Zobowiązania alimentacyjne

Tematyka: zobowiązania alimentacyjne, rozporządzenie Nr 4/2009, wykonanie orzeczenia, jurysdykcja, świadczenia alimentacyjne, organy centralne, TS, prawo krajowe

Trybunał orzekł, że państwa członkowskie są zobowiązane zapewnić pełną skuteczność prawa
przewidzianego w art. 41 ust. 1 rozporządzenia Nr 4/2009, zmieniając stosownie do okoliczności przepisy
proceduralne. Sąd krajowy powinien zastosować art. 41 ust. 1, odstępując w miarę potrzeby od stosowania
niezgodnych przepisów prawa krajowego, i umożliwić w rezultacie wierzycielowi świadczeń alimentacyjnych
złożenie wniosku bezpośrednio do właściwego organu państwa członkowskiego wykonania, nawet jeżeli nie
przewiduje tego prawo krajowe.
P.S. i M.S. zawarli związek małżeński w 2005 r., a rozstali się w 2012 r. Mają dwójkę dzieci, które w dniu złożenia
wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym miały 9 i 5 lat. Rozwód został orzeczony przez niemiecki sąd,
który w 2014 r. wydał postanowienie w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych w odniesieniu do dwójki dzieci
(dalej jako: postanowienie niemieckiego sądu). Od czasu rozwodu M.S. wraz z dziećmi mieszkała nadal w RFN. P.S.
mieszka i pracuje w Zjednoczonym Królestwie. Odmówił on zapłaty świadczeń alimentacyjnych zasądzonych
w postanowieniu sądu niemieckiego twierdząc, że M.S. utrudnia mu kontakt z dziećmi. High Court of Justice
(England and Wales), Family Division [sąd wyższej instancji (Anglia i Walia), wydział rodzinny] otrzymał wniosek M.S.
na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) Nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa
właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych, dotyczący
wykonania postanowienia sądu niemieckiego. Sąd wskazał, że na wstępie musi on rozstrzygnąć, czy wniosek
o wykonanie postanowienia w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych, takich jak będące przedmiotem
postępowania głównego, może zostać złożony bezpośrednio w sądzie właściwym w zakresie zobowiązań
alimentacyjnych, jakim jest Family Court (sąd rodzinny), czy też musi być wniesiony najpierw do organu centralnego,
o którym mowa w art. 49 rozporządzenia Nr 4/2009, czyli w niniejszym przypadku Lord Chancellor (lorda kanclerza),
który przekazuje go do Family Court. Sąd odsyłający powołał się na rozbieżności w wykładni sądów krajowych.
W pierwszym pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy przepisy rozdziału IV rozporządzenia Nr
4/2009 należy interpretować w ten sposób, że wierzyciel świadczeń alimentacyjnych, który uzyskał orzeczenie na
swoją korzyść w jednym z państw członkowskich i który zamierza doprowadzić do wykonania tego orzeczenia
w innym państwie członkowskim, może przedstawić wniosek bezpośrednio do właściwego organu tego ostatniego
państwa, takiego jak wyspecjalizowany sąd?
W art. 41 ust. 1 zd. 1 rozporządzenia Nr 4/2009 przewidziano, że z zastrzeżeniem pozostałych przepisów
rozporządzenia Nr 4/2009, postępowanie egzekucyjne w sprawie orzeczeń wydanych w innym państwie
członkowskim jest regulowane „prawem państwa członkowskiego wykonania”. Natomiast zd. 2 tego artykułu stanowi,
że takie orzeczenie jest wykonywane „na takich samych warunkach” co orzeczenie wydane w tym państwie
członkowskim wykonania. Odsyłając do stosowania prawa państwa członkowskiego wykonania, art. 41 ust. 1 zd. 1
mógłby prima facie być interpretowany w ten sposób, że państwo członkowskie wykonania może ustanowić,
w ramach wewnętrznych zasad dotyczących procedur egzekucyjnych, obowiązek zwrócenia się do centralnego
organu wezwanego państwa. Jednak biorąc pod uwagę treść zd. 2 tego przepisu, zgodnie z którym orzeczenie jest
wykonywane „na takich samych warunkach” co orzeczenie wydane w państwie członkowskim wykonania, TS
stwierdził, że można uznać, iż art. 41 ust. 1 sprzeciwia się obowiązkowi zwrócenia się do organu centralnego, jeżeli
nie jest on przewidziany w czysto wewnętrznych sytuacjach, jak ma to miejsce w państwie członkowskim sądu
odsyłającego.
