Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego

Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego wprowadza szereg istotnych zmian, takich jak konieczność sporządzenia uzasadnienia na formularzu, możliwość sprzeciwu prokuratora wobec zmiany środka zapobiegawczego oraz próbę wprowadzenia prekluzji dowodowej. Projektowana ustawa ma również wpływ na obecność oskarżonego na rozprawie oraz procedurę ujawniania dokumentów bez odczytywania. Dodatkowo zmienia się procedura ogłaszania orzeczeń, co ma przyspieszyć postępowanie w sądach. Wszystkie zmiany mają wejść w życie w określonych terminach, co stanowi istotną nowość w systemie prawnym.

Tematyka: Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego, uzasadnienie na formularzu, sprzeciw prokuratora, prekluzja dowodowa, obecność oskarżonego na rozprawie, ujawnianie dokumentów, ogłaszanie orzeczeń, zmiany w procedurach sądowych

W dniu 4.9.2019 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano projekt ustawy z 19.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2019 poz.1694). Nowelizacją oprócz zmian
w kodeksie postępowania karnego wprowadzone zostały również zmiany w ustawach kodeks karny
wykonawczy, kodeks karny skarbowy, kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, a także w ustawie
z dnia 27.8.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej. Najdonioślejsze zmiany wprowadzone zostały jednak
w kodeksie postępowania karnego.
Uzasadnienia na formularzu
Pierwsza istotna zmiana jaka wprowadzona zostanie ustawą, to konieczność sporządzenia przez sąd uzasadnienia
na urzędowym formularzu. Będzie ona dotyczyć wyroków wydawanych przez sądy I instancji (w tym wyroków
nakazowych oraz łącznych) i sądy odwoławcze oraz wyroków wydanych w postępowaniu o wznowienie
postępowania. Wzory formularzy uzasadnień wyroków określone zostaną w drodze rozporządzenia przez Ministra
Sprawiedliwości. W założeniu ma to przyspieszyć i uprościć sporządzanie uzasadnień przez sądy.
Sprzeciw prokuratora
Zmiany dotknęły także stosowania środków zapobiegawczych. Jedną z bardziej kontrowersyjnych zmian
wprowadzanych ustawą z dnia 19.7.2019 r. stanowi dodanie przepisu art. 257 § 3 KPK pozwalającego na wyrażenie
sprzeciwu przez prokuratora w zakresie zmiany środka zapobiegawczego z tymczasowego aresztowania na
poręczenie majątkowe już po wydaniu przez sąd postanowienia o zmianie środka zapobiegawczego. Co istotne
sprzeciw prokuratora będzie miał takie znaczenie, że postanowienie o zmianie środka zapobiegawczego będzie
wykonalne dopiero z chwilą jego uprawomocnienia. Zmianę dokonaną poprzez dodanie art. 257 § 3 KPK uznać
należy za niekonstytucyjną, w zakresie w jakim narusza art. 41 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej i umożliwia
stosowanie tymczasowego aresztowania, w sytuacji gdy sąd nie widzi podstaw do jego dalszego stosowania.
Prekluzja dowodowa
Po raz kolejny ustawodawca zdecydował się również na próbę wprowadzenia prekluzji dowodowej do postępowania
karnego. Chodzi o możliwość zablokowania składania nowych dowodów po ściśle określonym momencie
procesowym. Zgodnie z nowym przepisem art. 170 § 1 pkt 6 oddala się wniosek dowodowy strony, złożony po
terminie zakreślonym przez organ procesowy. Zmiana ta jednak nie będzie miała zbyt doniosłego znaczenia, bowiem
jednocześnie do przepisu wprowadzony został § 1a, zgodnie z którym nie można oddalić wniosku dowodowego na
podstawie zbyt późnego jego złożenia, jeśli okoliczność, która ma być udowodniona ma istotne znaczenie dla
sprawy. Ustawodawca mimo wszystko uwzględnia zatem pierwszeństwo zasady prawdy materialnej.
Zasadę prekluzji dowodowej ustawodawca próbował również wprowadzić w postępowaniu przed sądem
odwoławczym nowelizując art. 452 § 2 KPK. i nakazując sądowi oddalić wniosek dowodowy, jeżeli dowód nie został
powołany przed sądem I instancji, pomimo że mógł być wówczas powołany przez składającego wniosek lub że
przeprowadzony ma zostać na nową okoliczność, która nie stanowiła przedmiotu postępowania przed sądem
I instancji, a mogła zostać powołana już wtedy. Również w tym przypadku zasada prekluzji dowodowej została
istotnie ograniczona przed nadrzędną w procesie karnym zasadę prawdy materialnej.
Obecność oskarżonego
Zgodnie z treścią projektowanego art. 378a KPK możliwe jest przeprowadzanie czynności dowodowych na
rozprawie, na której nie stawili się oskarżony i jego obrońca, nawet jeśli należycie usprawiedliwili oni swoje
niestawiennictwo. Rozwiązanie to ma w swoim założeniu przyspieszyć postępowanie karne, jednakże z uwagi na
konieczność zapewnienia gwarancji procesowych oskarżonego, a w szczególności jego prawa do obrony
ustawodawca wprowadził również § 3, zgodnie z którym oskarżony lub jego obrońca mogą złożyć wniosek
o uzupełniające przeprowadzenie dowodu przeprowadzonego podczas ich nieobecności. Warunkiem złożenia
takiego wniosku, jest należyte usprawiedliwienie nieobecności oskarżonego lub jego obrońcy na rozprawie,
a wniosek ten można złożyć najpóźniej na następnym terminie rozprawy. Jeśli oskarżony lub jego obrońca stawi się
na kolejnym terminie rozprawy, po przeprowadzeniu dowodu pod ich nieobecność sąd poucza o prawie do złożenia
wniosku o uzupełniające przeprowadzenie dowodu. Niezłożenie wniosku w terminie wyłącza możliwość powoływania
się oskarżonego i jego obrońcy na zarzut naruszenia gwarancji procesowych, w szczególności prawa do obrony,
wskutek przeprowadzenia dowodu pod nieobecność oskarżonego lub obrońcy. Tym samym regulacja ta może
doprowadzić do przedłużania postępowania dowodowego, bowiem trudno wyobrazić sobie sytuację, w której

