Zasady orzekania kary łącznej

Artykuł 86 § 4 KK wzbudził kontrowersje co do zgodności z Konstytucją RP. Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył przepis dotyczący kary łącznej, argumentując, że wprowadza nierówne traktowanie sprawców. Nowelizacja przepisów w 2015 r. poszerzyła możliwości orzekania kary łącznej, co skrytykowano jako potencjalnie dyskryminujące. Trybunał Konstytucyjny zauważył, że obecny sposób wymiaru kary łącznej może prowadzić do przypadkowego zaostrzenia odpowiedzialności karnej, niezależnie od działań sprawców.

Tematyka: kary łączne, art. 86 § 4 KK, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, równość w wymiarze sprawiedliwości

Artykuł 86 § 4 KK w zakresie, w jakim różnicuje sytuacje osób, wobec których zastosowanie miała już
wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja zastosowania nie miała, w ten sposób,
że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii osób podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także
orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat pozbawienia wolności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1
Konstytucji RP – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
Stan faktyczny
Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej jako: RPO) wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 86 § 4 KK w zakresie,
w jakim różnicuje sytuacje osób, wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co
do których ta instytucja zastosowania nie miała, w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii
osób podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat
pozbawienia wolności, z art. 32 ust. l Konstytucji RP.
W 2010 r. wprowadzono art. 86 § 1a KK, na jego mocy, w sytuacji, w której suma kar pozbawienia wolności
przekracza 25 lat, a chociażby jedna z podlegających łączeniu kar wynosi nie mniej niż 10 lat, sąd ma możliwość
orzeczenia kary łącznej w wymiarze 25 lat pozbawienia wolności. Oznacza to, że granice kary łącznej w tym
przypadku kształtują się pomiędzy najwyższą z wymierzonych za poszczególne przestępstwa kar, a karą 20 lat
pozbawienia wolności oraz karą 25 lat pozbawienia wolności, będącą karą rodzajowo surowszą od kary terminowego
pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 § 1 KK, jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego
samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną. Zasady wymiaru kary łącznej określa art. 86
KK, zaś zgodnie z jego § 4 zasady wymiaru kary łącznej określone w § 1-3 stosuje się odpowiednio, jeżeli
przynajmniej jedną z kar podlegających łączeniu jest już orzeczona kara łączna. Regulacja ta weszła w życie
1.7.2015 r.
We wniosku wskazano, że wprowadzenie spornego przepisu rozszerzyło możliwość i zakres zastosowania art. 86 §
1a KK, bowiem od 1.7.2015 r., węzłem kary łącznej sąd może połączyć kary, pośród których znajdują się kary
jednostkowe i kary łączne lub wyłącznie kary łączne i jeżeli chociaż jedna z tych kar, a co za tym idzie chociaż jedna
kara łączna, wynosi nie mniej niż 10 lat pozbawienia wolności, a suma kar nie mniej niż 25 lat pozbawienia wolności
i orzec karę łączną w wymiarze 25 lat pozbawienia wolności. RPO podkreślił, że skazaną na karę 25 lat pozbawienia
wolności przy zastosowaniu obligatoryjnej instytucji kary łącznej może zostać osoba, która nigdy nie została skazana
na karę jednostkową w wymiarze 10 lat pozbawienia wolności. Do 30.6.2015 r. takie kary łączne również podlegały
łączeniu z innymi karami łącznymi, jak również z karami jednostkowymi. Jednak przed wprowadzeniem art. 86 § 4 KK
kary łączne nie były w przypadku orzekania nowej kary łącznej traktowane tak, jak kary jednostkowe, a to oznaczało,
iż celem wyznaczenia granic kary łącznej należało uwzględnić wszystkie kary jednostkowe składające się na karę
łączną podlegającą łączeniu.
RPO wskazał, że uwzględnienie wcześniejszych kar łącznych orzeczonych wyrokami łącznymi może prowadzić do
podwyższenia dolnej granicy kary, która może zostać orzeczona finalnym wyrokiem łącznym obejmującym wszystkie
przypisane sprawcy czyny. Podstawą orzekania finalnej kary łącznej (obejmującej kilka kar łącznych) będą więc kary
w wyższym wymiarze, niż gdyby brać pod uwagę jedynie kary jednostkowe orzeczone za poszczególne czyny.
W rezultacie przy jednakowej sytuacji faktycznej pewnych osób może dojść do racjonalnie nieuzasadnionego
zróżnicowania ich sytuacji prawnej, zarówno faworyzującego, jak i dyskryminującego, co jest sprzeczne
z konstytucyjnie gwarantowaną zasadą równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. RPO wyjaśnił, że skoro
wszyscy są równi wobec prawa, to niedopuszczalne jest różnicowanie sytuacji osób, którym zostały wymierzone takie
same kary jednostkowe, w zależności od okoliczności pozostających poza ich mocą, a zależnych jedynie od
prawidłowości działania wymiaru sprawiedliwości.
Z uzasadnienia Trybunału
Trybunał Konstytucyjny jednogłośnie uznał, że kwestionowany przepis może prowadzić do różnicowania
sytuacji prawnej osób, wobec których jest wymierzana kara łączna. J ak wyjaśniono, na skutek nowelizacji KK
i wprowadzenia do niego art. 86 § 4 KK obecnie sąd określając wysokość kolejnej kary łącznej uwzględnia tę
wcześniej orzeczoną, która – co do zasady – jest wyższa od kar jednostkowych. Konsekwencją takiego sposobu
określenia wysokości kolejnej kary łącznej może być zaostrzenie odpowiedzialności karnej w sposób przypadkowy
z przyczyn całkowicie niezależnych od sprawców, którzy są pozbawieni możliwości wpływu na to, kiedy zostanie
wydany wyrok łączny w ich sprawie. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że choć realizacja postulatu równego

traktowania sprawców skazanych za kilka przestępstw na kary jednakowe co do rodzaju i wymiaru nie wyraża się
w wymierzania im takich samych kar łącznych, to prawidłowe zastosowanie art. 32 ust. 1 Konstytucji polega na tym,
że ustawowe granice wymiaru kary łącznej orzekanej wobec każdego ze sprawców znajdujących się w takiej samej
sytuacji prawnej, będą takie same.
Wyrok TK z 18.4.2019 r., K 14/17

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 86 § 4 KK może naruszać zasadę równego traktowania w wymiarze kary łącznej. Wyrok TK z 18.4.2019 r., K 14/17, potwierdził problem nierównego traktowania w orzekaniu kar łącznych. Konieczne jest zapewnienie jednolitego podejścia do wymiaru kary łącznej dla wszystkich sprawców znajdujących się w podobnej sytuacji prawnej.