Prawo do informacji dotyczących oskarżenia
Zmiana zarzutów w trakcie postępowania karnego może, nie naruszając prawa do obrony, spowodować ograniczenie środków prawnych przysługujących oskarżonemu. F.L. złożył na komendzie policji w Ostuni skargę przeciwko G.M. ze względu na kradzież biżuterii. Sąd rozważał zgodność regulacji włoskiego prawa z unijnymi przepisami.
Tematyka: Zmiana zarzutów, postępowanie karnego, obrona, dyrektywa 2012/13/UE, Karta praw podstawowych, Trybunał Europejski
Zmiana zarzutów w trakcie postępowania karnego może, nie naruszając prawa do obrony, spowodować ograniczenie środków prawnych przysługujących oskarżonemu. F.L. złożył na komendzie policji w Ostuni skargę przeciwko G.M. ze względu na kradzież biżuterii. Sąd rozważał zgodność regulacji włoskiego prawa z unijnymi przepisami.
Zmiana zarzutów w trakcie postępowania karnego może, nie naruszając prawa do obrony, spowodować ograniczenie środków prawnych przysługujących oskarżonemu. Stan faktyczny F.L. złożył na komendzie policji w Ostuni (Włochy) skargę przeciwko G.M. (dalej jako: oskarżony) ze względu na to, że oskarżony otrzymał od osoby, której tożsamość jest nieznana, szereg sztuk złotej biżuterii skradzionej rodzinie F.L., które przekazał następnie sklepowi w Ostuni w celu osiągnięcia zysku. Podczas rozprawy oskarżony przyznał się do dokonania kradzieży biżuterii. Sąd poinformował oskarżonego, że możliwa jest zmiana kwalifikacji zarzucanego mu czynu z „paserstwa” na „kradzież”, z okolicznością obciążającą, iż poszkodowany poniósł poważną szkodę majątkową. Obrońca oskarżonego złożył wniosek o postępowanie ugodowe (tzw. patteggiamento) w odniesieniu do przestępstwa po zmianie kwalifikacji prawnej. Wniosek ten został uznany za niedopuszczalny. Zgodnie z włoskim prawem w sytuacji gdy zmiana zarzutów dotyczy okoliczności faktycznych, osoba oskarżona korzysta w pełni z prawa do obrony, w tym z możliwości złożenia wniosku o postępowanie ugodowe, natomiast w przypadku gdy zmiana ta dotyczy kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych, osobie oskarżonej przysługuje jedynie prawo do przedstawienia argumentów obrony. Sąd odsyłający rozważał, czy te regulacje są zgodne z unijnym prawem. Pytania prejudycjalne Czy art. 6 ust. 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z 22.5.2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz. Urz. L Nr 142 z 2012 r., s. 1) i art. 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym osoba oskarżona może w trakcie rozprawy złożyć wniosek o postępowanie ugodowe w wypadku zmiany okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem, lecz nie w wypadku zmiany ich kwalifikacji prawnej? Stanowisko TS Stosowanie dyrektywy 2012/13 Trybunał podkreślił, że dyrektywa 2012/13 nie reguluje trybu komunikowania informacji dotyczących oskarżenia, o którym mowa w art. 6, oskarżonemu. Jednakże tryb ten nie może zagrozić celowi, któremu służy w szczególności art. 6, polegającemu – jak wynika z również z motywu 27 tej dyrektywy – na umożliwieniu osobom podejrzanym lub oskarżonym o popełnienie przestępstwa przygotowania obrony oraz na zagwarantowaniu rzetelności postępowania (wyrok Covaci, C-216/14, pkt 62, 63). Trybunał stwierdził, że wymóg, aby osoba oskarżona oraz jej obrońca mogli aktywnie uczestniczyć w rozprawie, z poszanowaniem zasad kontradyktoryjności i „równości broni”, tak aby móc skutecznie przedstawić swoje stanowisko, nie stoi na przeszkodzie temu, aby informacje dotyczące zarzutów oskarżenia, które zostały przekazane obronie, mogły następnie podlegać zmianie, w szczególności w odniesieniu do kwalifikacji prawnej zarzucanych osobie oskarżonej czynów, ani temu, aby w toku rozprawy do akt sprawy dołączony został nowy materiał dowodowy. Wszelkie