Brak kompetencji nadzorczych Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego w stosunku do rzeczników dyscyplinarnych okręgowych izb radców prawnych

Trybunał Konstytucyjny analizował brak kompetencji nadzorczych Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego w stosunku do rzeczników dyscyplinarnych okręgowych izb radców prawnych. Sprawa dotyczyła odwołania od decyzji rzecznika dyscyplinarnego OIRP, który odmówił przyjęcia zażalenia jako niedopuszczalnego. K.K. złożył skargę konstytucyjną, argumentując niezgodność zasad dwuinstancyjności. Rzecznik Praw Obywatelskich zaangażował się w obronę praw obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym.

Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, kompetencje nadzorcze, Główny Rzecznik Dyscyplinarny, rzecznicy dyscyplinarni, odwołanie, dwuinstancyjność, skarga konstytucyjna, Rzecznik Praw Obywatelskich, hierarchiczna podległość, kontrola konstytucyjna

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ustawowe ukształtowanie pozycji i kompetencji rzeczników
dyscyplinarnych okręgowych izb radców prawnych, zakładające brak hierarchicznej, organizacyjnej czy
służbowej podległości między nimi powoduje, że brak odwołania od decyzji rzecznika dyscyplinarnego OIRP
do Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Izby Radców Prawnych nie jest naruszeniem prawa do
skutecznego środka odwoławczego.
Stan faktyczny
K.K. złożył zażalenie na czynności rzecznika dyscyplinarnego OIRP w. B. do Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego
zarzucając brak bezstronności w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu w sprawie o naruszenie prawa do
obrony, ujawnienie osobom nieuprawnionym informacji oraz wykorzystanie informacji poufnych. Główny Rzecznik
Dyscyplinarny wydał zarządzenie o odmowie przyjęcia zażalenia jako niedopuszczalnego. W uzasadnieniu wskazał,
że z RadPrU wynika, iż relacje pomiędzy rzecznikami dyscyplinarnymi OIRP a Głównym Rzecznikiem
Dyscyplinarnym poddane zostały zasadzie dwuinstancyjności. Wyższy Sąd Dyscyplinarnego Krajowej Izby Radców
Prawnych utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie.
K.K. złożył skargę konstytucyjną o stwierdzenie niezgodności art. 302 § 2 i 3 KPK w zw. z art. 741 ustawy z 6.7.1982
r. o radcach prawnych (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 2115; dalej: RadPrU) w zakresie, w jakim naruszają zasadę
dwuinstancyjności, tj. uniemożliwiają wniesienie zażalenia na czynności rzecznika dyscyplinarnego OIRP, z art. 45
ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP oraz z art. 78 Konstytucji RP. W ocenie skarżącego, brak unormowania
w ustawie z 6.7.1982 r. o radcach prawnych kwestii zaskarżalności czynności rzecznika dyscyplinarnego OIRP nie
oznacza, że możliwość ta została wyłączona. Podejmowane przez rzecznika dyscyplinarnego OIRP czynności
w ramach prowadzenia dochodzenia w postępowaniu dyscyplinarnym mogą mieć istotny wpływ na sytuację prawną
radcy prawnego, wobec którego złożono doniesienie o możliwości popełnienia deliktu dyscyplinarnego. Brak kontroli
tego organu prowadziłby do zaakceptowania wyjątku od konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności na rzecz zasady
inkwizycyjności, bez żadnej kontroli organów zwierzchnich.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu wskazując, że obwinionemu w postępowaniu
dyscyplinarnym powinny przysługiwać wszelkie gwarantowane konstytucyjnie uprawnienia będące realizacją prawa
do obrony w znaczeniu materialnym oraz formalnym. Uniemożliwienie wniesienia zażalenia przez obwinionego
w postępowaniu dyscyplinarnym na czynności rzecznika dyscyplinarnego OIRP inne niż postanowienia i zarządzenia
naruszające jego prawa nie gwarantuje ochrony wolności i praw takiej osoby.
Z uzasadnienie Trybunału
Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie, uznał bowiem, że skarżący przedstawił problem konstytucyjny,
którego źródłem nie była norma, na podstawie której zapadło ostateczne orzeczenie w jego sprawie. Nie istnieje
bowiem stosunek hierarchiczności rzeczników dyscyplinarnych OIRP i Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego,
o czym świadczą rozwiązania prawne niekwestionowane przez skarżącego. Trybunał podkreślił, że żaden
z przepisów ustawy z 6.7.1982 r. o radcach prawnych nie dał Głównemu Rzecznikowi Dyscyplinarnemu
uprawnień do kontroli działań rzeczników dyscyplinarnych OIRP według zasady dwuinstancyjności. Organ
ten nie jest organem odwoławczym od decyzji lub czynności tych rzeczników, zatem między Głównym
Rzecznikiem Dyscyplinarnym i rzecznikami dyscyplinarnymi nie ma takiej relacji jak w instytucji określonej
w art. 302 § 3 KPK. Odpowiednie stosowanie art. 302 § 2 i 3 KPK do postępowania dyscyplinarnego radców
prawnych i aplikantów radcowskich oznacza, że na etapie dochodzenia zarówno stronom, jak i osobom niebędącym
stronami przysługuje zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa, do organu
bezpośrednio przełożonego nad organem, który na etapie dochodzenia dokonał kwestionowanej czynności. Skoro
jednak zgodnie z art. 42 ust. 1 RadPrU, Główny Rzecznik Dyscyplinarny i rzecznicy dyscyplinarni OIRP są
odrębnymi organami samorządu radcowskiego, a regulacje ustawy z 6.7.1982 r. o radcach prawnych nie
wskazują Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego jako przełożonego rzeczników dyscyplinarnych OIRP ani nie
dają mu żadnych kompetencji nadzorczych lub kontrolnych względem rzeczników dyscyplinarnych OIRP, to
art. 302 § 2 i 3 KPK w zw. z art. 741 pkt 1 RadPrU nie może być podstawą zarzutu formułowanego przez skarżącego.
Brak hierarchicznego podporządkowania w strukturze rzeczników dyscyplinarnych uniemożliwiający złożenie
odwołania do Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego wynika z przepisów ustawy z 6.7.1982 r. o radcach prawnych,
które nie zostały zakwestionowane w niniejszej skardze konstytucyjnej.

Jednocześnie Trybunał stwierdził, że wskazane w skardze art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP były wzorcami
kontroli nieadekwatnymi do podniesionego zarzutu. Artykuł 45 ust. 1 Konstytucji RP reguluje prawo do sądu, a art. 77
ust. 2 Konstytucji RP zakaz zamykania drogi sądowej. Wzorce te nie odnoszą się do weryfikacji aktów i czynności
organów pozasądowych.
Postanowienie TK z 17.7.2019 r., SK 29/17

Trybunał Konstytucyjny uznał, że brak hierarchicznej podległości między rzecznikami dyscyplinarnymi OIRP a Głównym Rzecznikiem Dyscyplinarnym uniemożliwia złożenie odwołania do niego. Stwierdził także, że wzorce kontroli konstytucyjnej nie są adekwatne do działań organów pozasądowych.