Trybunał wskazał, że celem rozporządzenia Nr 4/2009 było uwzględnienie szczególnie pilnego charakteru
związanego z realizacją świadczeń alimentacyjnych, upraszczając i przyspieszając postępowanie przed sądem
właściwym w zakresie wykonania orzeczenia. Trybunał podkreślił, że cel założony w rozporządzeniu Nr 4/2009
polega na ułatwieniu w największym możliwym stopniu dochodzenia międzynarodowych należności z tytułu
zobowiązań alimentacyjnych (wyrok Sanders i Huber, C-400/13 i C 408/13, pkt 41). W motywie 9 rozporządzenia Nr
4/2009 podkreślono, że wierzycielowi alimentacyjnemu należy umożliwić łatwe uzyskanie w danym państwie
członkowskim orzeczenia, które automatycznie będzie wykonalne w innym państwie członkowskim bez dokonywania
żadnych dodatkowych formalności.
Trybunał wskazał, że żaden przepis rozdziału IV – zatytułowanego „Uznawanie, wykonalność i wykonywanie
orzeczeń”, w którym znajduje się art. 41 ust. 1 – nie przewiduje szczególnej procedury, która uzupełniałaby procedury
znajdujące zastosowanie w związku z czysto wewnętrznymi wnioskami, a w szczególności obowiązku zwrócenia się
do organów centralnych państw członkowskich. Brak obowiązku zwrócenia się do tych organów centralnych jest
jeszcze wyraźniejszy w przypadku orzeczeń wydanych w państwie członkowskim związanym Protokołem o prawie
właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, takim jak RFN. Przepis art. 17 ust. 1 rozporządzenia Nr 4/2009 stanowi,
że te orzeczenia są uznawane w innym państwie członkowskim bez konieczności przeprowadzania specjalnego

postępowania. W art. 20 ust. 1 tego rozporządzenia wymieniono dokumenty, które wnioskodawca przedstawia
„właściwym organom egzekucyjnym”, co pozwala przyjąć, że dokumenty przekazywane są bezpośrednio tym
organom.
Zgodnie z art. 51 ust. 1 rozporządzenia Nr 4/2009, organy centralne udzielają pomocy w związku z wnioskami na
mocy art. 56, w szczególności przekazując takie wnioski. Na mocy tego ostatniego artykułu wierzyciel ubiegający się
o odzyskanie należności z tytułu zobowiązań alimentacyjnych „może” wystąpić z wnioskiem w szczególności
o wykonanie orzeczenia wydanego lub uznanego w wezwanym państwie członkowskim. W tym przypadku zwraca się
on, zgodnie z art. 55 tego rozporządzenia, do organu centralnego państwa członkowskiego, w którym ma on miejsce
pobytu, który to organ przekazuje wniosek do organu centralnego wezwanego państwa członkowskiego. Trybunał
uznał, że z art. 51 i 56 rozporządzenia Nr 4/2009 wynika, że wniosek o udzielenie pomocy złożony do organów
centralnych, na podstawie przepisów zawartych w rozdziale VII tego rozporządzenia, stanowi prawo, a nie
obowiązek. Wniosek ten ma w związku z tym charakter fakultatywny i jest stosowany wyłącznie, jeżeli wierzyciel
świadczeń alimentacyjnych pragnie z niego skorzystać, np. w celu przezwyciężenia szczególnych trudności, takich
jak ustalenie miejsca pobytu dłużnika alimentacyjnego. Trybunał stwierdził, że w rozporządzeniu Nr 4/2009
przewidziano dwa alternatywne sposoby zwrócenia się do właściwych sądów, jeden bezpośredni, na podstawie
przepisów zawartych w rozdziale IV tego rozporządzenia, a drugi za pośrednictwem organów centralnych, jeżeli
wierzyciel alimentacyjny zwróci się z wnioskiem o pomoc do organu centralnego państwa członkowskiego miejsca
jego zamieszkania, zgodnie z przepisami zawartymi w rozdziale VII tego rozporządzenia.