tego typu modyfikacje oraz materiały dowodowe muszą jednak zostać przedstawione osobie oskarżonej oraz jej obrońcy w chwili, w której ta osoba i jej obrońca mają jeszcze możliwość skutecznego zareagowania na nie, a więc przed etapem narady. Możliwość tę przewiduje art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, wedle którego wszelkie zmiany w informacjach podanych zgodnie z tym artykułem, do których doszło w toku postępowania karnego, muszą być niezwłocznie przekazywane osobie podejrzanej lub oskarżonej, w sytuacji gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania (wyrok Kolev i in., C-612/15, pkt 95). W każdym przypadku, niezależnie od momentu, w którym nastąpiło przekazanie szczegółowych informacji na temat zarzutów oskarżenia oraz w którym udzielono dostępu do akt sprawy, oskarżonemu i jej obrońcy należy w szczególności, z poszanowaniem zasad kontradyktoryjności i „równości broni”, wyznaczyć termin wystarczający do zaznajomienia się z tymi informacjami i materiałami oraz umożliwić skuteczne przygotowanie obrony, przedstawienie ewentualnych uwag oraz, w razie potrzeby, złożenie wszelkiego wniosku, w szczególności o przeprowadzenie kolejnych czynności śledczych, którego możliwość złożenia przewiduje prawo krajowe. Z orzecznictwa TS wynika, że wymóg ten oznacza, że w razie potrzeby sprawę należy zawiesić oraz wyznaczyć dodatkowy termin do jej rozpatrzenia (wyrok Kolev i in., pkt 96). Trybunał wskazał, że zgodnie z motywem 40 dyrektywy 2012/13 określa ona zasady minimalne, a państwa członkowskie mogą rozszerzyć zakres praw określonych w tej dyrektywie w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony także w sytuacjach, których ta dyrektywa wyraźnie nie przewiduje. Poziom ochrony nigdy nie powinien być niższy od standardów przewidzianych w EKPCz, zgodnie z wykładnią dokonaną w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trybunał podkreślił, że obowiązek powiadomienia o wszelkich zmianach w odniesieniu do zarzutów oskarżenia, o którym mowa w art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, powinien w szczególności dotyczyć zmiany kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem, tak aby osoba oskarżona mogła realnie i skutecznie wykonywać przysługujące jej prawo do obrony. Rzecznik generalny stwierdził w pkt 71 opinii, że obowiązki określone w dyrektywie 2012/13 stanowią konkretny wyraz tego, w jaki sposób należy zagwarantować rzetelność postępowania karnego w odniesieniu do udzielania informacji osobom podejrzanym lub oskarżonym o popełnienie przestępstwa. Otóż jak przewidziano w motywie 14 i w art. 1 tej dyrektywy, ma ona na celu ustanowienie minimalnych norm, które mają być stosowane w odniesieniu od informowania osób podejrzanych lub oskarżonych o popełnienie przestępstwa (wyrok Kolev i in., pkt 82). Ponadto z orzecznictwa TS nie wynika, że przysługujące osobie podejrzanej lub oskarżonej prawo do uzyskania informacji o zmianie kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych wiąże się z obowiązkiem przyznania osobie oskarżonej prawa do złożenia w trakcie rozprawy wniosku o postępowanie ugodowe (wyroki: Covaci, C-216/14, pkt 62, 63; Kolev i in., pkt 95-96). W niniejszej sprawie sąd odsyłający zauważał, że w przypadku takiej zmiany kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych przepisy krajowe zapewniają osobie oskarżonej prawo do przedstawienia argumentów obrony. W konsekwencji TS stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie przysługujące osobie oskarżonej prawo do niezwłocznego uzyskania informacji o wszelkich zmianach w podanych informacjach, w sytuacji gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, nie zobowiązuje państwa członkowskiego do przyznania tej osobie, po rozpoczęciu