Wykorzystanie dowodów z kontroli operacyjnej

Publikacja omawia kwestię wykorzystania dowodów uzyskanych w toku kontroli operacyjnej, które nie były przedmiotem wniosku prokuratora skierowanego do sądu. Sąd Najwyższy stwierdził, że w niektórych przypadkach nie można ich wykorzystać w procesie karnym. Artykuł analizuje również pytania prawne dotyczące zastosowania przepisów KPK w kontekście daty zainicjowania postępowania jurysdykcyjnego.

Tematyka: kontrola operacyjna, dowody, Sąd Najwyższy, art. 168b KPK, postępowanie karne

Publikacja omawia kwestię wykorzystania dowodów uzyskanych w toku kontroli operacyjnej, które nie były przedmiotem wniosku prokuratora skierowanego do sądu. Sąd Najwyższy stwierdził, że w niektórych przypadkach nie można ich wykorzystać w procesie karnym. Artykuł analizuje również pytania prawne dotyczące zastosowania przepisów KPK w kontekście daty zainicjowania postępowania jurysdykcyjnego.

Dowody uzyskane w toku kontroli operacyjnej, niebędące w czasie obowiązywania art. 19 ust. 15c ustawy
z 6.4.1990 r. o Policji (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 161 ze zm.; dalej jako: PolicjaU) przedmiotem wniosku, który
prokurator był zobligowany skierować do sądu na podstawie tego przepisu, nie mogą być wykorzystane
przez sąd w procesie w oparciu o art. 168b KPK – stwierdził Sąd Najwyższy.
Stan faktyczny
Prokuratura oskarżyła kilka osób o to, że działając w zorganizowanej grupie przestępczej przez okres kilkunastu
miesięcy nielegalnie produkowały i wprowadzały do obrotu alkohole różnych marek oraz podrabiały znaki akcyzy.
Sąd Okręgowy w L. uznał oskarżonych za winnych popełnienia przestępstwa z art. 73 § 1 KKS i skazał ich na kary
pozbawienia wolności i grzywny. W uzasadnieniu Sąd powołał się na zapisy z podsłuchów rozmów oskarżonych,
których nagrania nastąpiły w okresach przekraczających wydane przez sąd zgody pierwotne, zaś zarzuty dotyczyły
osób, które nie były objęte zgodą sądu. W toku postępowania przygotowawczego prokurator nie uzyskał zgody sądu
umożliwiającej wykorzystanie dowodów uzyskanych w toku kontroli operacyjnej. Sąd stwierdził jednak na podstawie
art. art. 168b KPK, że okoliczności te nie wykluczają wykorzystania zebranych dowodów w stosunku do wszystkich
osób i w pełnym zakresie.
Pytanie prawne
Sąd II instancji przedstawił SN pytanie prawne o następującej treści:
1. Czy przepis art. 168b KPK, który wszedł w życie 15.4.2016 r. ma zastosowanie w postępowaniach
jurysdykcyjnych zainicjowanych aktem oskarżenia wniesionym do 30.6.2015 r.?;
2. Czy - w przypadku negatywnego przesądzenia tej pierwszej kwestii - podstawą wykorzystania materiału
z kontroli operacyjnej w tym postępowaniu może być przepis art. 168a KPK w brzmieniu obowiązującym od
15.4.2016 r.?
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały. Sąd II instancji uznał, że zgodnie z uchwałą SN mającą moc zasady
prawnej przepis art. 168b KPK ma zastosowanie w postępowaniach, które zostały zainicjowane aktem oskarżenia
wniesionym przed 1.7.2015 r. (zob. uchwała SN [7] z 29.11.2016 r., I KZP 10/16). Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro
Sąd II instancji nie przedstawił żadnych wątpliwości co do trafności tej uchwały, to powinien orzec stosownie do
przedstawionej przez siebie interpretacji jej treści. Dodatkowo, Sąd II instancji nie przeanalizował, czy materiały
z kontroli operacyjnej, których wykorzystania mógłby dotyczyć art. 168b KPK, zostały skutecznie wprowadzone
w poczet materiału dowodowego. W istocie Sąd II instancji nie wskazał, które kwestie związane z ewentualnym
stosowaniem w procesie art. 168a KPK, wymagają w jego ocenie wyjaśnienia.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy wyjaśnił jednak, że w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, iż dla
zastosowania art. 168b KPK na etapie postępowania sądowego wymagana jest inicjatywy prokuratora w formie
wniosku dowodowego dotyczącego wykorzystania w postępowaniu karnym uzyskanego w wyniku kontroli
operacyjnej dowodu przestępstwa popełnionego przez inną osobę niż objęta zarządzeniem kontroli operacyjnej.
Dodatkowo na mocy przepisów ustawy z 6.4.1990 r. o Policji, w brzmieniu obowiązującym w trakcie prowadzenia
kontroli operacyjnej, wniosek o wydanie tzw. zgody następczej powinien zostać złożony przez prokuratora do sądu
w ciągu miesiąca od dnia otrzymania materiałów zgromadzonych podczas stosowania kontroli operacyjnej,
przekazanych przez organ Policji, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia zakończenia tej kontroli.
W rezultacie, nawet w razie legalnego uzyskania materiału dowodowego, na skutek zaistniałych uchybień nie można
było zebranych nagrań wykorzystać jako dowodu. Sąd Najwyższy wskazał ponadto, że oskarżonym zarzucano
przestępstwo skarbowe, w odniesieniu do którego z uwagi na wartość uszczuplonej należności publicznoprawnej, nie
było w ogóle dopuszczalne prowadzenie kontroli operacyjnej.
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że sąd nie może wykorzystać w procesie w oparciu o art. 168b KPK dowodów
uzyskanych w toku kontroli operacyjnej, jeśli nie były one w czasie obowiązywania art. 19 ust. 15c PolicjaU
przedmiotem wniosku, który prokurator był zobowiązany skierować do sądu na podstawie wskazanej
regulacji. Jak podkreślono, niedopuszczalne w demokratycznym państwie prawa jest zróżnicowanie sytuacji
oskarżonych objętych tym samym aktem oskarżenia, w zależności od tego czy ich proces zakończy się przed
15.4.2016 r., czy w terminie późniejszym. Sąd Najwyższy podzielił pogląd wyrażony w orzecznictwie, że
wprowadzenie materiałów uzyskanych w toku kontroli operacyjnej jako dowodów do postępowania karnego, winno
następować na podstawie przepisów obowiązujących w czasie, w którym kontrola ta była dokonywana i tylko



