Nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych na ostatniej prostej ścieżki legislacyjnej
8.1.2019 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w wersji zaproponowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Projekt przewiduje rewolucyjne zmiany w modelu odpowiedzialności, zwiększenie kar pieniężnych oraz wprowadzenie mechanizmów compliance. Nowe przepisy mają również chronić sygnalistów przed reperkusjami. Istotną zmianą będzie wprowadzenie nowego postępowania w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, co wymaga wcześniejszego zaangażowania profesjonalnego obrońcy.
Tematyka: odpowiedzialność podmiotów zbiorowych, nowa ustawa, zmiany prawne, compliance, sygnaliści, postępowanie karne
8.1.2019 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w wersji zaproponowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Projekt przewiduje rewolucyjne zmiany w modelu odpowiedzialności, zwiększenie kar pieniężnych oraz wprowadzenie mechanizmów compliance. Nowe przepisy mają również chronić sygnalistów przed reperkusjami. Istotną zmianą będzie wprowadzenie nowego postępowania w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, co wymaga wcześniejszego zaangażowania profesjonalnego obrońcy.
8.1.2019 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w wersji zaproponowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Oznacza to, że w dalszej kolejności prace legislacyjne przeniosą się do Sejmu, gdzie jednak nie powinno być już żadnych problemów z uchwaleniem nowej ustawy. Projekt wprawdzie przewiduje 6 miesięczne vacatio legis (pierwotnie wskazano 3 miesiące, ale na skutek nacisków organizacji pracodawców okres ten wydłużono), ale charakter proponowanych zmian sprawia, że nad ich wdrożeniem należy myśleć już teraz. Nie będzie bowiem przesadą stwierdzenie, że procedowana właśnie ustawa całkowicie rewolucjonizuje odpowiedzialność podmiotów zbiorowych. Poniżej zostaną zaprezentowane najważniejsze zmiany, na które warto się przygotować. • Projekt wprowadza nowy model odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. • Kara pieniężna orzeczona względem podmiotu zbiorowego może wynieść nawet 60 milionów zł. • Wprowadzenie mechanizmów compliance pozwoli na uniknięcie lub złagodzenie odpowiedzialności. Zmiana modelu odpowiedzialności W pierwszej kolejności należy wskazać na zmianę modelu odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Dotychczas aby możliwe było pociągnięcie podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności, najpierw musiało dojść do skazania osoby fizycznej działającej w jej imieniu lub na jej rzecz. Powodowało to, że postępowania w zakresie odpowiedzialności przedsiębiorców były nieefektywne, a orzekane kary nadzwyczaj łagodne (w ciągu 16 lat funkcjonowania dotychczasowej ustawy najsurowszą karą pieniężną była ta w wysokości 12 000 zł). Omawiany projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych zrywa z dotychczasowym modelem na rzecz modelu identyfikacyjnego. Oznacza to, że do wszczęcia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego wystarczające jest uzasadnione podejrzenie popełnienie przestępstwa przez osobę fizyczną związaną z przedsiębiorstwem (dotyczy to także podwykonawców) lub osiągnięcie przez ten podmiot korzyści finansowej z tytułu czynu osoby trzeciej. Jest to zmiana kluczowa, gdyż otwiera szerokie pole w zakresie prowadzenia postępowań przeciwko podmiotom zbiorowym. Odpowiedzialność quasi-karna oraz odszkodowawcza W dużym skrócie można wskazać, że zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami, podmiot zbiorowy będzie ponosił odpowiedzialność quasi-karną albo odszkodowawczą. Warto wskazać, że jednocześnie znacząco wzrosła wysokość możliwych do orzeczenia kar. Najbardziej surową karą będzie rozwiązanie podmiotu zbiorowego. W dalszej kolejności ustawodawca przewidział tylko karę pieniężną, którą można orzekać aż do wysokości 30 milionów złotych. Obok powyższych kar sąd może orzec także m.in. następujące środki: przepadek mienia; zakaz promocji lub reklamy; zakaz prowadzenia działalności określonego rodzaju; zakaz korzystania z dotacji lub subwencji; zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, itp. W przypadku, w którym nie uda się pociągnąć podmiotu do odpowiedzialności we