Odmowa wykonania europejskiego nakazu aresztowania
Trybunał wydał orzeczenie dotyczące odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, wskazując na konieczność interpretacji przepisów krajowych zgodnie z decyzją ramową 2002/584. Sprawa dotyczyła odmowy przekazania osoby podlegającej karze pozbawienia wolności na podstawie ENA. Trybunał podkreślił, że odmowa wykonania ENA powinna być interpretowana ściśle, a jej zastosowanie uzależnione jest od spełnienia warunków określonych w decyzji ramowej.
Tematyka: Trybunał, decyzja ramowa 2002/584, europejski nakaz aresztowania, ENA, interpretacja prawa krajowego, wzajemne uznawanie, sądy krajowe, wykładnia prawa, Popławski, C-579/15
Trybunał wydał orzeczenie dotyczące odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, wskazując na konieczność interpretacji przepisów krajowych zgodnie z decyzją ramową 2002/584. Sprawa dotyczyła odmowy przekazania osoby podlegającej karze pozbawienia wolności na podstawie ENA. Trybunał podkreślił, że odmowa wykonania ENA powinna być interpretowana ściśle, a jej zastosowanie uzależnione jest od spełnienia warunków określonych w decyzji ramowej.
Trybunał orzekł, że przepisy decyzji ramowej 2002/584 nie wywierają bezpośredniego skutku. Jednak właściwy sąd krajowy jest zobowiązany, z uwzględnieniem całości prawa wewnętrznego i przy zastosowaniu uznanych przez niego metod wykładni, do dokonania wykładni rozpatrywanych w sprawie w postępowaniu głównym przepisów krajowych w miarę możliwości w świetle treści i celu tej decyzji ramowej. Wyrokiem z 5.2.2007 r., który uprawomocnił się 13.7.2007 r., Sąd Rejonowy w Poznaniu skazał D.A. Popławskiego (polskiego obywatela) na karę pozbawienia wolności w wymiarze jednego roku z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Orzeczeniem z 15.4.2010 r. sąd ten zarządził wykonanie kary. W dniu 7.10.2013 r. sąd wydał przeciwko D.A. Popławskiemu europejski nakaz aresztowania (dalej jako: ENA) w celu wykonania tej kary. W odniesieniu do wykonania tego ENA sąd w Amsterdamie powziął wątpliwości, czy powinien zastosować art. 6 ust. 2 i 5 niderlandzkiej ustawy o przekazywaniu osób (dalej jako: OLW), który przewiduje niewykonanie ENA w przypadku m.in. osób, które mieszkają w Niderlandach, tak jak ma to miejsce wobec D.A. Popławskiego. Sąd stwierdził, że na podstawie art. 6 ust. 3 OLW Niderlandy, jeżeli odmawiają wykonania ENA, muszą zadeklarować, czy są „gotowe” do przejęcia wykonania kary na podstawie konwencji wiążącej to państwo z wydającym nakaz państwem członkowskim. Sąd wyjaśnił, że takie przejęcie zależy, w sprawie w postępowaniu głównym, od odpowiedniego wniosku złożonego przez Polskę. Tymczasem polskie ustawodawstwo stoi na przeszkodzie takiemu wnioskowi, w sytuacji gdy osoba, którą obejmuje ten wniosek dotyczy, jest obywatelem polskim. Sąd odsyłający podkreślał, że w takiej sytuacji odmowa przekazania mogłaby doprowadzić do bezkarności osoby, której dotyczy ENA. Po wydaniu wyroku o odmowie przekazania przejęcie wykonania kary mogłoby okazać się niemożliwe, w szczególności ze względu na brak odpowiedniego wniosku ze strony wydającego nakaz państwa członkowskiego, a ta niemożność nie miałaby żadnego wpływu na wyrok odmawiający przekazania osoby, której dotyczy ENA. Poprzez pierwsze pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie ustawodawstwu państwa członkowskiego wprowadzającemu w życie ten przepis, które – w przypadku gdy o przekazanie cudzoziemca, który posiada zezwolenie na pobyt na czas nieokreślony na terytorium tego państwa, zwraca się inne państwo członkowskie do celów wykonania kary pozbawienia wolności wymierzonej temu cudzoziemcowi na mocy prawomocnego wyroku nie dopuszcza do takiego przekazania, oraz ogranicza się do ustanowienia wobec organów sądowych pierwszego państwa o obowiązku powiadomienia organów sądowych drugiego państwa o gotowości do przejęcia wykonania tego wyroku, przy czym w dniu odmowy przekazania nie zapewniono rzeczywistego przejęcia wykonania tego wyroku? Z