Nieważność postępowania

Stwierdzenie nieważności postanowienia jest niezależne od wpływu tej wady na wynik sprawy. Wyrok SN z 15.11.2016 r., II PK 215/15. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 15.11.2016 r. sprawy z powództwa Lecha B. przeciwko B. Spółka Akcyjna dawniej B. Spółka z o.o.

Tematyka: nieważność postępowania, wyrok SN, II PK 215/15, Lech B., B. Spółka Akcyjna, postanowienie, odprawa, umowa o pracę, członek zarządu, absoltorium

Stwierdzenie nieważności postanowienia jest niezależne od wpływu tej wady na wynik sprawy. Wyrok SN z 15.11.2016 r., II PK 215/15. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 15.11.2016 r. sprawy z powództwa Lecha B. przeciwko B. Spółka Akcyjna dawniej B. Spółka z o.o.

Stwierdzenie nieważności postanowienia jest niezależne od wpływu tej wady na wynik sprawy.
Wyrok SN z 15.11.2016 r., II PK 215/15
Przewodniczący Sędzia SN Jerzy Kuźniar (przewodniczący) Sędziowie SN: Halina Kiryło (sprawozdawca),
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 15.11.2016 r. sprawy z powództwa Lecha B. przeciwko B. Spółka Akcyjna dawniej B. Spółka
z o.o. w B. o odprawę na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku SO w B. z 16.12.2014 r. […],
uchyla zaskarżony wyrok i znosząc postępowanie w zakresie rozprawy apelacyjnej w dniu 16.12.2014 r.,
przekazuje sprawę SO w B. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie
Powód Lech B. i wniósł o zasądzenie od pozwanej B. Spółki z o.o. w B. odprawy za odwołanie z funkcji członka
zarządu w wysokości 52 317, 24 zł z ustawowymi odsetkami od 1.8.2013 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu.
Nakazem zapłaty z 18.10.2013 r. SR w B. uwzględnił powództwo w całości.
Na skutek sprzeciwu pozwanej wyrokiem z 15.4.2014 r. sąd I instancji zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę
52 317, 24 zł tytułem odprawy z ustawowymi odsetkami od 1.8.2013 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 5316 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu. Natomiast sąd II instancji wyrokiem z 15.4.2014 r. oddalił apelację pozwanej od
powyższego orzeczenia i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1350 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
prawnego w postępowaniu odwoławczym.
Sąd II instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne i wnioski prawne zawarte w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku. W sprawie ustalono zaś, że na mocy uchwały Nr 17 Zgromadzenia Wspólników B. Spółki
z o.o. w B. z 31.3.2011 r., powód Lech B. został członkiem zarządu pozwanej spółki. Powód i pozwana 17.5.2011 r.
zawarli umowę o pracę, na podstawie której pozwana zatrudniła powoda na stanowisku członka zarządu spółki
i powierzyła mu kierowanie jej bieżącą działalnością za miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 4, 5-krotności
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku w czwartym kwartale roku
poprzedzającego wypłatę wynagrodzenia. W § 7 ust. 1 umowy strony określiły, że umowa zostaje zawarta na okres
kadencji członka zarządu spółki i ulega rozwiązaniu z dniem odbycia Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia
zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu.
