Tematyka: skarga kasacyjna, naruszenie przepisów postępowania, Sąd Najwyższy, rozstrzygnięcie, renta rodzinna, renta socjalna, biegli sądowi, stan zdrowia, całkowita niezdolność do pracy

Zarzuty naruszenia przepisów postępowania muszą służyć wykazaniu błędnego zastosowania przepisu prawa materialnego, który stanowi podstawę prawną rozstrzygnięcia. Wyrok SN z 14.3.2017 r., II UK 21/16. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 14.3.2017 r. sprawy z wniosku Danuty P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P. o rentę rodzinną i socjalną na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku SA w P. z 3.6.2015 r.; oddala skargę kasacyjną.

Zarzuty naruszenia przepisów postępowania muszą służyć wykazaniu błędnego zastosowania przepisu
prawa materialnego, który stanowi podstawę prawną rozstrzygnięcia.
Wyrok SN z 14.3.2017 r., II UK 21/16
Przewodniczący Sędzia SN Bohdan Bieniek, Sędzia SN: Bogusław Cudowski, Sędzia SA Jolanta Hawryszko
(sprawozdawca).
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 14.3.2017 r. sprawy z wniosku Danuty P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w P. o rentę rodzinną i socjalną na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku SA w P.
z 3.6.2015 r. […]; oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 30.9.2013 r. odmówił Danucie P. prawa do renty rodzinnej po zmarłym
ojcu, ponieważ komisja lekarska nie stwierdziła całkowitej niezdolności do pracy. Drugą decyzją z tej samej daty
odmówił prawa do renty socjalnej. Wyrokiem z 11.6.2014 r. SO w P. oddalił odwołania od obu zaskarżonych decyzji,
a SA w P. oddalił apelację ubezpieczonej.
Sądy obu instancji ustaliły, że Grażyna P., urodzona 9.1.1955 r., wykształcenie podstawowe, pracowała jako
sprzedawca, w okresie od 26.7.1990 r. do 14.6.2000 r. pobierała rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy.
Ojciec Grażyny P. zmarł 11.5.2004 r. Rentę rodzinną po zmarłym pobierała matka odwołującej się, która zmarła
27.10.2009 r. Wnioski o przyznanie prawa do renty rodzinnej i renty socjalnej odwołująca złożyła 19.4.2013 r.
W oparciu o dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych diabetologa, reumatologa, pulmonologa, ortopedy oraz
biegłego sądowego psychologa sądy ustaliły, że ubezpieczona nie była całkowicie niezdolna do pracy, szczególnie
przed 18. lub 16. rokiem życia. Biegli rozpoznali u odwołującej: sprawność umysłową na pierwotnie obniżonym
poziomie (w granicach pogranicza upośledzenia) z cechami wtórnego obniżenia wybranych procesów poznawczych
na podłożu, czynnościowym, sytuacyjnym bez ewidentnych psychologicznych wykładników dysfunkcji CUM,
zaburzenia sfery emocjonalnej, cechy osobowości nieprawidłowej, cukrzycę typu 2 – leczoną doustnym środkiem p-
cukrzycowym, zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego lewego, przebytą endoprotezoplastykę całkowitą stawu
kolanowego prawego z powodu zmian zwyrodnieniowych pourazowych, bóle kolana prawego, zmiany
zwyrodnieniowe kręgosłupa u osoby z nadwagą, z zespołem bólowym, bez istotnej dysfunkcji ruchowej i objawów
korzeniowych. Sądy jako podstawę rozstrzygnięcia przywołały przepisy art. 65, art. 68 i art. 57 w zw. z art. 12 i art. 13
ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. Nr 153 z 2009 r. poz. 1227 ze zm.; dalej jako:
EmRentyFUSU) oraz art. 4 ustawy z 27.6.2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.; dalej jako:
RentSocjalU) i odwołując się do ustalenia, że ubezpieczona nie jest i nie była całkowicie niezdolna do pracy przed
18. lub 16. rokiem życia, stwierdziły, że nie wykazała spełnienia przesłanek do uzyskania spornych świadczeń.
