Warunki uwzględniania wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze
Sąd rozstrzygając w przedmiocie wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze ma obowiązek sprawdzić wystąpienie wszystkich warunków materialnych i formalnych wskazanych w przepisach pozwalających na jego uwzględnienie. A.J. pobrał od dwóch rolników pszenicę, wystawiając fałszywe dokumenty. Oskarżony złożył wniosek o dobrowolne poddanie się karze, a Sąd Rejonowy wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz obowiązek naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonych.
Tematyka: wniosek oskarżonego, dobrowolne poddanie się karze, fałszywe dokumenty, Sąd Najwyższy, umorzenie postępowania, kasacja wyroku, konstrukcja czynu ciągłego
Sąd rozstrzygając w przedmiocie wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze ma obowiązek sprawdzić wystąpienie wszystkich warunków materialnych i formalnych wskazanych w przepisach pozwalających na jego uwzględnienie. A.J. pobrał od dwóch rolników pszenicę, wystawiając fałszywe dokumenty. Oskarżony złożył wniosek o dobrowolne poddanie się karze, a Sąd Rejonowy wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz obowiązek naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonych.
Sąd rozstrzygając w przedmiocie wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze ma obowiązek sprawdzić wystąpienie wszystkich warunków materialnych i formalnych wskazanych w przepisach pozwalających na jego uwzględnienie – wynika z wyroku Sądu Najwyższego. Stan faktyczny i wyrok SR A.J. pobrał od dwóch rolników kilkadziesiąt ton pszenicy, jednemu z nich – D.L. wystawiając faktury z terminem płatności 3 dni od daty zakupu, zaś drugiemu – Z.R. wystawiając dokument tzw. WZ–kę. Ponieważ przedsiębiorca nie uregulował należności został oskarżony o popełnienie czynów określonych w a rt. 286 § 1 KK w warunkach ciągu przestępstw. Na mocy tej regulacji, kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. A.J. złożył wniosek o dobrowolne poddanie się karze. Sąd Rejonowy wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz orzekł obowiązek naprawienia szkody w całości przez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych łącznie ponad 22 tys. zł. Skarga kasacyjna RPO Skargę kasacyjną od prawomocnego wyroku wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich twierdząc, że dokumenty zgromadzone w aktach sprawy powinny doprowadzić sąd do powzięcia wątpliwości w przedmiocie tego, czy przeciwko oskarżonemu nie toczy się już równoległe wcześniej wszczęte postępowania karne co do tego samego czynu, a w konsekwencji czy nie zachodzi negatywna przesłanka procesowa określona w art. 17 § 1 pkt 7 KPK, nakazująca obligatoryjne umorzenie postępowania, jako później wszczętego. Orzeczenie SN Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w całości i umorzył postępowanie. Jak wyjaśniono, uwzględnienie wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego, orzeczenie przepadku lub środka kompensacyjnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego jest stosownie do treści art. 387 § 2 KPK – uzależnione od spełnienia określonych w tym przepisie przesłanek, a więc stwierdzenia, że okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości. SN podkreślił, że dociekaniu – w kontekście sprawdzenia istotnych okoliczności w sprawie – podlega nie tylko kwestia sprawstwa czynu przez określoną osobę, ale wszelkie te okoliczności, które są istotne dla ustaleń o odpowiedzialności karnej sprawcy. Niewątpliwie do takich właśnie okoliczności popełnienia przestępstwa należy ustalenie, czy oskarżony popełnił (czy też nie) zarzucany czyn, jaki i kiedy, bądź w jakim przedziale czasowym, czyn popełniono (zob. wyrok SN z 24.9.2014 r., IV KK 278/14). Sąd Najwyższy uznał, że wątpliwości co do możliwości wydania wyroku w trybie konsensualnym powinny wzbudzić w sądzie orzekającym meriti zgromadzone na etapie postępowania przygotowawczego dokumenty w postaci notatek urzędowych z których wynika, że prowadzone jest postępowanie przygotowawcze, w którym A.J. występuje w charakterze podejrzanego o szereg oszustw przy zakupie zboża - pobierał od wielu pokrzywdzonych towar na fakturę VAT z odroczonym terminem płatności, nie regulując swoich należności. SN podkreślił, że to na organach