Zadośćuczynienie za niesłuszne umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich – podstawa prawna

Podstawę prawną zadośćuczynienia za niesłuszne umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich stanowią przepisy Kodeksu cywilnego oraz Konstytucji RP i Konwencji o ochronie praw człowieka. Sprawa dotyczyła czterech uczniów posądzenych o gwałt, których umieszczono w schronisku, a następnie uchylono ten środek po miesiącu. Sąd I instancji oddalił pozew, jednak Sąd II instancji skierował pytanie prawne do SN dotyczące możliwości zadośćuczynienia w tej sytuacji.

Tematyka: zadośćuczynienie, nieletni, schronisko, Kodeks cywilny, Konstytucja RP, Konwencja o ochronie praw człowieka, Sąd Najwyższy, postępowanie karnego, uchylenie środka izolacyjnego

Podstawę prawną zadośćuczynienia za niesłuszne umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich
stanowią przepisy Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wydaniem niezgodnego
z prawem prawomocnego orzeczenia, interpretowane w zgodzie z Konstytucją RP i Konwencją o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; dalej jako: Konwencja) – uznał Sąd
Najwyższy.
Czterech uczniów zostało posądzonych o gwałt na koleżance. Sąd Rejonowy orzekł o umieszczeniu ich w schronisku
dla nieletnich, ale po miesiącu środek ten uchylił. Po upływie 3 miesięcy postępowanie wyjaśniające zostało
umorzone. Jeden z uczniów wystąpił przeciwko Prezesowi Sądu Rejonowego domagając się przeprosin i 15 tys. zł
zadośćuczynienia.
Sąd I instancji oddalił pozew. W jego ocenie zastosowanie środka izolacyjnego było uzasadnione. Po ustaleniu, że
nie ma podstaw do jego zastosowania SR niezwłocznie uchylił środek izolacyjny. Sąd II instancji skierował do SN
pytanie prawne, wnosząc o wyjaśnienie: „Czy wobec braku stosownej regulacji w ustawie z 26.10.1982 r.
o postępowaniu w sprawach nieletnich (t. jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1654; dalej jako: NielU), podstawę do
zadośćuczynienia za niesłuszne umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich może stanowić art.
552 § 4 Kodeksu postępowania karnego odpowiednio stosowany przez sąd cywilny?”.
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że zgodnie z art. 552 § 4 KPK odszkodowanie za poniesioną szkodę
oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę przysługuje każdemu podsądnemu w wypadku niewątpliwie
niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Sąd podkreślił, że dostrzega istotę różnicy celów
i w konsekwencji środków możliwych do zastosowania przez sąd w toku postępowania w sprawach nieletnich oraz
w postępowaniu karnym, jednak w jego ocenie, sytuacja osoby umieszczonej w schronisku dla nieletnich na
podstawie art. 27 § 1 lub 2 NielU odpowiada sytuacji osoby zatrzymanej lub tymczasowo aresztowanej w rozumieniu
art. 244 i 249 KPK. Jak wyjaśniono, w obu przypadkach zastosowanie przewidzianego tam środka powoduje
tymczasowe pozbawienie wolności w celu zabezpieczenia prawidłowego toku prowadzonego postępowania
i wyjątkowo zapobieżenia popełnieniu kolejnych czynów karalnych, dochodzi też do naruszenia wolności człowieka,
zagwarantowanej przez Konstytucję także wobec osoby nieletniej.
Sąd Najwyższy wskazał, że art. 552 § 4 KPK, jest uznawany za zgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, według
którego każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej. Ta regulacja harmonizuje także z art. 5 Konwencji. Sąd Najwyższy
stwierdził, że przepisy KC, które są właściwe w kwestiach zadośćuczynienia, zapewnią taką samą ochronę,
jeśli będą interpretowane w zgodzie z Konstytucją i wskazaną Konwencją.
Uchwała SN z 11.1.2018 r., III CZP 92/17

Sąd Najwyższy potwierdził, że zadośćuczynienie za niesłuszne umieszczenie nieletniego w schronisku może być udzielone na podstawie Kodeksu postępowania karnego. Regulacje prawne dotyczące zadośćuczynienia muszą być interpretowane zgodnie z Konstytucją i Konwencją o ochronie praw człowieka. Uchwała SN z 11.1.2018 r., III CZP 92/17 potwierdziła tę interpretację.