art. 1 ust. 2 decyzji ramowej 2002/584 wynika, że ustanawia ona zasadę, zgodnie z którą państwa członkowskie wykonują każdy ENA na podstawie zasady wzajemnego uznawania i zgodnie z przepisami tej decyzji ramowej. Z zastrzeżeniem wyjątkowych okoliczności organy sądowe mogą odmówić wykonania go wyłącznie w enumeratywnie wyliczonych przypadkach, przewidzianych w tej decyzji ramowej, a wykonanie ENA można uzależnić wyłącznie od jednego z warunków wyczerpująco określonych w tej decyzji ramowej (wyrok Aranyosi i Căldăraru, C-404/15 i C-659/15 PPU, pkt 80, 82). Trybunał podkreślił, że wykonanie ENA stanowi zasadę, a odmowa wydania, przewidziana jako wyjątek, powinna być interpretowana ściśle. W art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 wymieniono jedną z podstaw fakultatywnej odmowy wykonania ENA. Zgodnie z tym przepisem wykonujący nakaz organ sądowy „może” odmówić wykonania ENA wydanego w celu wykonania kary pozbawienia wolności, jeżeli w szczególności osoba, której dotyczy nakaz, mieszka w wykonującym ENA państwie członkowskim (tak jak jest w przypadku rozpatrywanym w postępowaniu głównym), a państwo to „zobowiązuje się” doprowadzić do wykonania tej kary zgodnie ze swoim prawem krajowym. Rzecznik generalny podniósł, że z art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 wynika, że w przypadku gdy państwo członkowskie postanowiło transponować ten przepis do prawa wewnętrznego, wykonujący nakaz organ sądowy powinien korzystać ze swobodnego uznania w odniesieniu do kwestii, czy należy odmówić wykonania ENA (pkt 30 opinii). Organ ten powinien uwzględnić cel, do jakiego zmierza ustanowiona w tym przepisie podstawa fakultatywnej odmowy wykonania. Zgodnie z orzecznictwem TS ten cel polega na umożliwieniu wykonującemu nakaz organowi sądowemu przypisania szczególnej wagi zwiększeniu szans ponownej integracji społecznej osoby, której dotyczy ENA, po wykonaniu kary, na którą ta osoba była skazana (wyrok Lopes Da Silva Jorge, C-42/11, pkt 32). Rzecznik generalny podniósł, że każda odmowa wykonania ENA wymaga w zamian prawdziwego jednostronnego zobowiązania się przez wykonujące nakaz państwo do zapewnienia wykonania kary pozbawienia wolności wymierzonej osobie, której dotyczy ENA, tak że nie można uznać, że sama okoliczność, iż państwo to deklaruje swoją gotowość do zapewnienia wykonania tej kary, uzasadnia taką odmowę (pkt 45 opinii). Wynika z tego, że każda odmowa wykonania ENA musi zostać poprzedzona weryfikacją przez wykonujący nakaz organ sądowy możliwości rzeczywistego wykonania kary zgodnie z jego prawem krajowym. W przypadku gdy wykonujące nakaz państwo członkowskie nie może zobowiązać się do rzeczywistego wykonania kary, wykonujący nakaz organ sądowy jest zobowiązany do wykonania ENA, a tym samym do przekazania osoby, której dotyczy nakaz, wydającemu nakaz państwu członkowskiemu. Trybunał stwierdził, że nie można uznać za zgodne z tą decyzją ramową uregulowania państwa członkowskiego, które wprowadza w życie art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 i przewiduje, że jego organy sądowe są zobowiązane do odmowy wykonania ENA, w przypadku gdy osoba, której on dotyczy, mieszka w tym państwie, przy czym te organy nie korzystają ze swobodnego uznania, a to państwo nie zobowiązuje się do zapewnienia rzeczywistego wykonania kary pozbawienia wolności wymierzonej tej osobie, stwarzając w ten sposób ryzyko bezkarności osoby ściganej. Trybunał orzekł, że art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie ustawodawstwu państwa członkowskiego wprowadzającemu w życie ten przepis, które – w przypadku gdy o przekazanie cudzoziemca, który posiada zezwolenie na pobyt na czas nieokreślony na terytorium tego państwa, zwraca się inne państwo członkowskie do celów wykonania kary pozbawienia wolności wymierzonej temu cudzoziemcowi na mocy prawomocnego wyroku – po pierwsze, nie dopuszcza takiego przekazania, a po drugie, ogranicza się do ustanowienia wobec organów sądowych pierwszego państwa obowiązku