Trybunał orzekł, że przepisy rozdziału IV rozporządzenia Nr 4/2009, a w szczególności art. 41 ust. 1, należy
interpretować w ten sposób, iż wierzyciel świadczeń alimentacyjnych, który uzyskał orzeczenie na swoją korzyść
w jednym z państw członkowskich i który zamierza doprowadzić do wykonania tego orzeczenia w innym państwie
członkowskim, może przedstawić wniosek bezpośrednio do właściwego organu tego ostatniego państwa, takiego jak
wyspecjalizowany sąd, i nie może być zobowiązany do złożenia wniosku do takiego sądu za pośrednictwem organu
centralnego państwa wykonania.
Drugie pytanie prejudycjalne dotyczyło w szczególności kwestii, czy istnieje obowiązek ustanowienia procedury lub
mechanizmu umożliwiającego bezpośrednie zwrócenie się do właściwego organu państwa członkowskiego
wykonania?
Zgodnie z art. 288 ak. 2 TFUE, rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich
państwach członkowskich. Bezpośrednie stosowanie rozporządzenia wymaga, aby jego wejście w życie i stosowanie
na korzyść podmiotów prawa lub przeciwko nim odbywało się bez jakichkolwiek środków dokonujących jego
wdrożenia do prawa krajowego, chyba że dane rozporządzenie pozostawia w gestii państw członkowskich
uchwalenie przepisów ustawowych, wykonawczych, administracyjnych czy finansowych niezbędnych do tego, aby
jego przepisy mogły być skutecznie stosowane (wyrok Association nationale d’assistance aux frontieres pour les
étrangers, C-606/10, pkt 72).
W niniejszym przypadku rozporządzenie Nr 4/2009, które stosuje się od 18.6.2011 r., przewiduje w art. 76 odroczone
stosowanie przepisów tego aktu w stosunku do dnia jego wejścia w życie – 20.1.2009 r. Trybunał stwierdził, że
w okresie między tymi dwiema datami państwa członkowskie powinny, stosownie do okoliczności, wprowadzić
zmiany w swym prawie krajowym, dostosowując swoje zasady proceduralne tak, aby uniknąć jakichkolwiek
sprzeczności z rozporządzeniem Nr 4/2009. W ocenie TS w szczególności powinny umożliwić wierzycielowi
świadczeń alimentacyjnych, takiemu jak M.S., wykonanie prawa do bezpośredniego zwrócenia się do właściwego
organu państwa członkowskiego wykonania, przewidzianego w tym rozporządzeniu.
Zgodnie z orzecznictwem TS, sąd krajowy, do którego należy w ramach jego kompetencji stosowanie unijnych
przepisów, zobowiązany jest zapewnić pełną ich skuteczność, w razie konieczności z własnej inicjatywy, nie stosując
wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, także późniejszych, bez konieczności żądania lub
oczekiwania na uprzednie uchylenie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie
konstytucyjnym (wyroki: Simmenthal, 106/77, pkt 21, 24; Melki i Abdeli, C-188/10 i C-189/10, pkt 43; Kernkraftwerke
Lippe-Ems, C-5/14, pkt 32).
Trybunał orzekł, że państwa członkowskie są zobowiązane zapewnić pełną skuteczność prawa przewidzianego w art.
41 ust. 1 rozporządzenia Nr 4/2009, zmieniając stosownie do okoliczności przepisy proceduralne. Sąd krajowy
powinien zastosować art. 41 ust. 1, odstępując w miarę potrzeby od stosowania niezgodnych przepisów prawa
krajowego, i umożliwić w rezultacie wierzycielowi świadczeń alimentacyjnych złożenie wniosku bezpośrednio do
właściwego organu państwa członkowskiego wykonania, nawet jeżeli nie przewiduje tego prawo krajowe.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 3.4.2017 r., S., C-283/16