w odniesieniu do czynów, co do których możliwe było, zgodnie z przepisami obowiązującymi w czasie stosowania
kontroli, zarządzenie kontroli operacyjnej (zob. postanowienie SN z 28.3.2018 r., I KZP 14/17, www.sn.pl). W ocenie
Sądu Najwyższego zasady uczciwego procesu wykluczają stosowanie przez organy procesowe takiej
praktyki, która prowadzi do nieuwzględniania zaistniałych w trakcie postępowania karnego zdarzeń,
z założenia nieodwracalnych, rodzących skutki pozytywne dla oskarżonego. W rezultacie regulacja art. 168b
KPK nie może być stosowana jako narzędzie do usunięcia skutków zaniechania wystąpienia z wnioskiem,
o którym była mowa w art. 19 ust. 15c PolicjaU.
Adwokat Adrian Borkowski, Kancelaria Adwokacka Adrian Borkowski Adwokat w Warszawie
W mojej ocenie analizując treść przepisu art. 168b KPK, jasno wynika, że aby prokurator mógł wprowadzić dowód,
o którym mowa w art. 168b KPK do postępowania jurysdykcyjnego wymaga to jego uprzedniej inicjatywy. Dopiero
pozytywne postanowienie Sądu prowadzić będzie do jego (dowodu) skutecznego przeprowadzenia i ujawnienia
w procesie.
Nadmienić należy, że jak wynika z treści uzasadnienia do postanowienia Sądu Najwyższego, Sąd meriti podniósł fakt
że urząd prokuratorski, nie dysponował postanowieniem wydanym przez Sąd umożliwiającej wykorzystanie mu
dowodów, uzyskanych w toku kontroli operacyjnej - w związku z czym sformułowany akt oskarżenia powoływał się
w swojej treści na dowody co do których legalności powstaje zasadnicza wątpliwość.
Stoję na stanowisku, że poczynione kroki procesowe przez Sąd Okręgowy były daleko dowolne, nie jest rolą Sądu
niejako aktywować wnioski dowodowe stron postępowania, w dodatku rozszerzająco. Jak wynika z treści przepisu
art. 168b KPK, to na urzędzie prokuratorskim spoczywa obowiązek podjęcia decyzji w zakresie wykorzystania tego
dowodu (z kontroli operacyjnej) w postępowaniu jurysdykcyjnym.
Konkludując podzielam treść sentencji SN.
Postanowienie SN z 22.5.2019 r., I KZP 2/19







Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zasady uczciwego procesu wykluczają stosowanie praktyk, które prowadzą do nieuwzględniania zaistniałych zdarzeń z korzyścią dla oskarżonego. Konkluzją jest, że regulacja art. 168b KPK nie może być wykorzystywana do usuwania skutków zaniechania złożenia wniosku o wykorzystanie dowodów z kontroli operacyjnej.