powiadomienia organów sądowych drugiego państwa o gotowości przejęcia wykonania tego wyroku. Przy czym w dniu odmowy przekazania nie zapewniono rzeczywistego przejęcia wykonania tego wyroku, a w przypadku gdyby takie przejęcie okazało się następnie niemożliwe, taka odmowa nie mogłaby zostać podważona. Poprzez kolejne pytanie sąd odsyłający zmierzał w istocie do ustalenia, czy przepisy decyzji ramowej 2002/584 mogą wywierać bezpośredni skutek, a jeśli nie, czy niderlandzkie prawo może podlegać wykładni zgodnej z unijnym prawem w tym rozumieniu, że w przypadku gdy państwo członkowskie uzależnia przejęcie wykonania kary pozbawienia wolności od istnienia podstawy prawnej w konwencji międzynarodowej, art. 4 pkt 6 tej decyzji ramowej sam stanowi tę podstawę? Trybunał stwierdził, że decyzja ramowa 2002/584 nie wywiera bezpośredniego skutku. Została ona przyjęta na podstawie dawnego trzeciego filaru Unii Europejskiej, a dokładniej na podstawie art. 34 ust. 2 lit. b) TUE (w wersji sprzed Traktatu z Lizbony). Tymczasem postanowienie to przewiduje, że decyzje ramowe nie mogą wywierać bezpośredniego skutku (wyrok Ognyanov, C-554/14, pkt 56). Jednak zgodnie z art. 34 ust. 2 lit. b) TUE ta decyzja wiąże państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, jaki należy osiągnąć, jednocześnie pozostawiając organom krajowym kompetencje w zakresie formy i środków (wyrok Ognyanov, pkt 56). Trybunał uznał, że w niniejszym przypadku, gdy wymogi przewidziane w art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 nie są spełnione, art. 1 ust. 2 tej decyzji ramowej zobowiązuje państwa członkowskie do wykonania każdego ENA na podstawie zasady wzajemnego uznawania. Zgodnie z orzecznictwem państwa członkowskie będą podejmować wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wypełniania ich zobowiązań wynikających z decyzji ramowej (wyrok Pupino, C-105/03, pkt 42). Trybunał stwierdził, że wiążący charakter decyzji ramowej powoduje powstanie po stronie organów krajowych, a w szczególności sądów krajowych, obowiązku zgodnej z prawem UE wykładni prawa krajowego. Stosując prawo krajowe, sądy krajowe są zobowiązane dokonywać jego wykładni w miarę możliwości w świetle treści i celu decyzji ramowej, tak aby osiągnąć przewidziany w niej skutek. Ten wymóg dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem UE jest nierozerwalnie związany z systemem TFUE, gdyż pozwala sądom krajowym na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów (wyrok Ognyanov, pkt 58, 59). Oczywiście zasada wykładni zgodnej z unijnym prawem podlega pewnym ograniczeniom. Wynikają one z ogólnych zasad prawa, w tym w szczególności z zasady pewności prawa i niedziałania prawa wstecz. Zasady te stoją na przeszkodzie m.in. temu, aby na podstawie decyzji ramowej i niezależnie od ustawy wprowadzającej ją w życie ten obowiązek mógł doprowadzić do ustalenia bądź zaostrzenia odpowiedzialności karnej osób naruszających przepisy prawa karnego. Poza tym zasada wykładni zgodnej z prawem Unii nie może służyć jako podstawa dla wykładni prawa krajowego contra legem (wyrok JZ, C-294/16 PPU, pkt 33). Jednak zasada wykładni zgodnej z prawem UE wymaga, aby sądy krajowe czyniły wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, aby zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej decyzji ramowej i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami (wyrok Lopes Da Silva Jorge, C-42/11, pkt 56). Z orzecznictwa TS wynika, że wymóg dokonywania wykładni zgodnej z prawem UE może w danym przypadku obejmować konieczność zmiany utrwalonego orzecznictwa przez sądy krajowe, jeżeli opiera się ono na wykładni prawa krajowego, której nie można pogodzić z celami decyzji ramowej (wyrok Ognyanov, pkt 67). Trybunał orzekł, że w przypadku gdy sąd krajowy twierdzi, iż nie ma możliwości dokonania wykładni przepisu prawa krajowego zgodnie z decyzją ramową ze względu na fakt, że jest związany wykładnią nadaną temu przepisowi krajowemu przez krajowy sąd najwyższy w wyroku interpretacyjnym, do