Podstawy skargi na kasatoryjny wyrok sądu odwoławczego

Tematyka: skarga kasatoryjna, art. 539a § 3 KPK, Sąd Najwyższy, granice rozpoznania, naruszenie przepisów, podstawy skargi, proces karny

Określone w art. 539a § 3 KPK podstawy skargi na wyrok kasatoryjny nie uprawniają – co do zasady - Sądu
Najwyższego do badania naruszenia przez sąd II instancji przepisów wyznaczających granice rozpoznania
środka odwoławczego oraz granice możliwych następstw tego rozpoznania – wynika z uchwały składu 7
sędziów Sądu Najwyższego.
Zagadnienie prawne
Prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Karną wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie następującego zagadnienie
prawnego: Czy podstawy skargi na wyrok sądu odwoławczego, określone w art. 539a § 3 KPK, umożliwiają
badanie w postępowaniu skargowym tego, czy sąd odwoławczy wydając wyrok orzekł w granicach
zaskarżenia, a w razie podniesienia zarzutów w środku odwoławczym – także w granicach tych zarzutów (art.
433 § 1, art. 434 § 1 KPK), a jeżeli orzekł niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 435,
art. 440 KPK) – to czy wyrokując nie naruszył przesłanek uniemożliwiających orzekanie w szerszym
zakresie?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano na dwie linie prezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Według pierwszego poglądu, naruszenie przez sąd odwoławczy granic rozpoznania środka odwoławczego, nie
może stanowić przedmiotu skargi (zob. postanowienie SN z 5.4.2017 r., III KS 1/17, niepubl.). Podobnie poza
zakresem zainteresowania SN w postępowaniu skargowym powinna znaleźć się kwestia naruszenia zakazu
reformationis in peius określonego w art. 434 § 1 KPK (zob. postanowienie SN z 9.10.2018 r., III KS 18/18;
postanowienie SN z 5.4.2018 r., II KS 5/18; wymienione w tekście orzeczenia bez podanego miejsca publikacji
dostępne na: www.sn.pl). W rezultacie przyjmuje się, że skarga oparta na takich podstawach, jako niewymienionych
w art. 539a § 3 KPK, jest niedopuszczalna i powinno dojść do odmowy jej przyjęcia (zob. postanowienie SN
z 24.1.2018 r., II KS 1/18, OSNKW Z. 5/2018, poz. 38). Drugie stanowisko opiera się na dopuszczalności
formułowania w skardze zarzutów naruszenia prawa związanych z przekroczeniem granic kontroli odwoławczej
dokonywanej w postępowaniu apelacyjnym (zob. postanowienie SN z 12.12.2018 r., IV KS 25/18; postanowienie SN
z 24.10.2018 r., V KS 22/18; postanowienie SN z 16.10.2018 r., IV KS 15/18).
Z uzasadnienia SN
Powiększony skład SN uznał, że odpowiednie stosowanie art. 536 KPK w postępowaniu skargowym oznacza – co do
zasady – rozpoznanie skargi w granicach wyartykułowanych zarzutów, zaś poza nimi jedynie w wypadkach
określonych w art. 435 KPK i art. 439 KPK (zob. wyrok SN z 23.5.2018 r., IV KS 10/18). Jak wyjaśniono, w art. 539a
§ 3 KPK ustawodawca podał zamknięty katalog podstaw do wnoszenia skargi na wyrok kasatoryjny sądu
odwoławczego, stwierdzając, że skarga może być wniesiona wyłącznie z powodu uchybień określonych w art. 439 §
1 KPK lub z powodu naruszenia art. 437 § 2 KPK zd. drugie KPK. W rezultacie SN uznał, że skoro w art. 539a § 3
KPK precyzyjnie określono podstawy skargi, zaś zgodnie z mającym odpowiednie zastosowanie w postępowaniu
skargowym art. 536 KPK nie wolno wyjść – co do zasady – poza granice podniesionych w skardze zarzutów, to SN
nie jest uprawniony do badania, czy sąd odwoławczy, wydając wyrok kasatoryjny, wykracza poza granice
rozpoznania sprawy w postępowaniu drugoinstancyjnym oraz granice możliwych następstw tego rozpoznania.
Postępowanie sądu ad quem wbrew tej regule, a więc zignorowanie przepisów zakreślających zakres rozpoznania
środka odwoławczego lub zakres możliwych rozstrzygnięć będących skutkiem jego rozpoznania, nie można uznać za
zdarzenie mieszczące się w kręgu podstaw, o których mowa w art. 539a § 3 KPK.
Zdaniem Sądu Najwyższego takie wnioski wypływają z wykładni językowej, znajdując też wsparcie w wykładni
systemowej i funkcjonalnej. Skarga jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia i poszerzanie przesłanek, na
podstawie których jest dopuszczalna za pomocą zabiegów interpretacyjnych jest wykluczone. Dodatkowo mało
rygorystyczne traktowanie podstaw skargi powodowałoby wyłom w dwuinstancyjnym modelu procesu karnego
i prowadziło do dublowania kontroli odwoławczej przez badanie występowania w gruncie rzeczy wszystkich
względnych przyczyn odwoławczych z art. 438 KPK, co mogłoby rodzić twierdzenia, że w polskim postępowaniu
karnym istnieje trzecia instancja.
Jednocześnie Sąd Najwyższy podkreślił, że nie forsuje wniosku o istnieniu zakazu podnoszenia w skardze zarzutów
naruszenia przez sąd odwoławczy fundamentalnych zasad procesu karnego. Nie wolno bowiem ignorować naruszeń
standardów rzetelnego procesu, które gwarantuje art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Jednak skuteczność takiej skargi, w której wskazano obrazę tych
podstawowych reguł postępowania, w tym np. naruszenie przepisów normujących granice rozpoznania środka
odwoławczego oraz granice możliwych następstw tego rozpoznania, będzie uzależniona od powiązania tych

uchybień z niezbędnością przeprowadzenia na nowo przez sąd I instancji przewodu w całości (art. 437 § 2 zd. 2 in
fine KPK).
W wypadku oparcia skargi na innych podstawach niż wskazane w art. 539a § 3 KPK, a także wówczas, gdy
tylko formalnie taką podstawę powołano, choć w rzeczywistości wyrok kasatoryjny jest podważany z innych
powodów niż wyszczególnione w tym przepisie, prezes właściwego sądu powinien odmówić przyjęcia skargi,
a jeśli tak się nie stało, SN zobligowany jest taką wadliwie przyjętą skargę pozostawić bez rozpoznania jak
wynika z art. 530 § 2 in fine KPK i art. 531 § 1 KPK w zw. z art. 539f KPK (zob. postanowienie SN z 25.9.2018 r.,
V KS 19/18, OSNKW Z. 12/2018, poz. 81; postanowienie SN z 24.1.2018 r., II KS 1/18, OSNKW Z. 2018, poz. 38).
Uchwała SN (7) z 22.5.2019 r., I KZP 1/19

Sąd Najwyższy uznał, że skarga na wyrok kasatoryjny sądu odwoławczego może być wniesiona tylko z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK lub z powodu naruszenia art. 437 § 2 KPK zd. drugie. Skarga oparta na innych podstawach jest niedopuszczalna. Sąd Najwyższy podkreślił konieczność przestrzegania standardów rzetelnego procesu karnego.