wskazanym wyżej zakresie, ale jednak zostanie ustalone, że osiągnął on jakąkolwiek korzyść finansową sąd będzie mógł nałożyć obowiązki retrybucyjne względem podmiotu zbiorowego. Stosowny wniosek będzie mógł złożyć także prokurator. Do tych obowiązków zalicza się przepadek składników majątkowych lub praw majątkowych (gdy korzyść majątkowa przekroczyła 500 000 zł) albo zwrot uzyskanej korzyści majątkowej lub jej równowartości. Podsumowując, można stwierdzić, że nawet w przypadku stwierdzenia braku odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony, może być on pociągnięty do szeroko rozumianej odpowiedzialności finansowej. Ochrona sygnalistów Omawiany projekt ustawy, po raz pierwszy – na taką skalę – wprowadza także ochronę prawną dla osób zgłaszających nieprawidłowości, tzw. sygnalistów (ang. whistleblower). Przyjęcie tego typu regulacji tłumaczone jest przede wszystkim koniecznością dostosowania rodzimego prawa do standardów europejskich (zob. m.in. projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii). Nowe przepisy będą koncentrowały się przede wszystkim na stworzeniu możliwości nieskrępowanego zgłaszania nieprawidłowości w przedsiębiorstwie przez zatrudnionych tam pracowników. W konsekwencji to na pracodawcy będzie ciążył obowiązek zapewnienia wewnętrznych procedur pozwalających na informowanie o zjawiskach niepożądanych. Takie działania implikują z kolei konieczność wprowadzenia odpowiednich mechanizmów ochrony sygnalistów. W ocenie ustawodawcy najlepszą metodą będzie zastosowanie prawnej ochrony zatrudnienia przez okres 2 lat. Chodzi tutaj o to, aby zapewnić sygnalistom odpowiednią ochronę przed ewentualnymi reperkusjami. Warto wskazać, że nienależny w żaden sposób lekceważyć zgłaszanych nieprawidłowości. Albowiem brak reakcji na zgłoszenie może spowodować podwyższenie górnej granicy kary pieniężnej ‒ nawet do 60 milionów złotych! Warto zatem zabezpieczyć się przez wprowadzenie systemu raportowania o zgłaszanych problemach oraz przyjęcie efektywnego modelu reagowania, gdyż w przeciwnym razie narażamy się na naprawdę poważne konsekwencje. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego Istotną zmianą będzie wprowadzenie nowego postępowania w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Do tej pory kwestia ta praktycznie nie była uregulowana, w całości odsyłając do przepisów kodeksu postępowania karnego. Wprawdzie nadal w zakresie nieuregulowanym odpowiednie zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu postępowania karnego, to jednak nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych wprowadza wiele odrębności. Zasadniczą nowością będzie możliwość prowadzenia postępowania przygotowawczego w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Prokurator będzie mógł zatem prowadzić pełne śledztwo, w tym przede wszystkim zbierać i zabezpieczać materiał dowodowy, ale także stosować – po zatwierdzeniu przez sąd – środki zapobiegawcze. Mimo licznych przepisów regulujących funkcjonowanie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, nadal wiele kwestii pozostaje niejasnych. Wobec powyższego zaleca się, aby od jak najwcześniejszego stadium postępowania, podmiot zbiorowy korzystał z pomocy profesjonalnego obrońcy. Podsumowanie Mimo skrótowego charakteru powyższych informacji można dostrzec, że nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych wprowadza nową rzeczywistość w tym zakresie. Rzeczywistość do której należy się przygotować, gdyż zmiany są daleko idące. Dlatego trudno będzie sobie wyobrazić przedsiębiorstwo bez sprawnie funkcjonującego działu compliance. Ustawa wymusza bowiem zachowywanie należytej staranności na wielu płaszczyznach działalności gospodarczej. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że bardzo często zachowanie tej należytej staranności pozwoli albo całkowicie uwolnić się od odpowiedzialności albo znacząco ją zredukować. Warto wobec powyższego poważnie zastanowić się nad wprowadzeniem odpowiednich rozwiązań.
Nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych przynosi rewolucyjne zmiany, zwiększając kar pieniężnych, wprowadzając mechanizmy compliance i ochronę dla sygnalistów. Istotną nowością będzie nowe postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, wymagające wcześniejszego zaangażowania obrońcy.