Planowane zmiany w postępowaniu karnym

Nadchodzą potężne zmiany w polskiej procedurze karnej, proponowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego ma na celu usprawnienie procesu karnego poprzez eliminację zbędnego formalizmu i dostosowanie przepisów do nowoczesnych technologii. Nowe regulacje przewidują m.in. zniesienie obowiązku ogłaszania orzeczeń na nieobecnych posiedzeniach i wprowadzenie specjalnych formularzy uzasadnień wyroków.

Tematyka: zmiany w postępowaniu karnym, Ministerstwo Sprawiedliwości, Kodeks postępowania karnego, reforma sądownictwa, nowe uprawnienia pokrzywdzonych, walka z obstrukcją procesową

Nadchodzą potężne zmiany w polskiej procedurze karnej. Ministerstwo Sprawiedliwości chce usprawnienia
procesu karnego przez eliminację zbędnego formalizmu, licznych niedociągnięć legislacyjnych, a także
dostosowania przepisów do wyzwań wynikających z rozwoju nowoczesnych technologii.
• Projektodawca proponuje m.in.: zniesienie obowiązku ogłaszania orzeczeń i postanowień na posiedzeniach, na
które nikt się nie stawił, uzasadnianie wyroków na specjalnych formularzach, czy też eliminację konieczności
wymieniania lub odczytywania przez sąd na rozprawie wszystkich dokumentów zaliczonych do materiału
dowodowego.
• Nowy KPK to także bardziej rygorystyczne przestrzeganie terminów, zmiany w doręczeniach pism procesowych,
ograniczenie obstrukcji procesowej oraz zmiany dotyczące przesłuchań świadków i rozszerzające uprawnienia
pokrzywdzonego.
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (wersja z 18.2.2019
r.) to kompleksowa reforma polskiej procedury karnej zaproponowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Celem
nowelizacji jest m.in. przyspieszenie i uproszczenie postępowania przed sądami karnymi.
Ograniczenie zasady bezpośredniości
Jednym z czołowych założeń reformy jest ograniczenie zakresu zasady bezpośredniości na rozprawie głównej,
jednak bez uszczerbku dla prawidłowości ustaleń faktycznych. W związku z powyższym projektodawca proponuje
m.in. zniesienie obowiązku ogłaszania orzeczeń i postanowień na posiedzeniu, na które nikt się nie stawił. Dzięki
uzupełnieniu art. 100 KPK o §1a, jeżeli na ogłoszeniu nikt się nie stawi, będzie można uznać wydane
orzeczenie lub zarządzenie za ogłoszone. Odpowiednią wzmiankę trzeba będzie jednak umieścić w protokole.
Innym przejawem ograniczenia zasady bezpośredniości, są zmiany dotyczące art. 405 KPK, skutkujące rezygnacją
z obowiązku wymieniania lub odczytywania przez sąd na rozprawie wszystkich dokumentów zaliczonych do
materiału dowodowego. Zaprojektowany na nowo art. 405 KPK stanowi, że z chwilą zamknięcia przewodu
sądowego ujawnione będą bez odczytywania wszystkie protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na
rozprawie, jeżeli nie zostały odczytane.
Specjalne formularze uzasadnień
Projektodawca proponuje również wprowadzenie obowiązku sporządzania uzasadnień wyroków na specjalnych
formularzach. Będzie to możliwe dzięki uzupełnieniu art. 424 KPK o § 4 i 5. W uzasadnieniu projektu wskazano, że
obecnie obowiązujący system jest bardzo pracochłonny, a uzasadnienia wyroków bywają nieczytelne i niezrozumiałe
dla stron. Formularz uzasadnienia, którego wzór określić ma w przyszłości Minister Sprawiedliwości, ma ten stan
rzeczy zmienić.
Prekluzja dowodowa
Nowelizacja procedury karnej zakłada także rozszerzenie katalogu przesłanek oddalenia wniosku dowodowego (art.
170 § 1 KPK). Nową przesłanką oddalenia wniosku dowodowego ma być przekroczenie wyznaczonego przez
organ procesowy terminu do złożenia wniosku. Oczywiście organ procesowy będzie miał obowiązek dokonania
zawiadomienia strony o tym terminie. Jednakże wniosku dowodowego, który w sposób oczywisty zmierza do
przedłużenia postępowania lub wniosku złożonego po terminie, nie będzie można oddalić, jeżeli okoliczność, która
ma być udowodniona, będzie miała istotne znaczenie dla ustalenia:
1. czy został popełniony czyn zabroniony,
2. czy stanowi on przestępstwo i jakie,
3. czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 lub 65 KK,
4. czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g KK.
Zmiany w doręczeniach pism
Projektowane zmiany obejmą również unowocześnienie procedury doręczania pism procesowych. Jedną ze zmian
jest wprowadzenie możliwości wskazania przez każdego z uczestników postępowania skrytki do skutecznego
doręczania pism – przesądza o tym projektowany art. 132 § 1a KPK.

