Zakres swobody świadczenia usług przez adwokatów

Trybunał orzekł, że art. 56 TFUE nie sprzeciwia się uregulowaniu państwa członkowskiego, które zastrzega dla notariuszy poświadczanie autentyczności podpisów na dokumentach niezbędnych dla ustanowienia lub przeniesienia praw do nieruchomości, wyłączając możliwość uznania takiego poświadczenia dokonanego przez adwokata mającego siedzibę w innym państwie członkowskim.

Tematyka: art. 56 TFUE, notariusz, poświadczenie autentyczności podpisów, art. 1 ust. 1 ak. 2 dyrektywy 77/249, swoboda świadczenia usług, adwokaci

Trybunał orzekł, że art. 56 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwia się on uregulowaniu
państwa członkowskiego, takiemu jak w postępowaniu głównym, które zastrzega dla notariuszy
poświadczanie autentyczności podpisów na dokumentach, które są niezbędne dla ustanowienia lub
przeniesienia praw do nieruchomości, i z tego względu wyłącza możliwość uznania w tym państwie
członkowskim takiego poświadczenia dokonanego przez adwokata mającego siedzibę w innym państwie
członkowskim, zgodnie z jego prawem krajowym.
L.G. Piringer jest właścicielką nieruchomości położonej w Austrii. W 2009 r. podpisała ona w Republice Czeskiej
wniosek o wpis do austriackiej księgi wieczystej planowanej sprzedaży tej nieruchomości. Podpis wnioskodawczyni
znajdujący się na tym wniosku został poświadczony przez czeskiego adwokata, który zgodnie z prawem czeskim
umieścił w tym celu adnotację zawierającą m.in. datę urodzenia L.G. Piringer i informację o okazanych dokumentach
potwierdzających jej tożsamość. Adwokat potwierdził również, że L.G. Piringer podpisała przed nim własnoręcznie
wniosek w jednym egzemplarzu. W 2014 r. L.G. Piringer złożyła wniosek o wpis do sądu prowadzącego księgi
wieczyste we Freistadt (Austria). Do wniosku załączyła ona m.in. umowę pomiędzy Republiką Austrii
i Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną o wzajemnych stosunkach w sprawach z zakresu prawa cywilnego,
o uznawaniu dokumentów urzędowych i o udzielaniu informacji prawnych, która ma zastosowanie w stosunkach
dwustronnych z Republiką Czeską (dalej jako: umowa austriacko-czeska). Sąd oddalił ten wniosek i uznał, że podpis
L.G. Piringer nie został poświadczony sądowo lub notarialnie, jak wymaga tego § 53 ust. 3 austriackiej ustawy
o księgach wieczystych (dalej jako: GBG). Ponadto, zdaniem tego sądu, poświadczenie podpisu przez czeskiego
adwokata nie wchodzi w zakres umowy austriacko-czeskiej.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 1 ust. 1 ak. 2 dyrektywy Rady
77/249/EWG z 22.3.1977 r. mającej na celu ułatwienie skutecznego korzystania przez prawników [adwokatów,
radców prawnych] ze swobody świadczenia usług należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on
uregulowaniu państwa członkowskiego, które zastrzega dla notariuszy poświadczanie autentyczności podpisów na
dokumentach, które są niezbędne dla ustanowienia lub przeniesienia praw do nieruchomości, i z tego względu
wyłącza możliwość uznania przez to państwo członkowskie takiego poświadczenia dokonanego przez adwokata
mającego siedzibę w innym państwie członkowskim?
Zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy 77/249 pojęcie „adwokat” obejmuje „jakąkolwiek osobę upoważnioną do
wykonywania swojej działalności zawodowej, określoną jednym z (…) terminów” wskazanych przez poszczególne
państwa członkowskie w celu zidentyfikowania osób uprawnionych do wykonywania tej działalności zawodowej.
Zatem unijny prawodawca pozostawił państwom członkowskim jego zdefiniowanie, jak również pojęcia „działalność
zawodowa wykonywana przez adwokata”. Jednak TS uznał, że pojęcie „działalność zawodowa wykonywana przez
adwokata” w rozumieniu dyrektywy 77/249 obejmuje nie tylko usługi prawne świadczone zwykle przez adwokatów,
takie jak porady prawne lub reprezentowanie i obrona klienta przed sądem, lecz może dotyczyć także innych
rodzajów usług, takich jak poświadczanie autentyczności podpisów. Okoliczność, że te ostatnie usługi nie są
zapewniane przez adwokatów we wszystkich państwach członkowskich, nie ma w tym zakresie znaczenia.
Zgodnie z orzecznictwem TS, prawo do swobodnego świadczenia usług przyznane przez art. 56 TFUE obywatelom
państw członkowskich obejmuje „bierną” swobodę świadczenia usług, tj. swobodę udania się przez odbiorców usług
do innego państwa członkowskiego celem skorzystania tam z usługi (wyrok Demirkan, C-221/11, pkt 35).
Przepis art. 1 ust. 1 ak. 2 dyrektywy 77/249 dopuszcza odstępstwo od swobody świadczenia usług przez adwokatów.
Zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie mogą zastrzec jedynie dla „określonych grup prawników” możliwość
przygotowywania dokumentów urzędowych m.in. dotyczących ustanawiania lub przekazywania praw do
nieruchomości.
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 1 ak. 2 dyrektywy 77/249 należy interpretować w ten sposób, iż nie ma on
zastosowania do uregulowania państwa członkowskiego, takiego jak w postępowaniu głównym, które zastrzega dla
notariuszy poświadczanie autentyczności podpisów na dokumentach, które są niezbędne dla ustanowienia lub
przeniesienia praw do nieruchomości, i z tego względu wyłącza możliwość uznania przez to państwo członkowskie
takiego poświadczenia dokonanego przez adwokata mającego siedzibę w innym państwie członkowskim.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 56 TFUE należy interpretować
w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu państwa członkowskiego, które zastrzega dla notariuszy
poświadczanie autentyczności podpisów na dokumentach, które są niezbędne dla ustanowienia lub przeniesienia
praw do nieruchomości, i z tego względu wyłącza możliwość uznania poświadczenia dokonanego przez adwokata
zgodnie z prawem krajowym innego państwa członkowskiego?

