Organ sądowy właściwy do wydania ENA

Niemieckie prokuratury mogą podlegać indywidualnym instrukcjom ministra sprawiedliwości, co powoduje, że nie są one uprawnione do wydania ENA. Sprawa dotyczyła wniosku o przekazanie obywateli Litwy i Rumunii na podstawie europejskiego nakazu aresztowania. Trybunał wskazał, że organem sądowym właściwym do wydania ENA jest organ sądowy wydającego nakaz państwa członkowskiego, uczestniczący w wymiarze sprawiedliwości w sprawach karnych. Prokuratura, jako organ uczestniczący w wymiarze sprawiedliwości, może być uznana za taki organ. Należy zapewnić ochronę praw procesowych i podstawowych osoby ściganej na obu etapach postępowania - krajowym i europejskim. Wydający nakaz organ sądowy powinien działać w sposób niezależny, bez ryzyka podlegania instrukcjom zewnętrznym.

Tematyka: Europejski nakaz aresztowania, organ sądowy, prokuratura, wymiar sprawiedliwości, ochrona praw procesowych, niezależność organu sądowego, instrukcje ministra sprawiedliwości, Trybunał Europejski

Niemieckie prokuratury mogą podlegać indywidualnym instrukcjom ministra sprawiedliwości, co powoduje,
że nie są one uprawnione do wydania ENA.
Stan faktyczny
Sprawa C-508/18 dotyczyła wniosku o przekazanie O.G. (obywatela Litwy mieszkającego w Irlandii) na podstawie
europejskiego nakazu aresztowania (dalej jako: ENA) wydanego przez prokuraturę przy sądzie okręgowym w Lubece
(RFN). O.G. wniósł do irlandzkiego sądu skargę w celu podważenia ważności ENA, powołując się w szczególności
na fakt, że prokuratura w Lubece nie jest „organem sądowym” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej Rady
2002/584/WSiSW z 13.6.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między
państwami członkowskimi (Dz. Urz. L Nr 190 z 2002 r., s. 1, zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW
z 26.2.2009 r.; dalej jako: decyzja ramowa).
Sprawa C‑ 82/19 PPU dotyczyła P.I. (obywatela Rumunii), wobec którego został wydany ENA przez prokuraturę
w Zwickau (RFN). P.I. sprzeciwił się jego przekazaniu na podstawie tego nakazu, w szczególności poprzez
powołanie się na fakt, że prokuratura w Zwickau nie jest „organem sądowym” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji
ramowej.
Pytanie prejudycjalne
Czy pojęcie „wydającego nakaz organu sądowego” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej należy interpretować
w ten sposób, że obejmuje ono prokuratury państwa członkowskiego, które są właściwe do prowadzenia
postępowania karnego i znajdują się w stosunku podległości wobec organu władzy wykonawczej tego państwa
członkowskiego, takiego jak minister sprawiedliwości, i mogą podlegać, bezpośrednio lub pośrednio, indywidualnym
poleceniom lub instrukcjom ze strony tego organu przy podejmowaniu decyzji w sprawie wydania ENA?
Stanowisko TS
„Organ sądowy” właściwy do wydania ENA
Trybunał wskazał, że ENA jest „orzeczeniem sądowym”, co wymaga, aby został on wydany przez „organ sądowy”
w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej (wyrok Poltorak, C-452/16 PPU, pkt 28). Zgodnie z art. 6 ust. 1 decyzji
ramowej wydającym nakaz organem sądowym jest organ sądowy wydającego nakaz państwa członkowskiego,
właściwy dla wydania ENA na mocy krajowego prawa. Z orzecznictwa TS wynika, że to pojęcie powinno być
interpretowane autonomicznie i jednolicie w całej UE, która jest dokonana z uwzględnieniem jednocześnie treści
art. 6 ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, kontekstu, w który się on wpisuje, i celu zamierzonego przez tę decyzję
ramową (wyrok Kovalkovas, C-477/16 PPU, pkt 33).
Trybunał podkreślił, że pojęcie „organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej może obejmować organy
państwa członkowskiego, które, chociaż niekoniecznie muszą być sądami lub sędziami, uczestniczą
w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych tego państwa członkowskiego. W ocenie TS
powyższą wykładnię potwierdza kontekst, w jaki wpisuje się art. 6 ust. 1 oraz cel, do którego zmierza ta decyzja
ramowa (wyrok Ardic, C‑ 237/17 PPU, pkt 69).
Prokuratura jako organ uczestniczący w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
W ocenie TS organ taki jak prokuratura, która w ramach postępowania karnego dysponuje uprawnieniami w zakresie
ścigania w odniesieniu do osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa, w celu postawienia jej przed sądem,
należy uznać za organ uczestniczący w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości danego państwa
członkowskiego. Z akt niniejszej sprawy wynika, że w RFN prokuratury odgrywają zasadniczą rolę w prowadzeniu
postępowania karnego. Rząd niemiecki wskazał, że wszczęcie postępowania z oskarżenia publicznego należy do
prokuratur, w związku z czym są one jedynymi organami właściwymi do wszczęcia ścigania. Są one zobowiązane do
wprowadzenia w ramach postępowania karnego warunków wstępnych wykonywania władzy sądowniczej przez sądy
karne tego państwa. Zatem zdaniem TS takie prokuratury mogą być uznane za organy uczestniczące w sprawowaniu
wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w tym państwie.
Ochrona praw procesowych i podstawowych osoby ściganej
W przypadku gdy ENA zostaje wydany w celu zatrzymania i przekazania osoby ściganej przez inne państwo
członkowskie w celu przeprowadzenia postępowania karnego, osoba ta już od pierwszego etapu postępowania
powinna mieć możliwość korzystania z gwarancji procesowych i praw podstawowych, których ochronę powinny