Odwołanie pracownika z funkcji członka zarządu jest podstawą do rozwiązania umowy za wypowiedzeniem
z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, chyba że odwołanie jest uzasadnione określonymi
w przepisach prawa pracy przyczynami rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, o których mowa w art. 52
i 53 KP. W § 7 ust. 3 umowy strony zawarły postanowienie, że w przypadku odwołania pracownika z zarządu spółki
lub niepowołania go w skład zarządu na kolejną kadencję, pracownikowi przysługuje odprawa w wysokości
trzymiesięcznego wynagrodzenia określonego w § 3 ust. 1 umowy. W myśl § 7 ust. 4 umowy odprawa nie
przysługuje w sytuacji, gdy odwołanie jest uzasadnione określonymi w przepisach prawa pracy przyczynami
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, o których mowa w art. 52 i 53 KP, a także w przypadku
nieudzielenia absolutorium. W razie podjęcia przez pracownika zatrudnienia w spółce Grupy Kapitałowej C. po
rozwiązaniu umowy odprawa nie przysługuje. Umowę w imieniu pozwanej podpisał przewodniczący rady nadzorczej
Lucjan W. Umowa ta była umową standardową stosowaną w spółkach Grupy Kapitałowej C. i zarazem była ona
kolejną umową o pracę łączącą strony z uwagi na wybór powoda na dalszą kadencję. Uchwałą z 19.4.2013 r. powód
został odwołany z funkcji członka zarządu pozwanej spółki. Uchwała ta nie zawiera uzasadnienia i stąd nie są znane
przyczyny odwołania powoda. Pismem z tej samej daty pozwana rozwiązała łączącą strony umowę o pracę
z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano odwołanie
powoda z funkcji członka zarządu. Stosunek pracy uległ rozwiązaniu z dniem 31.7.2013 r. Zgromadzenie Wspólników
pozwanej spółki 29.5.2013 r. nie udzieliło powodowi absolutorium za okres od 1.1.2012 r. do 31.12.2012 r. Pismem
z 24.9.2013 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty odprawy zgodnie z § 7 ust. 3 umowy o pracę. Pozwana nie
zapłaciła żądanej odprawy.
Przedmiotem sporu było prawo powoda do odprawy na podstawie § 7 ust. 3 umowy o pracę z 17.5.2011 r. Zgodnie
z tym przepisem, wypłata odprawy została powiązana z odwołaniem lub niepowołaniem członka zarządu. Nie została
natomiast uzależniona od rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę. Zapisy umowne zezwalały pracodawcy na
wypowiedzenie pracownikowi umowy w sytuacji utraty funkcji członka zarządu (wskutek odwołania lub niepowołania
na kolejną kadencję), lecz do tego nie obligowały. A zatem gdy zostały spełnione podstawy do wypowiedzenia


umowy (bo odwołano pracownika z funkcji członka zarządu), to ostatecznie pracodawca podejmował decyzję, czy
zakończyć stosunek pracy z pracownikiem czy też nie. W świetle treści umowy dopuszczalna była sytuacja dalszego
zatrudniania pracownika, który utracił przymiot członka zarządu, np. na zmienionych warunkach pracy i płacy (w
drodze wypowiedzenia zmieniającego). Bezpodstawne jest wiązanie odprawy z § 7 ust. 3 umowy z jednoczesnym
wypowiedzeniem umowy o pracę. Obowiązek wypłaty odprawy powstaje po stronie spółki w sytuacji odwołania
członka zarządu lub niepowołania go na dalszą kadencję i istnieje niezależnie od bytu umowy o pracę. Wymagalność
odprawy wiąże się nie z dniem rozwiązania umowy o pracę, lecz z chwilą odwołania z zarządu (niepowołania na
kolejną kadencję). W kwestii przyczyn utraty prawa do odprawy sąd I instancji zauważył, że na podstawie § 7 ust. 4
i 5 umowy odprawa nie przysługuje, w sytuacji gdy:
1) odwołanie nastąpiło na skutek przyczyn, które uzasadniają rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia (art.
52 i 53 KP), co oznacza, iż niekoniecznie musi dojść do rozwiązania umowy o pracę w tym trybie, ważne jest, by
zachodziły przesłanki do zastosowania regulacji z art. 52 lub 53 KP i aby te przesłanki legły u podstaw odwołania
(niepowołania),
2) odwołanie nastąpiło w sytuacji nieudzielenia absolutorium i
3) pracownik po rozwiązaniu umowy podjął pracę w Grupie Kapitałowej C.