ścigania w pierwszym rzędzie spoczywał obowiązek weryfikacji otrzymanych informacji w celu uniknięcie prowadzenia równoległych postępowań o te same czyny, nie zwalniało to jednak sądu, do którego wniesiono akt oskarżenia, od sprawdzenia czy fakt prowadzenia postępowania przygotowawczego przeciwko A.J. o liczne czyny z art. 286 § 1 KK polegające na dokonywaniu zakupów zboża z odroczonym terminem płatności i braku uiszczenia ceny za pobrany towar nie skutkuje wystąpieniem negatywnej przesłanki procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 7 KPK, a więc prowadzeniem przeciwko oskarżonemu o te same czyny wcześniej wszczętego równoległego postępowania. Zwrócenie się przez Sąd Rejonowy w R. do Prokuratury Rejonowej w K. lub do Sądu Rejonowego w K. o informacje dotyczące spraw prowadzonych z udziałem oskarżonego A.J. i ich analiza doprowadziłoby do ujawnienia, że toczy się wcześniej wszczęte postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby, a więc istnieje konieczność umorzenia w tym zakresie postępowania karnego z uwagi na wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci lis pendens. Sąd Najwyższy przypomniał, że stan zawisłości sprawy, o którym mowa w art. 17 § 1 pkt 7 in fine KPK, jako przeszkoda prawna do prowadzenia postępowania, powstaje z chwilą wejścia postępowania przygotowawczego w fazę in personam, a więc przedstawienia konkretnej osobie zarzutu o dany czyn. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli postępowanie wcześniej wszczęte toczy się co do tego samego czynu tej samej osoby, a więc gdy zachodzi tożsamość podmiotowo – przedmiotowa obu tych postępowań. W takiej sytuacji prawidłowy jest proces wszczęty wcześniej, natomiast proces wszczęty później od początku dotknięty jest wadą prawną i z tego powodu podlega umorzeniu (zob. postanowienie SN z 25.9.2015 r., III KK 140/15, ). Jednocześnie SN podzielił stanowisko RPO o konieczności objęcia kasacją całości zakwestionowanego wyroku, chociaż uchybieniem określonym w art. 17 § 1 pkt 7 KPK dotknięty był wyłącznie czyn zarzucony oskarżonemu w pkt 2 aktu oskarżenia. Takie orzeczenie podyktowane jest sposobem rozstrzygnięcia przez sąd meriti, który w jednym punkcie części dyspozytywnej wyroku orzekł o winie oskarżonego co do obu zarzucanych mu czynów i po przyjęciu konstrukcji ciągu przestępstw wymierzył mu jedną karę 8 miesięcy pozbawienia wolności. W odniesieniu do czynu popełnionego na szkodę D.L. podstawę umorzenia stanowił art. 17 § 1 pkt 7 KPK (lis pendens). Ten sam przepis, lecz w postaci res iudicata, stać się musiał również przyczyną umorzenia postępowania karnego o czyn popełniony wobec Z.R. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że od strony normatywnej konstrukcja czynu ciągłego z art. 12 KK choć składa się z wielu zachowań (elementów), to stanowi konstrukcję jednego czynu przestępnego, co z kolei ma ten skutek, iż prawomocne skazanie za czyn ciągły stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7 KPK, ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcześniejszego osądzenia, niezależnie od tego, jak ma się społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w ramach tego czynu osądzonych (zob. uchwała SN z 15.6.2007 r., I KZP 15/07, OSNKW Nr 7–8/2007, poz. 55). W rezultacie, choć drugi z zarzucanych A.J. czynów nie był przedmiotem wcześniejszego osądzenia, to z uwagi na to, że stanowi tożsame zachowanie do tych zachowań, które objęte były czynem ciągłym, co do których zapadł obecnie już prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w K., de facto jest elementem tego prawomocnie osądzonego czynu ciągłego, w którym zachowania mające postać przestępstw stypizowanych w art. 286 § 1 KK polegały na dokonywaniu zakupów zboża z tzw. odroczonym terminem płatności, przy istnieniu z góry powziętego zamiaru nie uiszczenia ceny za powyższy towar. Wyrok SN z 23.1.2019 r., III KK 697/18
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie, uzasadniając decyzję brakiem wątpliwości co do winy oraz okoliczności popełnienia przestępstwa. SN podkreślił konieczność weryfikacji informacji w celu uniknięcia równoległych postępowań. Uwzględniając brak wątpliwości co do możliwości wydania wyroku, SN podzielił stanowisko RPO o konieczności kasacji całości zakwestionowanego wyroku.