zapewnić organy sądowe wydającego nakaz państwa członkowskiego zgodnie z obowiązującym prawem,
w szczególności wydając krajowy nakaz aresztowania (dalej jako: KNA). Zatem w system ENA wpisana jest
dwupoziomowa ochrona praw procesowych i podstawowych osoby ściganej, gdyż do ochrony sądowej
przysługującej jej na pierwszym poziomie, w trakcie wydawania orzeczenia krajowego, takiego jak KNA, dochodzi
ochrona, jaką należy jej zapewnić na drugim poziomie, w trakcie wydawania ENA, które w danym przypadku może
nastąpić krótko po wydaniu orzeczenia krajowego (wyrok Bob-Dogi, C-241/15, pkt 56).
Trybunał stwierdził, że drugi poziom ochrony praw danej osoby, oznacza, że właściwy organ sądowy, zgodnie
z prawem krajowym, w celu wydania ENA kontroluje w szczególności przestrzeganie warunków wymaganych
do jego wydania i bada, czy w świetle szczególnych okoliczności danego przypadku ten nakaz ma charakter
proporcjonalny. To bowiem na „wydającym nakaz organie sądowym” spoczywa obowiązek zapewnienia ochrony na
tym drugim poziomie, i to nawet wówczas, gdy ten ENA opiera się na orzeczeniu krajowym wydanym przez sędziego
lub sąd. W związku z tym „wydający nakaz organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej powinien być
w stanie wypełniać to zadanie w sposób obiektywny, z uwzględnieniem wszystkich dowodów obciążających
i odciążających, nie będąc przy tym narażonym na ryzyko, że jego uprawnienia decyzyjne będą podlegały
poleceniom lub instrukcjom zewnętrznym, w szczególności ze strony władzy wykonawczej, tak by nie było żadnych
wątpliwości co do tego, że decyzja o wydaniu ENA jest podejmowana przez ten organ, a nie ostatecznie przez tę
władzę (wyrok Kovalkovas, pkt 42). W konsekwencji TS stwierdził, że wydający nakaz organ sądowy powinien móc
dostarczyć wykonującemu nakaz organowi sądowemu zapewnienie, że w świetle gwarancji przewidzianych przez
porządek prawny wydającego nakaz państwa członkowskiego działa on w sposób niezależny przy wykonywaniu
swoich obowiązków związanych z wydaniem ENA. Niezależność ta wymaga, aby istniały przepisy ustawowe
i organizacyjne gwarantujące, aby wydający nakaz organ sądowy nie był narażony, w ramach podejmowania decyzji
o wydaniu ENA, na jakiekolwiek ryzyko, że zostanie poddany w szczególności indywidualnym instrukcjom ze strony
władzy wykonawczej. Ponadto, decyzja o wydaniu takiego nakazu, powinny podlegać w tym państwie
członkowskim zaskarżeniu, które w pełni spełnia wymogi wynikające ze skutecznej ochrony sądowej.
W niniejszej sprawie co prawda niemieckie prokuratury są zobowiązane do zachowania obiektywizmu i muszą badać
nie tylko dowody obciążające, ale też odciążające. Jednakże minister sprawiedliwości posiada uprawnienie do
wydawania instrukcji „zewnętrznych” w odniesieniu do tych prokuratur. Uprawnienie to powoduje, że minister ma
możliwość bezpośredniego wpływania na decyzję prokuratury w sprawie wydania lub, w stosownym przypadku,
niewydania ENA i może w szczególności być wykonywane na etapie badania proporcjonalności wydania takiego
ENA. Ponadto niemiecki rząd podniósł, że krajowe prawo przewiduje gwarancje pozwalające na ograniczenie
