Nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego
Celem ustawy nowelizującej z 21.2.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy i Kodeks postępowania karnego jest dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie niekonstytucyjności przepisów Kodeksu karnego wykonawczego dotyczących orzekania o dalszym pobycie skazanego w zakładzie psychiatrycznym. Nowelizacja wprowadza m.in. przepisy gwarantujące sprawcy udział w posiedzeniu w sprawie dalszego pobytu w zakładzie psychiatrycznym oraz zmiany w Kodeksie postępowania karnego dotyczące wypłaty biegłemu kwoty pieniężnej przed sporządzeniem opinii.
Tematyka: nowelizacja, Kodeks karny wykonawczy, Kodeks postępowania karnego, Trybunał Konstytucyjny, sprawca, zakład psychiatryczny, posiedzenie, biegły, opinia, zmiany, ustawodawca, dalszy pobyt, wyrok, sąd
Celem ustawy nowelizującej z 21.2.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy i Kodeks postępowania karnego jest dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie niekonstytucyjności przepisów Kodeksu karnego wykonawczego dotyczących orzekania o dalszym pobycie skazanego w zakładzie psychiatrycznym. Nowelizacja wprowadza m.in. przepisy gwarantujące sprawcy udział w posiedzeniu w sprawie dalszego pobytu w zakładzie psychiatrycznym oraz zmiany w Kodeksie postępowania karnego dotyczące wypłaty biegłemu kwoty pieniężnej przed sporządzeniem opinii.
Celem ustawy nowelizującej z 21.2.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy i Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2019 r. poz. 679) jest dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który 22.7.2017 r. orzekł o niekonstytucyjności przepisów Kodeksu karnego wykonawczego dotyczących orzekania o dalszym pobycie skazanego w zakładzie psychiatrycznym. • W celu wdrożenia wyroku TK SK 13/14 ustawodawca dodał po art. 204 § 2 KKW kolejne przepisy, które gwarantują sprawcy udział w posiedzeniu w przedmiocie jego dalszego pobytu w zakładzie psychiatrycznym. • Powierzono orzekanie w sprawach wykonania środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym sądowi, w którego okręgu sprawca przebywa. • W Kodeksie postępowania karnego wprowadzono niewielką zmianę polegającą na dodaniu art. 618fa, upoważniającego organ procesowy do wypłacenia biegłemu przed sporządzeniem opinii określonej kwoty pieniężnej na poczet wynagrodzenia. Ustawa z 21.2.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy i ustawy - Kodeks postępowania karnego wprowadza zmiany w dwóch aktach normatywnych: ustawie z 6.6.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 676 ze zm., dalej jako: KKW) oraz ustawie z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1987 ze zm., dalej jako: KPK). Wyrok Trybunału W wyroku z 29.3.2017 r. (SK 13/14, Dz.U z 2017 r. poz. 666) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 204 § 1 i 2 w zw. z art. 22 § 1 KKW w zakresie, w jakim nie przewidują prawa do osobistego udziału sprawcy, wobec którego stosowany jest środek zabezpieczający polegający na umieszczeniu w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, w posiedzeniu sądu w sprawie dalszego stosowania tego środka zabezpieczającego, jest niezgodny z konstytucyjnymi zasadami prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), gwarancji nietykalności i wolności osobistej (art. 41 ust. 1 Konstytucji RP) oraz proporcjonalności w ustanawianiu ograniczeń praw i wolności konstytucyjnych (art. 31 ust. 1 Konstytucji RP). Artykuł 204 § 1 KKW stanowi, że j eżeli wobec sprawcy orzeczono pobyt w zakładzie psychiatrycznym, sąd, nie rzadziej niż co 6 miesięcy, orzeka w przedmiocie dalszego stosowania tego środka, a w wypadku uzyskania opinii, że dalsze pozostawanie sprawcy w zakładzie nie jest konieczne – bezzwłocznie. W Kodeksie karnym wykonawczym brak jednak przepisu, który wskazywałaby na prawo sprawcy do udziału w posiedzeniu w przedmiocie dalszego stosowania środka zabezpieczającego. Trybunał argumentował, że umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym nie pełni funkcji penalnej, celem orzeczenia tego środka zabezpieczającego jest realizacja funkcji ochronnej i leczniczej. Wskazano, że to „instytucja prawa karnego stosowana wobec sprawcy w związku z popełnieniem czynu zabronionego przez ustawę karną. Należy zatem do kategorii środków reakcji karnoprawnej, przez co musi podlegać obudowaniu szczególnie silnymi rozwiązaniami gwarancyjnymi, które wykluczą ryzyko stosowania ich w sposób arbitralny, z naruszeniem zasad adekwatności oraz konieczności”. Podkreślano, że „zapewnienie skazanemu [sprawcy] możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu sądu i złożenia wyjaśnień to nie tylko wyraz pełnego upodmiotowienia jego pozycji w postępowaniu wykonawczym, ale też jeden z warunków dokonania przez sąd prawidłowych ustaleń faktycznych, a w efekcie – trafnego rozstrzygnięcia”. Sprawa powinna być rozpatrywana przez sąd „w obecności osoby, o której prawach i obowiązkach sąd ma orzec”. Nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego W celu wdrożenia wyroku TK SK 13/14 ustawodawca dodał po art. 204 § 2 KKW kolejne przepisy. Nowo dodany art. 204 § 2a KKW stanowi, że sprawca ma prawo wziąć udział w posiedzeniu, o którym mowa w § 2. Sprawca nie bierze udziału w posiedzeniu, jeżeli z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane, chyba że sąd uzna jego udział za konieczny. W razie potrzeby sąd zasięga opinii innych biegłych. Przepis statuuje zatem po stronie sprawcy prawo udziału w posiedzeniu sądu w przedmiocie dalszego stosowania internacji psychiatrycznej. W celu wyeliminowania obstrukcji procesowej w dodanym § 2c wprowadzono 7-dniowy termin biegnący od daty doręczenia zawiadomienia o posiedzeniu sądu. Przed upływem wskazanego terminu oskarżony powinien zgłosić wniosek o doprowadzenie go na posiedzenie. Zgodnie z projektowanym art. 204 § 2b KKW sprawca będzie pouczany o możliwości złożenia wniosku o doprowadzenie go na rozprawę. Z kolei w § 2d nowelizowanego przepisu przewidziano, że sprawca może złożyć wniosek o doprowadzenie go na posiedzenie na ręce kierownika zakładu psychiatrycznego, a ten obowiązany będzie przekazać go niezwłocznie do właściwego sądu. Zdaniem ustawodawcy takie rozwiązanie umożliwi uprawnionym wyrażenie woli wzięcia udziału w posiedzeniu. Sąd będzie miał bowiem możliwość poczynienia ustaleń w zakresie zdolności sprawcy do wzięcia udziału w posiedzeniu w sprawie dalszego stosowania środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym dopiero wtedy, gdy biegli sporządzający opinię określoną w art. 203 § 1 KKW zamieszczą w niej informację na temat tego, czy stan zdrowia sprawcy nie stanowi przeszkody w przeprowadzeniu czynności z jego udziałem. Nowelizacją objęto ponadto art. 203 KKW. Przepis w nowym brzmieniu wyposaża sąd w możliwość poczynienia ustaleń w zakresie zdolności sprawcy do wzięcia udziału w omawianym posiedzeniu dopiero wtedy, gdy biegli sporządzający opinię określoną w art. 203 § 1 KKW zamieszczą w niej informację na temat tego, czy stan zdrowia sprawcy nie stanowi przeszkody w przeprowadzeniu czynności z jego udziałem. Z tego powodu zobowiązano biegłych do uwzględnienia opisywanego aspektu w opinii przesyłanej sądowi cyklicznie, w ramach wykonania przez kierownika zakładu psychiatrycznego dyspozycji art. 203 § 1 KKW. Tożsama informacja powinna się ponadto znaleźć w opinii, o którą sąd występuje z własnej inicjatywy stosownie do art. 203 § 2 KKW, gdyż opinia ta może stanowić podstawę do wyznaczenia posiedzenia w celu wydania orzeczenia w przedmiocie dalszego pobytu sprawcy w zakładzie psychiatrycznym. W razie niejasności sąd będzie mógł zwrócić się do innych biegłych o sporządzenie dodatkowej opinii. Takie rozwiązania zawarto w art. 203 KKW, w dodanym § 2a. Nadano nowe brzmienie art. 199a. § 2 KKW. Przepis ten wskazuje właściwość miejscową sądu w niemal wszystkich sprawach związanych z wykonaniem środków zabezpieczających, w tym środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Wskutek nowelizacji zastąpiono dotychczasowe postanowienie art. 199a § 2 KKW regulacją, w której p owierzono orzekanie w sprawach wykonania środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym sądowi, w którego okręgu sprawca przebywa. będącemu jednak sądem tego samego rzędu co sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji. Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego W Kodeksie postępowania karnego wprowadzono niewielką zmianę polegającą na dodaniu art. 618fa KPK, upoważniającego organ procesowy do wypłacenia biegłemu przed sporządzeniem opinii, jednorazowo lub w ratach, określonej kwoty pieniężnej na poczet wynagrodzenia, jeżeli jest to uzasadnione szczególną czasochłonnością czynności niezbędnych do wydania opinii lub innymi szczególnymi okolicznościami. Ustawa wejdzie w życie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego oraz Kodeksu postępowania karnego wprowadza istotne zmiany mające na celu zapewnienie praw sprawcom poddawanym środkowi zabezpieczającemu w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. Ustawa wchodzi w życie 14 dni od ogłoszenia. Nowe przepisy mają poprawić proces orzekania i zwiększyć udział sprawcy w decyzjach dotyczących jego pobytu w zakładzie psychiatrycznym.