przeprowadzenie dowodu pod nieobecność oskarżonego lub jego obrońcy nie będzie naruszać chociaż w pewnym
stopniu prawa oskarżonego do obrony.
Ujawnianie dokumentów bez odczytywania
Wskutek nowelizacji do art. 405 KPK dodane zostaną § 2-4. Od chwili wejścia w życie znowelizowanych przepisów
z chwilą zamknięcia przewodu sądowego za ujawnione bez odczytywania uznane będą wszystkie te protokoły
i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie, które nie zostały odczytane. W § 3 ww. przepisu ustawodawca
precyzuje, że chodzi o protokoły i dokumenty: wskazane w akcie oskarżenia, zawnioskowane przez stronę, co do
których sąd nie oddalił wniosku o ich przeprowadzenie oraz przeprowadzone przez sąd z urzędu.
Ogłaszanie orzeczeń
Warto także wspomnieć o zmianie dotyczącej ogłaszania orzeczeń, a więc kwestii, która stała się niezwykle medialna
w związku z tzw. sprawą AmberGold i konieczności odczytywania kilkutomowego uzasadnienia wyroku skazującego.
Na skutek zmian w art. 100 § 1 KPK sąd będzie mógł uznać wydane orzeczenie lub zarządzenie za ogłoszone bez
konieczności jego odczytywania. Zmiana ta ma znacząco przyspieszyć przede wszystkim sprawy skomplikowane,
gdzie zachodziła konieczność odczytywania całości, nierzadko długiego uzasadnienia. Wydaje się, że jest to zmiana
korzystna, gdyż w praktyce i tak każda ze stron zapoznaje się z treścią uzasadnienia we własnym zakresie.
Podsumowanie
Wszystkie powyżej omówione zmiany wchodzą w życie w terminie 30 dni od ogłoszenia. Wyjątek stanowią przepisy
odnoszące się do obowiązku sporządzania przez sąd uzasadnienia wyroku na urzędowych formularzach, które
wchodzą w życie w terminie 3 miesięcy od ogłoszenia, a także przepisy umożliwiające sądowi ograniczenie
ogłoszenia wyroku wyłącznie do zwięzłego przedstawienia rozstrzygnięcia i wskazania jego podstawy prawnej, które
wchodzą w życie następnego dnia po ogłoszeniu ustawy.

Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego wprowadza istotne zmiany dotyczące procedur sądowych, mające na celu usprawnienie i przyspieszenie postępowania karnej. Mimo pewnych kontrowersji, nowe przepisy mają znaczący wpływ na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Wprowadzone zmiany w kodeksach oraz procedurach sądowych stawiają przed wszystkimi uczestnikami procesu karnego nowe wyzwania i obowiązki.