uprawnienia do wydawania instrukcji, jakim minister sprawiedliwości dysponuje w odniesieniu do prokuratury,
w związku z czym sytuacje, w których uprawnienie to mogłoby być wykonywane, są niezwykle rzadkie. Tak więc
zasada legalności, która ma zastosowanie do działania prokuratury, pozwala zagwarantować, że ewentualne
indywidualne instrukcje, jakie prokuratura mogłaby otrzymać od ministra sprawiedliwości, nie mogą w żadnym razie
wykraczać poza granice ustawy i innych przepisów. Jednakże TS stwierdził, że uprawnienie do wydawania
instrukcji zostało przyznane temu ministrowi na mocy ustawy, która nie określa warunków, na jakich
uprawnienie to może być wykonywane. Tak więc istnienie tej zasady nie może samo w sobie uniemożliwić ministrowi
sprawiedliwości kraju związkowego wpływu na uprawnienia dyskrecjonalne, jakie przysługują prokuraturom tego
kraju związkowego przy wydawaniu decyzji o wydaniu ENA.
Reasumując TS orzekł, że pojęcie „wydający nakaz organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej
2002/584 należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje ono prokuratur państwa członkowskiego, które
są narażone na ryzyko podlegania, bezpośrednio lub pośrednio, indywidualnym poleceniom lub instrukcjom
ze strony organu władzy wykonawczej, takiego jak minister sprawiedliwości, w ramach podejmowania
decyzji w sprawie wydania ENA.
W przedstawionym wyroku TS prezentuje jednolitą linię orzeczniczą, zgodnie z którą państwa członkowskie mogą
wyznaczyć na mocy ich prawa „organ sądowy” właściwy do wydania ENA, ale pojęcie to jest interpretowane
autonomicznie i jednolicie w całej Unii.
Trybunał podkreślił, że wydający ENA organ sądowy powinien móc dostarczyć wykonującemu ten nakaz organowi
sądowemu zapewnienie, że w świetle gwarancji przewidzianych przez porządek prawny wydającego nakaz państwa
członkowskiego działa on w sposób niezależny przy wykonywaniu swoich obowiązków związanych z wydaniem tego
nakazu.
Trybunał analizując w uzasadnieniu niniejszego wyroku obszernie stan prawny regulujący funkcjonowanie
niemieckich prokuratur uznał, że dopuszczalne prawnie ewentualne indywidualne instrukcje ze strony ministra
sprawiedliwości w odniesieniu do prokuratur przy wydawaniu ENA powodują, iż te prokuratury nie spełniają jednego
z wymogów koniecznych to tego, aby można było uznać je za „wydający nakaz organ sądowy” w rozumieniu art. 6
ust. 1 decyzji ramowej, a mianowicie wymogu zapewnienia gwarancji działania w sposób niezależny w ramach
wydawania takiego nakazu.

Ponadto warto zauważyć, że w wydanym w tym samym dniu wyroku w sprawie P.F. (Procureur général de Lituanie,
C-509/18) Trybunał nie zakwestionował w tym zakresie uprawnień prokuratora generalnego Litwy.
Wyrok TS z 27.5.2019 r., OG (Parquet de Lübeck), C-508/18 I C 82/19 PPU

Trybunał Europejski stwierdził, że pojęcie "wydający nakaz organ sądowy" nie obejmuje prokuratur podlegających instrukcjom ministra sprawiedliwości. Decyzje w sprawie ENA powinny być podejmowane niezależnie, a organ sądowy wydający nakaz powinien działać zgodnie z gwarancjami prawnymi. TS podkreślił jednolitą linię orzeczniczą w Unii Europejskiej w kwestii interpretacji pojęcia organu sądowego właściwego do wydania ENA.