Publiczne wypowiedzi o winie oskarżonych

Publikacja omawia problem ugody, w której oskarżony przyznaje się do winy, a współoskarżeni nie, w kontekście przepisów europejskich dotyczących domniemania niewinności. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, że wymienienie współoskarżonych w takiej ugodzie jest dopuszczalne, pod warunkiem spełnienia określonych warunków.

Tematyka: ugoda, oskarżony, winy, współsprawcy, postępowanie karne, domniemanie niewinności, Trybunał Sprawiedliwości, interpretacja przepisów

Dopuszczalna jest ugoda, w której oskarżony przyznaje się do winy i w której wymieniono jako
współsprawców danego przestępstwa nie tylko tego oskarżonego, lecz także innych oskarżonych, którzy nie
przyznali się do winy i przeciwko którym toczy się odrębne postępowanie karne.
Stan faktyczny
A.H., P.B., C.X., K.M., P.M. i M.H. są ścigani w związku z zarzucaną im przynależnością w latach 2014-2015 do
zorganizowanej grupy przestępczej działającej w Sofii. Celem tej grupy miało być osiągnięcie korzyści majątkowych
poprzez wytwarzanie fałszywych dokumentów urzędowych lub fałszowanie ich treści. Tylko M.H. wyraził wolę
zawarcia ugody z prokuratorem, w której przyznał się do winy w zamian za obniżenie kary. Pięciu pozostałych
oskarżonych wyraziło „zgodę proceduralną” na zawarcie przez M.H. i prokuratora takiej ugody, wskazując wyraźnie,
że nie oznacza to jednak, że przyznają się one do winy. Z zamieszczonego w tej ugodzie opisu okoliczności
faktycznych wynika, że M.H. należał do zorganizowanej grupy przestępczej z pięcioma oskarżonymi. Tożsamość
wszystkich oskarżonych została określona w tej ugodzie w ten sam sposób, tzn. za pomocą ich imion, patronimików
i nazwisk oraz krajowych numerów identyfikujących. Natomiast w przypadku M.H. wskazano: datę i miejsce
urodzenia, adres, obywatelstwo, jego przynależność etniczną, sytuację rodzinną, a także jego wcześniejszą
karalność.
Sąd powziął wątpliwości, czy jest zgodne z art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343
z 9.3.2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na
rozprawie w postępowaniu karnym (Dz. Urz. z 2016 r. L Nr 65, s. 1), że w treści rozpatrywanej ugody wyraźnie
wymieniono jako członków tej zorganizowanej grupy przestępczej pięciu oskarżonych, którzy nie zawarli tej ugody
i przeciwko którym prowadzone są postępowania karne, a także określono ich tożsamość.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby
ugoda, w której oskarżony przyznaje się do winy w zamian za obniżenie kary, która to ugoda powinna zostać
zatwierdzona przez sąd krajowy, wymieniała wyraźnie jako współsprawców danego przestępstwa nie tylko tego
oskarżonego, ale także pozostałych oskarżonych, którzy nie przyznali się do winy i przeciwko którym toczy się
odrębne postępowanie karne?
Stanowisko TS
Zgodnie z art. 4 ust. 1 zdanie pierwsze dyrektywy 2016/343 na państwach członkowskich spoczywa
zobowiązanie do podjęcia środków niezbędnych do zapewnienia, aby do czasu udowodnienia podejrzanemu lub
oskarżonemu winy zgodnie z prawem organy publiczne, w szczególności w swoich orzeczeniach sądowych innych
niż rozstrzygające o winie, nie odnosiły się do takiej osoby jako do winnej. Z motywu 16 dyrektywy 2016/343 wynika,
że przepis ten ma zagwarantować poszanowanie zasady domniemania niewinności. Tak więc zgodnie z tym
motywem takie orzeczenia sądowe nie powinny odzwierciedlać opinii, że osoba ta jest winna. W tym kontekście TS
stwierdził, że chociaż art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343 pozostawia państwom członkowskim pewien zakres
swobodnej oceny przy przyjmowaniu środków niezbędnych do stosowania tego przepisu, to jednak, jak wynika
z motywu 48 tej dyrektywy, poziom ochrony zapewniany przez państwa członkowskie nigdy nie powinien być niższy
od poziomu wynikającego z norm przewidzianych w Karcie i w EKPCz.
Trybunał wskazał, że domniemanie niewinności jest uregulowane w art. 48 Karty, który – jak wynika z wyjaśnień
dotyczących Karty – odpowiada art. 6 ust. 2 i 3 EKPCz. Wynika z tego, zgodnie z art. 52 ust. 3 Karty, że art. 6 ust. 2
i 3 EKPCz należy wziąć pod uwagę przy dokonywaniu wykładni art. 48 KPP jako próg minimalnej ochrony. Tym
samym w przypadku braku w dyrektywie 2016/343 i w orzecznictwie dotyczącym art. 48 Karty szczegółowych
wskazówek w kwestii tego, jak należy ustalić, czy osoba jest przedstawiana jako winna w orzeczeniu sądowym
należy oprzeć się na orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącym art. 6 ust. 2 EKPCz w celu
dokonania wykładni art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343. W tym względzie ETPCz uznał, że zasada domniemania
niewinności zostaje naruszona, gdy orzeczenie sądowe lub oficjalne oświadczenie dotyczące oskarżonego zawiera
wyraźne oświadczenie, zgodnie z którym dana osoba popełniła dane przestępstwo, dokonane w braku ostatecznego
wyroku skazującego. ETPCz podkreślił znaczenie wyboru wyrażeń użytych przez organy sądowe, a także
szczególnych okoliczności, w jakich zostały one sformułowane, oraz charakteru i kontekstu danego postępowania
(wyrok w sprawie Karaman przeciwko RFN, § 63). W świetle tego orzecznictwa TS uznał, że art. 4 ust. 1 dyrektywy
2016/343 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby ugoda taka jak ta
rozpatrywana w postępowaniu głównym, która powinna zostać zatwierdzona przez sąd krajowy, wspominała