Kolejną ze zmian jest rozszerzenie możliwości odbioru przesyłek przez osobę upoważnioną na podstawie
pełnomocnictwa pocztowego. Nowelizacja art. 133 KPK sprawi, że krąg osób uprawnionych do skorzystania
z pełnomocnika pocztowego, rozszerzy się na uczestników postępowania, którzy z uwagi na stan zdrowia nie
mają możliwości lub mają ograniczoną możliwość osobistego odbioru pisma w placówce pocztowej. Osobą
uprawnioną do wystawienia zaświadczenia stwierdzającego, że stan zdrowia utrudnia lub uniemożliwia osobisty
odbiór pism będzie lekarz sądowy.
Walka z obstrukcją procesową
Ministerstwo Sprawiedliwości proponuje również środki służące walce z działaniami mającymi na celu przedłużenie
postępowania. Jednym z nich jest projektowany art. 378a KPK, który wprowadza warunkową możliwość
przeprowadzania czynności dowodowych, pomimo nieobecności (choćby usprawiedliwionej, np.
zwolnieniem lekarskim) oskarżonego lub obrońcy na rozprawie. Proponowane rozwiązanie umożliwi więc
przykładowo przesłuchanie świadków, mimo że na sali sądowej nie ma oskarżonego lub jego obrońcy, a ich
nieobecność została usprawiedliwiona.
Zmiany w przesłuchaniach świadków
Liczne zmiany obejmą również procedurę przesłuchiwania świadków. Jedną z ważniejszych jest wprowadzenie art.
315a KPK, co poskutkuje możliwością odstąpienia w postępowaniu przygotowawczym od przesłuchania
pokrzywdzonego w charakterze świadka, jeżeli czynność ta nie jest niezbędna dla poczynienia ustaleń
faktycznych. Projektodawca w uzasadnieniu wskazuje, że jest to regulacja szczególnie pożądana w przypadku
przestępstw, w których poszkodowanych zostało nawet kilka tysięcy osób (np. w wyniku oszustwa komputerowego).
Jak słusznie zauważono, z reguły zeznania tysięcznego pokrzywdzonego nie wnoszą do sprawy niczego nowego,
w związku z czym przesłuchanie każdego pokrzywdzonego, nie dość, że nie przynosi żadnych korzyści, to jeszcze
negatywnie wpływa na bieg postępowania, spowalniając je (Uzasadnienie projektu, s. 31–33).
Nowe uprawnienia pokrzywdzonego
W wyniku reformy KPK pokrzywdzonemu przyznano zestaw nowych uprawnień. Do najważniejszych z nich należy
m.in. wydłużenie terminu, do którego pokrzywdzony w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek może
ten wniosek wycofać. W obecnym stanie prawnym pokrzywdzony może wycofać wniosek o ściganie do momentu
rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Na skutek nowelizacji pokrzywdzony będzie mógł
to zrobić, aż do momentu zamknięcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.
Kolejnym z nowych uprawnień osoby pokrzywdzonej jest wprowadzenie w art. 505 KPK obowiązku doręczania
odpisu wyroku nakazowego również pokrzywdzonemu. Wraz z odpisem wyroku nakazowego pokrzywdzony
będzie musiał zostać pouczony m.in. o prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego
niewniesienia.
W dniu 15.3.2019 r. projekt nowelizacji KPK został rozpoznany w I czytaniu na posiedzeniu Sejmu
i skierowany Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach.

Reforma Kodeksu postępowania karnego zakłada także walkę z obstrukcją procesową, zmiany w przesłuchaniach świadków oraz nowe uprawnienia dla pokrzywdzonych. Projekt przewiduje m.in. możliwość przeprowadzania czynności dowodowych pomimo nieobecności oskarżonego na rozprawie oraz wydłużenie terminu wycofania wniosku o ściganie przez pokrzywdzonego.