tego sądu należy zapewnienie pełnej skuteczności decyzji ramowej, w razie potrzeby z odstąpieniem z własnej inicjatywy od stosowania wykładni przyjętej przez krajowy sąd najwyższy, jeśli ta wykładnia jest niezgodna z prawem UE (wyrok Ognyanov, pkt 69, 70). Trybunał podkreślił, że w rozpatrywanej sprawie, o ile ciążący na sądzie krajowym obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności tej decyzji ramowej 2002/584 nakłada na państwo niderlandzkie obowiązek wykonania rozpatrywanego ENA, a w przypadku – odmowy obowiązek zapewnienia skutecznego wykonania wymierzonej w Polsce kary, o tyle obowiązek ten nie ma żadnego wpływu na ustalenie odpowiedzialności karnej D.A. Popławskiego, jaka wynika z wyroku wydanego wobec niego 5.2.2007 r. przez Sąd Rejonowy w Poznaniu i nie może a fortiori zostać uznany za zaostrzenie tej odpowiedzialności. Trybunał stwierdził, że zgodnie z motywem 11 decyzji ramowej 2002/584 w stosunkach między państwami członkowskimi ENA powinien zastąpić wszystkie wcześniejsze instrumenty dotyczące ekstradycji, łącznie z postanowieniami tytułu III Konwencji wykonawczej do układu z Schengen, dotyczącymi ekstradycji. W zakresie, w jakim ta decyzja ramowa zastąpiła wszystkie konwencje, które istniały w tym zakresie pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi oraz współistnieje – posiadając jednocześnie własny określony przez prawo Unii reżim prawny – z konwencjami o ekstradycji wiążącymi poszczególne państwa członkowskie z państwami trzecimi, utożsamienie tej decyzji ramowej z taką konwencją nie wydaje się wykluczone. Ponadto, decyzja ramowa 2002/584 nie zawiera żadnego przepisu pozwalającego na stwierdzenie, że stoi ona na przeszkodzie temu, aby zawarte w art. 6 ust. 3 OLW wyrażenie „inna mająca zastosowanie konwencja” interpretować w ten sposób, iż obejmuje ono także art. 4 pkt 6 tej decyzji ramowej. W ocenie TS taka wykładnia pozwalałaby na zapewnienie, że wykonujący nakaz organ sądowy skorzysta z możliwości odmówienia wykonania ENA tylko pod warunkiem zapewnienia rzeczywistego wykonania w Niderlandach wymierzonej D.A. Popławskiemu kary pozbawienia wolności oraz na osiągnięcie w ten sposób rozwiązania zgodnego z celem wyznaczonym w tej decyzji ramowej. Trybunał orzekł, że przepisy decyzji ramowej 2002/584 nie wywierają bezpośredniego skutku. Jednak właściwy sąd krajowy jest zobowiązany, z uwzględnieniem całości prawa wewnętrznego i przy zastosowaniu uznanych przez niego metod wykładni, do dokonania wykładni rozpatrywanych w sprawie w postępowaniu głównym przepisów krajowych w miarę możliwości w świetle treści i celu tej decyzji ramowej. W niniejszym przypadku oznacza to, że w przypadku odmowy wykonania ENA wydanego w celu przekazania osoby, wobec której w wydającym nakaz państwie członkowskim wydano prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności, same organy sądowe wykonującego nakaz państwa mają obowiązek zapewnienia rzeczywistego wykonania kary pozbawienia wolności wymierzonej tej osobie. Ponadto TS orzekł, że art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, iż nie zezwala on państwu członkowskiemu na odmowę wykonania ENA wydanego w celu przekazania osoby, wobec której wydano prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności, tylko z tego powodu, że to państwo członkowskie zamierza wszcząć przeciwko tej osobie postępowanie karne dotyczące tych samych czynów co czyny, za które wyrok ten został wydany. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 29.6.2017 r., Popławski, C-579/15
Trybunał stwierdził, że decyzja ramowa 2002/584 nie wywiera bezpośredniego skutku, jednak państwa członkowskie są zobowiązane do jej wykonania na zasadzie wzajemnego uznawania. Sądy krajowe mają obowiązek dokonywać wykładni prawa krajowego zgodnie z treścią i celem tej decyzji ramowej, zapewniając pełną skuteczność jej realizacji. W sprawie Popławski (C-579/15) Trybunał wskazał na konieczność rzetelnej interpretacji przepisów krajowych w świetle prawa unijnego.