o udziale oskarżonych innych niż oskarżony, który zawarł tę ugodę i w ten sposób przyznał się do winy, którzy to inni
oskarżeni zostaną osądzeni w odrębnym postępowaniu, i aby podawała ona ich tożsamość, pod warunkiem, po
pierwsze, że ta informacja jest niezbędna do dokonania kwalifikacji odpowiedzialności prawnej oskarżonego, który
zawarł tę ugodę, a po drugie, że ta ugoda wyraźnie wskazuje, że przeciwko owym pozostałym oskarżonym toczy się
odrębne postępowanie karne i że ich wina nie została stwierdzona zgodnie z prawem. W tym względzie, aby
zweryfikować poszanowanie zasady domniemania niewinności, TS stwierdził, że należy zawsze analizować
orzeczenie sądowe i jego uzasadnienie w całości oraz w świetle szczególnych okoliczności, w których zostało ono
wydane. Bułgarskie prawo przewiduje, że zorganizowana grupa przestępcza istnieje tylko wówczas, gdy uczestniczą
w niej co najmniej trzy osoby. Zatem z zastrzeżeniem zweryfikowania tego przez sąd odsyłający, TS uznał, że
wymienienie w rozpatrywanej ugodzie pięciu oskarżonych jako współsprawców przestępstwa było konieczne w celu
stwierdzenia winy M.H. z tytułu jego udziału w zorganizowanej grupie przestępczej. Niemniej jednak rozpatrywana
ugoda w formie, w jakiej została przedłożona sądowi odsyłającemu do zatwierdzenia, nie wskazuje jasno, że
przeciwko pięciu oskarżonym toczy się odrębne postępowanie karne i że ich wina nie została stwierdzona zgodnie
z prawem – czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego. Trybunał podkreślił, że w przypadku braku takiego
doprecyzowania ta ugoda – wbrew przepisom art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343 – może przedstawiać tych
oskarżonych jako winnych, podczas gdy ich wina nie została jeszcze stwierdzona zgodnie z prawem.
Zgodnie z bułgarskim prawem sąd w ramach procedury zatwierdzania ma możliwość dokonania zmian postanowień
rozpatrywanej ugody. Trybunał podkreślił, że art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343 wymaga, aby ta ugoda została
zatwierdzona, w stosownym przypadku, dopiero po zmianie polegającej na wyraźnym wskazaniu, że przeciwko
pięciu oskarżonym toczy się odrębne postępowanie karne i że ich wina nie została stwierdzona zgodnie z prawem.
Reasumując TS orzekł, że art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on
na przeszkodzie temu, aby ugoda, w której oskarżony przyznaje się do winy w zamian za obniżenie kary,
która to ugoda powinna zostać zatwierdzona przez sąd krajowy, wymieniała wyraźnie jako współsprawców
danego przestępstwa nie tylko tego oskarżonego, lecz także innych oskarżonych, którzy nie przyznali się do
winy i przeciwko którym toczy się odrębne postępowanie karne, pod warunkiem, po pierwsze, że ta
informacja jest niezbędna do dokonania kwalifikacji odpowiedzialności prawnej oskarżonego, który zawarł
ową ugodę, a po drugie, że ta ugoda wskazuje wyraźnie, że przeciwko tym pozostałym oskarżonym toczy się
odrębne postępowanie karne i że ich wina nie została stwierdzona zgodnie z prawem.
Trybunał rozstrzygnął przedstawioną sprawę w co najmniej budzący wątpliwości sposób, otóż stwierdził, że
wymienienie w rozpatrywanej ugodzie pięciu oskarżonych (a precyzyjnie ich imion, patronimików i nazwisk oraz
krajowych numerów identyfikujących) jako współsprawców przestępstwa jest konieczne w celu stwierdzenia winy
jednego z nich (tego oskarżonego, który przyznał się do winy) z tytułu jego udziału w zorganizowanej grupie
przestępczej. Należy zaznaczyć, że TS podniósł, iż z tej ugody powinno jednoznacznie wynikać, że przeciwko
pozostałym oskarżonym, którzy nie przyznali się do winy toczy się odrębne postępowanie karne i że ich wina nie
została stwierdzona zgodnie z prawem
Wyrok TS z 5.9.2019 r., AH i in., C-377/18

Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił, że ugoda, w której oskarżony przyznaje się do winy, może zawierać informacje o współoskarżonych, którzy nie przyznali się do winy, jeśli jest to konieczne do określenia odpowiedzialności prawnej oskarżonego. Jednakże konieczne jest jasne wskazanie, że przeciwko tym osobom toczy się odrębne postępowanie karne i ich winę nie stwierdzono prawomocnym wyrokiem.