W rozpoznanej sprawie pozwany wywodził, że ponieważ powód nie otrzymał absolutorium, to tym samym utracił
prawo do odprawy. Stanowisko to jest niezasadne. Wskazać bowiem trzeba, że powód został odwołany z zarządu
19.4.2013 r. Uchwała o nieudzieleniu absolutorium zapadła natomiast 29.5.2013 r. Z przyczyn wyżej omówionych
(brak konieczności powiązania odprawy z rozwiązaniem umowy o pracę) bez znaczenia jest data zakończenia
stosunku pracy. Z zestawienia powołanych dat wynika, że najpierw nastąpiło odwołanie powoda z funkcji członka
zarządu z przyczyn nieznanych (uchwała o odwołaniu nie jest uzasadniona), a dopiero później nie udzielono
powodowi absolutorium. Aby doszło do realizacji warunku z § 7 ust. 4 in fine umowy, najpierw musi zapaść uchwała
o nieudzieleniu absolutorium. Przeciwna interpretacja jest nielogiczna i niespójna. Doszłoby bowiem do sytuacji,
w której pracownik odwołany z funkcji członka zarządu (bez przyczyn określonych w art. 52 i 53 KP) nabywałby
prawo do odprawy, a następnie – jak w niniejszej sprawie – prawo to traciłby po kilku miesiącach, gdyby podjęto
uchwałę o odmowie udzielenia absolutorium.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyła strona pozwana, zarzucając wyrokowi:
1) naruszenie przepisów postępowania w postaci art. 386 § 2 KPC w zw. z art. 378 § 1 KPC, w zw. z art. 379 pkt 2 i 5
KPC, w zw. z art. 149 § 2 KPC oraz art. 131 § 1 KPC i art. 391 § 1 KPC, przez ich nieprawidłowe zastosowanie,
polegające na orzeczeniu merytorycznym o istocie sprawy, mimo zachodzącej nieważności postępowania z uwagi na
nieprawidłowe zawiadomienie o terminie rozprawy pełnomocnika pozwanej, który otrzymał zawiadomienie o terminie
rozprawy wyznaczonej na dzień 16.12.2014 r. godzina 12:10 w dniu 17.12.2014 r., a także na rozpoznaniu apelacji,
mimo że pozwana na skutek działania sądu II instancji została pozbawiona możliwości działania, które to uchybienie
mogło mieć wpływ na wynik sprawy;
2) naruszenie prawa materialnego w postaci:
a) art. 65 § 2 KC w zw. z art. 300 KP przez błędną wykładnię § 7 ust. 3 w zw. z § 7 ust. 4 umowy o pracę zawartej
przez strony 17.5.2011 r. i przyjęcie, że żądanie przez powoda zapłaty odprawy było zgodne z zamiarem stron
i celem umowy odmiennym od jej literalnego brzmienia, podczas gdy powód w żaden sposób nie wykazał, aby
zgodny zamiar stron oraz cel umowy w zakresie odprawy był odmienny od wykładni literalnej jej zapisów;
b) art. 203 KSH przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie prowadzące do błędnych ustaleń, że uchwała
o nieudzieleniu absolutorium członkowi zarządu musi poprzedzać uchwałę o odwołaniu członka zarządu;
c) art. 89 KC przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że nieudzielenie absolutorium po odwołaniu powoda nie stanowi
podstawy do odmowy przyznania odprawy, gdy z zapisów umowy wynika, iż nieudzielenie absolutorium stanowi
warunek rozwiązujący dla uprawnień powoda do otrzymania odprawy i
3) naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na wynik sprawy, tj. art. 217 § 2 i 3 KPC, w zw. z art. 227
KPC, w zw. z art. 382 KPC przez uznanie, że wniosek dowodowy w postaci zeznań przedstawicieli pozwanego
w zakresie interpretacji zapisów umowy o pracę dotyczących odprawy, był nieprzydatny i nie dotyczył faktów
mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, mimo że zeznania wymienionych we wniosku osób miały
wpływ na przyjęcie interpretacji zapisów dotyczących odprawy oraz wykazywały, iż jedynie powód nie traktuje
przesłanek odmowy wypłaty odprawy z § 7 ust. 4 umowy jako przesłanek samoistnych, tym bardziej że prezes
pozwanej podpisał umowę o treści tożsamej z umową powoda i w tym samym dniu co powód.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością
i przekazanie sprawy sądowi II instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.




Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o odmowę przyjęcia skargi do rozpoznania, a w przypadku
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania – wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut nieważności postępowania,
ponieważ ewentualne potwierdzenie zasadności tego zarzutu musi spowodować najdalej idące skutki procesowe
określone w art. 39815 § 1 KPC oraz art. 386 § 2 KPC w zw. z art. 39821 KPC. Oceniając ten zarzut, SN stoi na
stanowisku, że jest on uzasadniony. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w jedynej przeprowadzonej w niniejszej
sprawie rozprawie apelacyjnej, po zamknięciu której doszło do wydania i ogłoszenia zaskarżonego wyroku, nie
uczestniczył profesjonalny pełnomocnik procesowy pozwanej umocowany do reprezentacji strony przed wszystkimi
sądami powszechnymi (a zatem zarówno przez sądem I, jak i II instancji – art. 88 KPC), co było konsekwencją
niezawiadomienia go o terminie owej rozprawy. Mimo braku w aktach sprawy dowodu doręczenia pełnomocnikowi
pozwanej zawiadomienia o terminie rozprawy apelacyjnej wyznaczonym na 16.12.2014 r., w protokole rozprawy
figuruje zapis o prawidłowym zawiadomieniu pełnomocnika strony o tymże terminie. Według oświadczenia samego
pełnomocnika zawiadomienie to doręczono mu dopiero 17.12.2014 r.
W świetle powyższych ustaleń należy podzielić zarzut skarżącej, że postępowanie przed sądem II instancji
w zakresie rozprawy apelacyjnej oraz w zakresie wyrokowania jest dotknięte nieważnością postępowania.
W judykaturze SN jednolicie przyjmuje się bowiem, że nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC
zachodzi wówczas, gdy strona procesu, wbrew swej woli, zostaje faktycznie pozbawiona możności działania (por.
orzeczenie SN z 21.6.1961 r., 3 CR 953/60, Nowe Prawo Nr 1/1963, s. 117; wyrok SN z 20.1.1999 r., II PR 371/65,
OSNCP Nr 10/1966, poz. 172; wyrok SN z 27.5.1999 r., II CKN 318/98, 
). Przytoczona podstawa nieważności
postępowania jest spełniona, jeżeli z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących
skutkiem naruszenia konkretnych przepisów KPC, których nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia
w danej instancji, strona nie mogła – wbrew swej woli – brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej
części (por. orzeczenia SN: z 10.6.1974 r., II CR 155/74, OSPiKA z. 3/1975, poz. 66; z 6.3.1998 r., III CKN 34/98,
Prok. i Pr. Nr 5/1999, poz. 41 – dodatek; z 10.5.2000 r., III CKN 416/98, OSNC Nr 12/2000, poz. 220; z 10.7.2002 r.,
II CKN 822/00; 
; z 28.11.2002 r., II CKN 399/01, 
 i z 22.5.2014 r., IV CSK 545/13, 
). Sytuacja
taka zachodzi między innymi, gdy wady zawiadomienia o terminie rozprawy, jedynej albo bezpośrednio
poprzedzającej wydanie orzeczenia, uzasadniały odroczenie rozprawy, a sąd rozpoznał sprawę i wydał orzeczenie
(por. wyroki SN: z 10.7.1974 r., II CR 331/74, OSNC Nr 5/1975, poz. 84; z 15.1.1999 r., II CKN 139/98, 
;
z 6.3.2002 r., III RN 12/01, 
; z 8.1.2004 r., I CK 19/03, 
; z 15.12.2006 r., I PK 122/05, OSNP Nr 21– –
22/2006, poz. 325; z 7.2.2013 r., II CSK 325/12, 
). Ten przejaw nieważności występuje też w przypadkach,
gdy o rozprawie bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku została zawiadomiona strona, a nie jej pełnomocnik
procesowy i ani strona, ani pełnomocnik nie wzięli udziału w tej rozprawie (por. wyroki SN: z 16.10.1972 r., III CRN
236/72, niepubl.; z 4.9.1996 r., III ARN 33/96, OSNAPiUS Nr 6/1997, poz. 89; z 11.9.1997 r., II UKN 228/97,
OSNAPiUS Nr 13/1998, poz. 405). Analogiczny skutek wywołuje nieobecność pełnomocnika spowodowana
niezawiadomieniem go o terminie rozprawy i to nawet wtedy, gdy sama strona została zawiadomiona o terminie
rozprawy i wzięła w niej udział. Oczywiste jest bowiem, że pozbawienie pełnomocnika możliwości udziału na ostatniej
(jedynej) rozprawie przed wydaniem wyroku, na której wyjaśniane są zasadnicze, z punktu widzenia zarzutów strony,
okoliczności sprawy, pozbawia ją fachowej pomocy prawnej w bardzo istotnej części postępowania, czego nie da się
już naprawić w toku kolejnych czynności. Nieobecność na rozprawie właściwie ustanowionego pełnomocnika,
którego o terminie nie zawiadomiono, prowadzi do pozbawienia strony możności obrony jej praw i stanowi podstawę
nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 5 KPC.