W treści apelacji ubezpieczona podkreślała, że choruje na schorzenia pulmonologiczne, ortopedyczno-
reumatologiczne i dermatologiczne od dziecka, co uzasadnia jej roszczenia. Sąd II instancji dodatkowo podkreślił, że
wg opinii biegłych sądowych stan psychologiczny Danuty P. nie ujawnił ostrych zaburzeń psychicznych ani istotnie
nasilonych cech wtórnego obniżenia ogólnej sprawności umysłowej oraz cech otępienia umysłowego, i dlatego nie
dawał podstaw do stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy wnioskodawczyni przed 16. rokiem życia, jak też
obecnie. Również z powodu schorzenia diabetologicznego, cukrzycy odwołująca nie była i nie jest niezdolna do
pracy, nie stwierdza się bowiem cech przewlekłych powikłań cukrzycy. Natomiast zmiany w zakresie ortopedii
i reumatologii powodują obecnie naruszenie sprawności organizmu uzasadniające orzeczenie częściowej
niezdolności do pracy na stałe, przy czym za najwcześniejszą datę istnienia tej niezdolności można przyjąć przebyte
skręcenie stawu kolanowego prawego 17.6.2010 r. W ocenie pulmonologicznej również brak przesłanek do
orzeczenia niezdolności do pracy, z powodu braku podstaw do rozpoznania jakiegokolwiek przewlekłego schorzenia
układu oddechowego; brak wyników badań czynnościowych, ubezpieczona nie stosuje żadnych leków oddechowych.
Sąd II instancji wskazał, że warunkiem przyznania prawa do renty rodzinnej lub socjalnej jest całkowita niezdolność
do pracy, przy czym rentę rodzinną przyznaje się osobie będącej w wieku odwołującej (rocznik 1955), gdy
niezdolność powstała do 16. roku życia lub do ukończenia szkoły, nie później niż do osiągnięcia wieku 25 lat i trwa
nieprzerwanie do chwili obecnej i nadal. Do przyznania natomiast renty socjalnej wystarczającą przesłanką jest, obok
aktualnej całkowitej niezdolności do pracy, powstanie tej niezdolności z powodu naruszenia sprawności organizmu,
które powstało przed 18. rokiem życia lub w trakcie nauki w szkole, przed ukończeniem 25. roku życia. Jak wynika
z opinii biegłych, wnioskodawczyni z powodu schorzeń ortopedyczno–reumatologicznych jest trwale, częściowo



niezdolna do pracy, nie jest natomiast całkowicie niezdolna do pracy. Bez znaczenia pozostaje zatem, czy obecne
schorzenia Danuty P. mają związek z naruszeniem sprawności organizmu w przeszłości.
Skargę kasacyjną złożono w imieniu Danuty P. na podstawie art. 3983 § 1 pkt 2 KPC, zarzucając naruszenie prawa
procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, naruszenie art. 217, art. 232 zd. 2 i art. 286 KPC
w zw. z art. 382 KPC, naruszenie art. 316 § 1 KPC oraz art. 328 § 2 KPC w zw. z art. 391 § 1 KPC. Jako podstawy
kasacyjne wskazano:
1) naruszenie przepisów postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik sprawy – art. 286 KPC w zw. z art.
232 zd. 2 KPC i w zw. z art. 382 KPC przez oparcie rozstrzygnięcia na dowodzie z opinii biegłego, w sytuacji gdy
dokumenty załączone przez odwołującą do apelacji zasadniczo podważały trafność wniosków zawartych w tej opinii
oraz nieskorzystanie przez sąd z przeprowadzenia dodatkowej opinii tych samych lub innych biegłych;
2) naruszenie przepisów postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik postępowania – art. 316 § 1 KPC
w zw. z art. 391 § 1 KPC przez nieuwzględnienie przy orzekaniu istotnego wydarzenia, w postaci choroby
nowotworowej odwołującej i usunięciu jej górnego płata płuca prawego oraz nieuwzględnienie skutków omawianego
zdarzenia dla wyniku sprawy;
3) naruszenie przepisów postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik postępowania – art. 217 KPC i art.