Postanowienie art. 56 TFUE wymaga nie tylko wyeliminowania wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność
państwową w stosunku do usługodawców z siedzibą w innym państwie członkowskim, lecz również zniesienia
jakichkolwiek ograniczeń w swobodnym świadczeniu usług, nawet gdy obowiązują one bez różnicy zarówno
w stosunku do krajowych usługodawców, jak i usługodawców z innych państw członkowskich, jeżeli są w stanie
wstrzymać, ograniczyć lub uczynić mniej atrakcyjną działalność usługodawcy mającego siedzibę w innym państwie
członkowskim (wyroki: Citroën Belux, C-265/12, pkt 35; Berlington Hungary i in., C-98/14, pkt 35).
W niniejszej sprawie § 53 ust. 3 GBG tylko notariuszom i sądom przyznaje kompetencję do poświadczania
autentyczności podpisów na dokumentach, które są niezbędne dla ustanowienia lub przeniesienia praw do
nieruchomości. Stosowanie tego przepisu prowadzi do wykluczenia, w sposób niedyskryminujący, możliwości
uznania w Austrii poświadczenia takiego podpisu dokonanego zarówno przez adwokata mającego siedzibę w tym
państwie, jak i przez adwokatów mających siedzibę w innych państwach członkowskich. Trybunał wskazał, że
w zakresie, w jakim § 53 ust. 3 GBG nie pozwala na uznanie poświadczenia autentyczności podpisu dokonanego
przez adwokata prowadzącego działalność w Republice Czeskiej, w której na mocy prawa krajowego świadczy on
takie usługi może uniemożliwić adwokatowi oferowanie tego rodzaju usług klientom zamierzającym powołać się na
nie w Austrii. Ponadto, zastrzeżenie kompetencji w spornym austriackim przepisie ogranicza również swobodę
obywatela austriackiego udania się do Republiki Czeskiej, aby skorzystać tam z usługi, której nie można wykorzystać
w Austrii w celu dokonania wpisu do księgi wieczystej.
Trybunał uznał, że § 53 ust. 3 GBG stanowi ograniczenie swobody świadczenia usług gwarantowanej w art. 56
TFUE. Zgodnie z orzecznictwem TS, takie ograniczenie może jednak zostać dopuszczone ze względu na ochronę
porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego (art. 51 i 52 w zw. z art. 62 TFUE), lub
w sytuacji gdy przepis krajowy jest stosowany w sposób niedyskryminujący, uzasadniony nadrzędnymi względami
interesu ogólnego (wyrok Laezza, C-375/14, pkt 31), z zastrzeżeniem, że jest on adekwatny i proporcjonalny (wyrok
Penarroja Fa, C-372/09 i C-373/09, pkt 54).
W wyroku Komisja/Austria (C-53/08, pkt 91, 92) TS uznał, że powierzona austriackim notariuszom działalność
w zakresie poświadczania nie wiąże się jako taka z bezpośrednim i szczególnym udziałem w wykonywaniu władzy
publicznej w rozumieniu art. 51 ak. 1 TFUE. Trybunał stwierdził, że nie można powoływać się na wyjątek
przewidziany w tym postanowienie TFUE w okolicznościach niniejszej sprawy, która dotyczy jedynie poświadczenia
podpisu wnioskodawcy, a nie treści aktu, na którym został on złożony.
W rozpatrywanej sprawie władze austriackie podnosiły, że § 53 ust. 3 GBG ma na celu zapewnienie prawidłowego
funkcjonowania systemu ksiąg wieczystych oraz zagwarantowanie zgodności z prawem i pewności prawnej
czynności dokonywanych pomiędzy jednostkami. Księga wieczysta posiada w niektórych państwach członkowskich
decydujące znaczenie zwłaszcza w ramach obrotu nieruchomościami. W szczególności każdy wpis do księgi
wieczystej, takiej jak austriacka księga wieczysta, wywiera skutki konstytutywne. Prowadzenie ksiąg wieczystych ma
na celu zapewnienie dobrego stosowania prawa i pewności prawnej czynności dokonywanych pomiędzy