przewodu sądowego, prawa do złożenia wniosku o postępowanie ugodowe w sytuacji zmiany kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych. Stosowanie Karty Praw Podstawowych Zgodnie z art. 48 ust. 2 KPP każdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie prawa do obrony. Z orzecznictwa TS wynika, że poszanowanie tego prawa do obrony wymaga, aby w przypadku zmiany kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem osoba oskarżona była o tym poinformowana w chwili, w której ma ona jeszcze możliwość skutecznego zareagowania na nie, a więc przed etapem narady, tak aby umożliwić skuteczne przygotowanie obrony (wyroki: Covaci, C-216/14, pkt 62, 63; Kolev i in., pkt 95-96). W niniejszej sprawie w następstwie złożenia przez oskarżonego w trakcie rozprawy spontanicznych oświadczeń, został on poinformowany o zmianie kwalifikacji prawnej zarzucanych mu czynów, a także o przysługującym mu prawie do przedstawienia argumentów obrony. Natomiast prawo do obrony, o którym mowa w art. 48 ust. 2 KPP w kontekście prawa do informacji osoby oskarżonej, nie wymaga, aby osoba ta miała możliwość złożenia, po rozpoczęciu rozprawy, wniosku o postępowanie ugodowe w przypadku zmiany okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem lub w wypadku zmiany ich kwalifikacji prawnej. W tym względzie sama okoliczność, że prawo krajowe nie zapewnia osobie oskarżonej takich samych praw w odniesieniu do możliwości złożenia wniosku o postępowanie ugodowe niezależnie od tego, czy zmiana dotyczy okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem, czy też ich kwalifikacji prawnej, nie może sama w sobie stanowić naruszenia prawa do obrony w rozumieniu art. 48 ust. 2 KPP w świetle prawa osób podejrzanych lub oskarżonych do informacji dotyczących oskarżenia przeciwko nim. Reasumując TS orzekł, że art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 i art. 48 KPP należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym osoba oskarżona może w trakcie rozprawy złożyć wniosek o postępowanie ugodowe w przypadku zmiany okoliczności faktycznych, lecz nie w sytuacji zmiany ich kwalifikacji prawnej. Trybunał analizował w niniejszym wyroku prawo oskarżonego do informacji dotyczących oskarżenia. Informacje te powinny być przekazane po pierwsze, niezwłocznie, a po drugie, powinny być na tyle szczegółowe aby zagwarantować rzetelności postępowania oraz skuteczność wykonywania prawa do obrony. We włoskim prawie wprowadzono rozróżnienie w zależności od tego, czy zmiana zarzutów dotyczy okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem, czy też kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem. W tym pierwszym przypadku oskarżony może w trakcie rozprawy złożyć wniosek o postępowanie ugodowe. Trybunał uznał, ze zakres prawa do informacji nie zobowiązuje państwa członkowskiego do przyznania oskarżonemu, po rozpoczęciu przewodu sądowego, prawa do złożenia wniosku o postępowanie ugodowe w sytuacji zmiany kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych. Na marginesie warto zauważyć, że dyrektywa 2012/13 wprowadza jedynie minimalny standard ochrony, który państwa członkowskiego mogą rozszerzyć w ustawodawstwie krajowym. Trybunał odniósł się również do stosowania postanowień Karty w odniesieniu do analizowanych praw proceduralnych. W ocenie TS powyższe włoskie regulacje objęte są również postanowieniami Karty, ale nie naruszają prawa do obrony uregulowanego w jej art. 48 ust. 2. Wyrok TS z 13.6.2019 r., Moro, C-646/17
Trybunał Europejski podkreślił, że osoba oskarżona musi być informowana o zmianach w zarzutach w sposób umożliwiający skuteczną obronę. Przysługujące oskarżonemu prawa nie obejmują złożenia wniosku o postępowanie ugodowe po rozpoczęciu przewodu sądowego.