232 zd. 2 KPC w zw. z art. 382 KPC przez pominięcie przy orzekaniu załączonych przez pozwaną do apelacji
dokumentów potwierdzających pobyt odwołującej w szpitalu w czasie krótko po sporządzeniu opinii przez biegłego
z dziedziny pulmonologii oraz usunięcia pozwanej w trakcie tej hospitalizacji górnego płata prawego płuca, w sytuacji
gdy ze sporządzonej opinii biegłych wynikało, że pozwana nie posiada żadnych dolegliwości pulmonologicznych;
4) naruszenie przepisów postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik postępowania – art. 328 § 2 KPC
w zw. z art. 391 § 1 KPC przez niewyjaśnienie w treści uzasadnienia, jakie znaczenie dla sprawy posiada
zdiagnozowanie u odwołującej choroby nowotworowej, krótko po wydaniu przez biegłych opinii, z której wynikało, że
odwołująca jest zdrowa i nie ma żadnych dolegliwości pulmonologicznych, oraz wycięcie z tego powodu płata
prawego płuca, dlaczego sąd pominął przy orzekaniu dokumenty potwierdzające te okoliczności oraz dlaczego nie
zarządził sporządzenia dodatkowej opinii, wskutek czego nie można należycie prześledzić prawidłowości toku
wywodu sądu.
W skardze wnioskowano o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku sądu II instancji oraz przekazanie sprawy temu
sądowi do ponownego rozpoznania. Konieczność przyjęcia skargi do rozpoznania uzasadniono przesłanką
oczywistej zasadności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. W rozpoznawanej sprawie, której przedmiotem
postępowania jest renta rodzinna i renta socjalna, problemem jest wynikająca z prawa materialnego przesłanka
całkowitej niezdolności do pracy.
Należy bowiem wskazać, że zgodnie z art. 65 EmRentyFUSU renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom
rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała
warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba
zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Według art. 68 ust. 1 EmRentyFUSU dzieci własne, dzieci drugiego
małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
1) do ukończenia 16 lat;
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia,
albo
3) bez względu na wiek, jeżeli siały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie
niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.
Wymogi do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy określone są art. 57 EmRentyFUSU, który w ust. 1
stanowi, że renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące
warunki:
1) jest niezdolny do pracy;
2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;
3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b), pkt 4, 6, 7 i 9, ust.
2 pkt 1, 3–8 i 9 lit. a), pkt 10 lit. a), pkt 11–12, 13 lit. a), pkt 14 lit. a) i pkt 15–17 oraz art. 7 pkt 1–3, 5 lit. a), pkt 6 i 12,
albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.




Z kolei zgodnie z art. 4 RentSocjalU renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy
z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
1) przed ukończeniem 18. roku życia;
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia;
3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
W myśl art. 15 RentSocjalU w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio art. 12–14
EmRentyFUSU.
W celu rozstrzygnięcia spornej kwestii sądy obu instancji oparły się na dowodzie z opinii biegłych sądowych
z zakresu medycyny, którzy w odniesieniu do ubezpieczonej nie stwierdzili całkowitej niezdolności do pracy. Przy
czym biegli wydali opinię po zbadaniu ubezpieczonej, a wnioski opinii sformułowali, opierając się także na
dokumentacji medycznej. Opinia biegłych jest jednoznaczna, a wnioski nie budziły wątpliwości sądów. W takim stanie
sprawy zarzut skargi kasacyjnej opiera się na zakwestionowaniu opinii biegłych, jako wiarygodnego dowodu na
okoliczność stanu zdrowia ubezpieczonej i w konsekwencji prawidłowości postępowania dowodowego, z uwagi na to,
że sąd apelacyjny nie rozważył nowej okoliczności dotyczącej stanu zdrowia, a zaistniałej już po wyroku sądu
I instancji. W sytuacji ubezpieczonej stwierdzono bowiem schorzenie nowotworowe, którego nie oceniali biegli, a co
do którego sąd II instancji powinien przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe.