jednostkami, które należą do zadań i zakresu odpowiedzialności państwa. W tych okolicznościach przepisy krajowe,
które zobowiązują do zbadania za pomocą notariuszy, dokładności wpisów dokonywanych w księdze wieczystej,
przyczyniają się do zagwarantowania pewności prawnej obrotu nieruchomościami, a także dobrego funkcjonowania
ksiąg wieczystych i łączą się z ochroną dobrej administracji wymiarem sprawiedliwości, co zgodnie z orzecznictwem
TS stanowi nadrzędny wzgląd interesu ogólnego (wyrok Reisebüro Broede, C-3/95, pkt 36).
Trybunał uznał, że cele przywołane przez rząd austriacki stanowią nadrzędny wzgląd interesu ogólnego pozwalający
na uzasadnienie spornego uregulowania krajowego.
W rozpatrywanej sprawie działanie notariusza jest istotne i niezbędne w celu dokonania wpisu do księgi wieczystej,
ponieważ jego udział nie ogranicza się do zweryfikowania tożsamości osoby, która złożyła podpis na dokumencie i jej
zdolność do czynności prawnych, lecz oznacza również, iż notariusz zapoznał się z treścią danego aktu w celu
zapewnienia prawidłowości planowanej transakcji. Trybunał stwierdził, że w tych okolicznościach zastrzeżenie
działalności związanej z poświadczaniem autentyczności dokumentów dotyczących ustanowienia lub przeniesienia
praw na nieruchomości na rzecz szczególnej grupy zawodowej, z którą wiąże się zaufanie publiczne i nad którą dane
państwo członkowskie sprawuje szczególną kontrolę, stanowi środek odpowiedni do osiągnięcia celów dobrego
funkcjonowania systemu ksiąg wieczystych oraz zgodności z prawem i pewności prawnej czynności dokonywanych
pomiędzy jednostkami.
Trybunał wskazał, że działalność adwokatów polegająca na poświadczaniu autentyczności podpisów na
dokumentach nie jest porównywalna z działalnością poświadczania dokonywaną przez notariuszy. Z orzecznictwa
czeskiego SN wynika, że wzmianka o poświadczeniu podpisu złożona przez czeskiego adwokata nie stanowi
dokumentu urzędowego. Z tego względu w przypadku sporu między stronami to poświadczenie nie będzie miało tej
samej mocy dowodowej co poświadczenie dokonane przez notariusza. W tej sytuacji gdyby taki podpis miał zostać
uznany w Austrii do celów wpisu do austriackiej księgi wieczystej, wówczas poświadczenie czeskiego adwokata
miałoby wagę dokumentu urzędowego, ponieważ zostałoby uznane za równoważne poświadczeniu dokonanemu
przez notariusza. Trybunał stwierdził, że prowadziłoby to do zakłócenia dobrego funkcjonowania systemu ksiąg

wieczystych oraz zgodności z prawem i pewności prawnej czynności dokonywanych pomiędzy jednostkami. Wobec
powyższego TS uznał, że § 53 ust. 3 GBG jest zgodny z zasadą proporcjonalności.
Trybunał orzekł, że art. 56 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwia się on uregulowaniu państwa
członkowskiego, takiemu jak w postępowaniu głównym, które zastrzega dla notariuszy poświadczanie autentyczności
podpisów na dokumentach, które są niezbędne dla ustanowienia lub przeniesienia praw do nieruchomości, i z tego
względu wyłącza możliwość uznania w tym państwie członkowskim takiego poświadczenia dokonanego przez
adwokata mającego siedzibę w innym państwie członkowskim, zgodnie z jego prawem krajowym.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 9.3.2017 r., Piringer, C-342/15

Trybunał uznał, że § 53 ust. 3 GBG jest zgodny z zasadą proporcjonalności, a art. 56 TFUE nie sprzeciwia się uregulowaniu państwa członkowskiego, które zastrzega dla notariuszy poświadczanie autentyczności podpisów na dokumentach niezbędnych dla ustanowienia lub przeniesienia praw do nieruchomości.