TK: Zróżnicowanie sytuacji skazanych, wobec których stosowano wcześniej karę łączną, oraz tych co do których jej nie stosowano

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 86 § 4 KK niezgodny z Konstytucją RP w zakresie zróżnicowania sytuacji skazanych wobec których stosowano wcześniej karę łączną. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na potencjalne negatywne konsekwencje tego uregulowania.

Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, art. 86 § 4 KK, kara łączna, Rzecznik Praw Obywatelskich, zasada równości, Konstytucja RP, zróżnicowanie sytuacji skazanych

Trybunał Konstytucyjny orzekł (K 14/17), że art. 86 § 4 KK w zakresie, w jakim różnicuje sytuację osób, wobec
których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja
zastosowania nie miała, w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii osób
podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat
pozbawienia wolności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Stan faktyczny
Na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Trybunał Konstytucyjny zajął się badaniem konstytucyjności art. 86 § 4
KK. Wniosek RPO dotyczył zagadnień związanych z problematyką kary łącznej, a ściślej z modelem obliczania
wymiaru kary łącznej po nowelizacji KK z 2015 r. Kara łączna, jak podkreśla RPO, orzekana jest w sytuacji, w której
sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające
łączeniu. Zaznaczył przy tym, że kara ta powinna być orzekana obligatoryjnie, na co wskazuje sformułowanie art. 85
§ l KK.
Artykuł 86 § 4 KK stanowi, że jeśli sprawca popełnił kilka przestępstw, za które należy mu wymierzyć karę łączną,
lecz niektóre z kar były już wcześniej połączone węzłem kary łącznej, te wcześniejsze kary łączne należy traktować
jak kary jednostkowe dla celów określenia granic ostatecznej kary łącznej. Ponadto, jak zauważa Rzecznik Praw
Obywatelskich, w związku z art. 85a KK, wymierzenie kary łącznej ma szczególny cele zapobiegawcze
i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania
świadomości prawnej społeczeństwa. Na szczególne cele kary łącznej zwrócił uwagę Sąd Najwyższy
w postanowieniu z 19.7.2012 r. (II KK 138/12) - "Przy orzekaniu kary łącznej wyrokiem łącznym nie powinno się brać
pod uwagę okoliczności, które leżą u podstaw wymiaru kary w sprawach o zbiegające się przestępstwa, np.
szkodliwość czynu, stopień winy, opinia o zachowaniu się przed i po popełnieniu czynu, gdyż prowadziłoby to do
podwójnego orzekania w oparciu o te same przyczyny i to w sprawach poprzednio prawomocnie osądzonych, lecz te,
które dotyczą związku podmiotowo-przedmiotowego między czynami oraz te, wskazujące na przebieg procesu
resocjalizacji".
Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł, że przepis art. 86 § 4 KK „może prowadzić do pogorszenia sytuacji sprawcy,
któremu wcześniej połączono niektóre kary karą łączną względem sytuacji, w której do tego by nie doszło. Minimalny
wymiar kary łącznej stanowi najwyższa z kar podlegających łączeniu. Ponieważ kara łączna co do zasady jest
surowsza, niż każda z kar poszczególnych jednostkowych, dolna granica ostatecznej kary łącznej ulegnie
podwyższeniu, jeśli niektóre kary zostały już wcześniej połączone karą łączną”. Rzecznik zwraca tu uwagą na to, że
„uwzględnienie wcześniej orzeczonych kar łącznych przy ustalaniu wysokości nowej kary łącznej może prowadzić do
podwyższenia dolnej granicy nowej kary łącznej. Minimalna kara łączna obejmująca kilka czynów jest równa
najwyższej z kar jednostkowych, a zatem prawdopodobnie będzie to wcześniej orzeczona kara łączna, traktowana na
równi z karami jednostkowymi, przy ustalaniu wysokości nowej kary łącznej. Najsurowsza z kar jednostkowych
stanowi dolną granicę kary łącznej. Podstawą orzekania nowej kary łącznej (obejmującej kilka kar łącznych lub karę
łączną i kary jednostkowe) będą więc kary wyższe, niż gdyby brać pod uwagę jedynie kary jednostkowe orzeczone
za poszczególne czyny”.
Wobec powyższego Rzecznik zauważył, że wskutek takiego uregulowania kary łącznej, przy jednakowych sytuacjach
faktycznych, może dojść do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnych”. Może to prowadzić, zdaniem
Rzecznika Praw Obywatelskich do dyskryminującego rozróżnienia, co jest sprzeczne z zasadą równości wyrażoną
w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Okoliczności decydujące o wysokości kary łącznej zależą więc wyłącznie od działania
wymiaru sprawiedliwości, podczas gdy osoby skazane nie mają na nie wpływu.
W związku z powyższym Rzecznik wniósł o „stwierdzenie niezgodności art. 86 § 4 KK w zakresie, w jakim różnicuje
sytuację osób, wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta
instytucja zastosowania nie miała - w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii podwyższenie
dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat pozbawienia wolności – z art.
32 ust. 1 Konstytucji RP (określającym konstytucyjną zasadę równości)”
Z uzasadnienia TK
18.4.2019 r. Trybunał Konstytucyjny podzielił zastrzeżenia Rzecznika i stwierdził, że art. 86 § 4 KK jest niezgodny
z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Po poddaniu zaskarżonego przepisu art. 86 § 4 KK testowi konstytucyjności na

zgodność z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, Trybunał zauważył, że nie spełnia on warunku relewantności
i proporcjonalności. Uzasadniając swoje stanowisko Trybunał podkreślił, że „konsekwencją obowiązywania art. 86 § 4
KK jest zróżnicowanie sytuacji osób posiadających taką samą cechę relewantną, tj. skazanych za kilka czynów
zabronionych na kary jednostkowe w tym samym wymiarze. Okolicznością mającą wpływ na zróżnicowanie tej
sytuacji jest jedynie fakt, czy przed wydaniem ostatecznego wyroku łącznego, wcześniej były im wymierzone kary
łączne. W ocenie Trybunału, kryterium takie jest arbitralne i pozostaje bez związku z celem wprowadzenia tego
przepisu do porządku prawnego”. Ponadto Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na to, że zaskarżony przepis
wywołuje także wątpliwości co do jego zgodności z zasadą określoności sankcji karnej wypływającą z art. 42 ust. 1
Konstytucji RP. Sprawca nie jest bowiem w stanie apriorycznie przewidzieć w jakich „widełkach” mieścić będzie się
wymiar ostatecznie grożącej mu kary łącznej.
Trybunał Konstytucyjny wobec powyższego orzekł, że art. 86 § 4 KK w zakresie, w jakim różnicuje sytuację osób,
wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja
zastosowania nie miała, w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii osób
podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat
pozbawienia wolności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Wyrok TK z 18.4.2019 r. - K 14/17

Trybunał stwierdził, że zaskarżony przepis nie spełnia warunków relewantności i proporcjonalności, co prowadzi do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnych skazanych. Decyzja TK stanowi istotną interpretację zasady równości zawartej w Konstytucji RP.