Z tak sformułowanym uzasadnieniem podstaw skargi nie można się zgodzić. Przede wszystkim dlatego, że zgodnie
z art. 39813 § 2 KPC w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a SN
jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Oparcie skargi kasacyjnej
wyłącznie na zarzucie naruszenia prawa procesowego jest niezgodne ze wskazanym przepisem procedury. Sąd
Najwyższy nie jest sądem trzeciej instancji, a oceną postępowania dowodowego zajmuje się, jeśli skarżący wykaże
naruszenie prawa materialnego. Orzecznictwo w tej kwestii jest utrwalone. W postanowieniu SN z 9.4.2015 r. (III UK
203/14, 
) stwierdzono, że procesowa podstawa kasacyjna ma znaczenie tylko wtedy, gdy uchybienie
przepisom postępowania mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 398 3 § 1 pkt 2 KPC). O wyniku sprawy
zakończonej wyrokiem decyduje w pierwszej kolejności prawo materialne, gdyż to ono wyznacza, jakie postępowanie
dowodowe było konieczne w sprawie dla co najmniej dostatecznego wyjaśnienia spornych okoliczności oraz czy
i jakie znaczenie miał zebrany materiał lub dalsze wnioski dowodowe (art. 227, 217 § 3 KPC). W orzecznictwie
akcentuje się również, że uznanie, iż zaskarżone orzeczenie sądu II instancji jest dotknięte „rażącą” obrazą
przepisów prawa procesowego, nie jest możliwe zwłaszcza w sytuacji, gdy w skardze nie powołano jakiegokolwiek
zarzutu w zakresie naruszenia prawa materialnego. Zarzut obrazy przepisów postępowania jest bowiem skuteczny
tylko wówczas, gdy takie uchybienie formalne mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Z kolei ocena, czy
wskazywane uchybienie procesowe rzeczywiście mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, zależy od tego, czy
doprowadziło ono do obrazy przez sąd orzekający prawa materialnego w postaci błędnej wykładni lub wadliwego
zastosowania (por. postanowienie SN z 18.2.2014 r., III UK 130/13, 
).
W rozpoznawanym przypadku należy mieć na względzie specyfikę zgłoszonych roszczeń, mianowicie to, że
przesłanką konieczną do przyznania renty rodzinnej i socjalnej jest stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy,
przy czym wg art. 68 w zw. z art. 65 EmRentyFUSU całkowita niezdolność musiała powstać do 16. lub 18. roku życia,
wg zaś art. 4 RentSocjalU naruszenie sprawności organizmu musiało nastąpić przed ukończeniem 18. roku życia,
w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia, w trakcie studiów doktoranckich
lub aspirantury naukowej.
Odwołująca wskazywała na wiele dolegliwości, dowodząc, że schorzenia powstały przed 16. rokiem życia. Tę
okoliczność ocenili biegli sądowi z zakresu medycyny i stwierdzili, że ubezpieczona jest częściowo niezdolna do
pracy, ale nie jest i nie była w przeszłości całkowicie niezdolna do pracy. Stan zdrowia ubezpieczonej oceniał m.in.
pulmonolog, który nie stwierdził nieprawidłowości w układzie oddechowym odwołującej. Zatem to, że ubezpieczona
po wydaniu opinii przez biegłych był później hospitalizowana i stwierdzono nową jednostkę chorobową, nie oznacza,
że można cofnąć ocenę całkowitej niezdolności. Stan zdrowia ubezpieczonej w 16. i 18. roku jej życia ocenili już
biegli i oceny tej nie mogą zmienić aktualne schorzenia niezdiagnozowane w chwili badania przez biegłych. Należy
też przyjąć, że z punktu widzenia aktualniej choroby nowotworowej, na potrzeby ustalenia prawa do renty socjalnej
nie można racjonalnie uznać naruszenia sprawności organizmu z powodu tej choroby przed ukończeniem przez
wnioskodawczynię 18. roku życia. Aktualnie zdiagnozowane schorzenie może być natomiast podstawą do ubiegania
się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, jeśli spełnione zostały pozostałe przesłanki z art. 57 EmRentyFUSU.