Uwzględniając przedstawione wyżej rozważania i odnosząc je do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, SN
uznaje zatem za w pełni uprawniony wniosek, że przeprowadzenie rozprawy apelacyjnej 16.12.2014 r. pozbawiło
skarżącą możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC, a tym samym stanowiło wadliwość
powodującą nieważność postępowania. Sąd Najwyższy jest też zdania, że dla oceny owej nieważności postępowania
– co oczywiste – nie ma znaczenia, czy stwierdzona wadliwość miała lub mogła mieć wpływ na treść wydanego
wyroku (por. uzasadnienie wyroku SN z 10.5.2000 r., III CKN 416/98, OSNC Nr 12/2000, poz. 220).
Stwierdzenie nieważności postępowania jest niezależne od wpływu tej wady na wynik sprawy, ponieważ wada ta
niweczy walor prawny dotychczasowego postępowania. Sprawia to, że SN nie może w ogóle przystępować do
merytorycznej kontroli kasacyjnej zakwestionowanego orzeczenia, gdyż w takiej sytuacji wyłączona jest potrzeba,
a nawet możliwość, wykazywania związku przyczynowego między nieważnością postępowania a wynikiem sprawy.
W razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem II instancji SN zobowiązany jest więc uchylić
zaskarżone orzeczenie, znieść postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością, oraz przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania sądowi, który wydał zaskarżony skargą kasacyjną wyrok. Nieważność postępowania musi
być bowiem uwzględniana niezależnie od tego, czy i jaki wpływ wywarła ona na konkretny wynik rozstrzygnięcia.
Innymi słowy, oznacza to, że przy żadnym z poszczególnych zdarzeń skutkujących nieważnością postępowania nie




jest potrzebne wykazywanie istnienia związku przyczynowego między konkretnym uchybieniem procesowym
powodującym nieważność a wynikiem sprawy.
W niniejszej sprawie bezprzedmiotowa jest więc kontrola, czy usprawiedliwione są podstawy kasacyjne w pozostałym
zakresie. Ustalenia faktyczne poczynione w warunkach nieważności i prawidłowość innych czynności procesowych
przeprowadzonych w nieważnym postępowaniu są bowiem pozbawione znaczenia, gdyż wada, jaką zostało
dotknięte postępowanie, wyłącza możliwość podejmowania jakichkolwiek rozważań w oparciu na jego wyniki (por.
przykładowo wyroki SN: z 22.5.1997 r., II CKN 70/97, 
; z 13.2.2004 r., IV CK 61/03, 
; z 13.5.2005 r., IV
CK 620/04, 
; z 18.3.2008 r., IV CSK 539/07, 
; z 2.2.2012 r., II UK 144/11, 
). Można nawet uznać
ustalenia te za nieistniejące (por. wyrok SN z 25.1.2002 r., II UKN 771/00, OSNP Nr 21/2003, poz. 524).
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art. 398 15 § 1 KPC oraz art. 386 § 2 KPC i art.
108 § 2 KPC w zw. z art. 39821 KPC, SN orzekł jak w sentencji swego wyroku.
Wyrok SN z 15.11.2016 r., II PK 215/15







Wyrok SN z 15.11.2016 r., II PK 215/15. Wyłącza to możliwość podejmowania jakichkolwiek rozważań w oparciu na wyniki sprawy. Można nawet uznać ustalenia faktyczne za nieistniejące.