W przekonaniu SN w sprawie o rentę socjalną i rentę rodzinną, w której biegli sądowi z zakresu medycyny nie
stwierdzili całkowitej niezdolności do pracy, nie można uznać, że nowa okoliczność dotycząca stanu zdrowia, która
zaistniała już po wydaniu spornej decyzji i wyroku sądu I instancji, uzasadnia konieczność uzupełnienia
postępowania dowodowego i ponownego orzeczenia. Brak w tej kwestii aktywności sądu z urzędu nie ma żadnego
znaczenia dla wyniku sprawy, ponieważ przy zaistnieniu aktualnego schorzenia można jedynie ocenić wpływ tego



schorzenia na aktualną zdolność do pracy lub jej brak, w rozumieniu przepisów EmRentyFUSU, nie zaś wstecz na
przestrzeni ponad 40 lat. Stan taki należy uznać za domniemanie faktyczne wynikające ze sporządzonej w sprawie
opinii biegłych, a jako taki nie wymaga dalszego dowodzenia (art. 231 KPC). Sąd Najwyższy w wyroku z 11.2.2015 r.
(I UK 209/14, 
) stwierdził, że orzeczenie sądu może być oparte na domniemaniu faktycznym, o którym mowa
w art. 231 KPC, tylko wówczas, gdy stanowi ono wniosek, wynikający z logicznie ustalonych faktów stanowiących
przesłanki domniemania, najbardziej zbliżony do zasad doświadczenia życiowego.
Wymaga też podkreślenia, wbrew twierdzeniu skarżącego, że nie należy do istotnych okoliczności sprawy ustalenie,
co było przyczyną choroby nowotworowej i od kiedy choroba mogła się rozwijać. W sprawie bowiem istotne jest
stwierdzenie niezdolności do pracy w określonym przedziale czasowym, natomiast okoliczności takie jak przyczyny
i rozwój choroby, towarzyszą schorzeniom, które mogą prowadzić do niezdolności, natomiast same w sobie nie
pozwalają na stwierdzenie niezdolności do pracy. Choroba, by kwalifikować wnioskodawcę jako niezdolnego do
pracy, musi występować w określonym natężeniu, nie jest więc wystarczające stwierdzenie, że pojawiły się
okoliczności, które chorobę wywołają w przyszłości, bądź też stwierdzenie niewielkiego stopnia natężenia choroby
w przebiegu jej rozwoju. Warto w tym miejscu przypomnieć, że w wyroku z 6.4.2016 r. (II UK 159/15, 
) SN
wyjaśnił, że aby zarzut naruszenia przepisów postępowania mógł doprowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej,
konieczne jest wykazanie istotnego wpływu naruszenia na wynik sprawy i nie chodzi przy tym o czysto teoretyczną
możliwość takiego wpływu, lecz o wykazanie, że w okolicznościach danej sprawy ten wpływ był realny. Wynik sprawy
bowiem to jej rozstrzygnięcie oparte na przepisach prawa materialnego zastosowanych w ramach subsumcji. Zarzuty
naruszenia przepisów postępowania nie mogą być celem samym w sobie, lecz muszą służyć wykazaniu błędnego
zastosowania przepisu prawa materialnego, który stanowi rzeczywistą podstawę prawną rozstrzygnięcia.
Mając na uwadze przedstawioną w sprawie ocenę prawną, SN na podstawie art. 39814 KPC oddalił skargę kasacyjną
ubezpieczonej.
Wyrok SN z 14.3.2017 r., II UK 21/16







Mając na uwadze przedstawioną w sprawie ocenę prawną, SN na podstawie art. 39814 KPC oddalił skargę kasacyjną ubezpieczonej. Wyrok SN z 14.3.2017 r., II UK 21/16