Zarzut obrazy prawa procesowego
Obraza prawa procesowego z art. 438 pkt 2 KPA jest pierwotna tak w stosunku do obrazy prawa materialnego, jak i błędu w ustaleniach faktycznych - orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie. W publikacji omawiane są kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia w przypadku niesłusznego pozbawienia wolności oraz istotne przesłanki wpływające na jego wysokość, takie jak warunki pobytu w jednostce penitencjarnej czy wpływ izolacji na życie i zdrowie osoby pozbawionej wolności.
Tematyka: obraza prawa procesowego, Sąd Apelacyjny, zadośćuczynienie, niesłuszne pozbawienie wolności, kryteria zadośćuczynienia, przesłanki wysokości zadośćuczynienia
Obraza prawa procesowego z art. 438 pkt 2 KPA jest pierwotna tak w stosunku do obrazy prawa materialnego, jak i błędu w ustaleniach faktycznych - orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie. W publikacji omawiane są kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia w przypadku niesłusznego pozbawienia wolności oraz istotne przesłanki wpływające na jego wysokość, takie jak warunki pobytu w jednostce penitencjarnej czy wpływ izolacji na życie i zdrowie osoby pozbawionej wolności.
Obraza prawa procesowego z art. 438 pkt 2 KPA jest pierwotna tak w stosunku do obrazy prawa materialnego, jak i błędu w ustaleniach faktycznych - orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie. Opis stanu faktycznego Sąd Apelacyjny w Warszawie po rozpoznaniu w dniu 11.9.2019 r. sprawy S.B. w przedmiocie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z wykonania kary pozbawienia wolności i zastępczej kary pozbawienia wolności na skutek apelacji, wniesionej przez pełnomocnika od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 17.1.2019 r. (VIII Ko 13/18) zasądził odpowiednią kwotę zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty. Z uzasadnienia Sądu Pojęcie sumy odpowiedniej dotyczącej zadośćuczynienia, jakie przysługuje w przypadku niesłusznego pozbawienia wolności, ma charakter nieokreślony. Niemniej w doktrynie i judykaturze wskazane zostały kryteria, którymi należy kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie ma mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomiczną wartość. Jednocześnie wartość ta nie może być nadmierna w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być stosownie do art. 445 § 1 KC "odpowiednia" w tym znaczeniu, że powinna być - przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego - utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa, nie może prowadzić do nadmiernego bogacenia się. Natomiast kryterium przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa ma znaczenie pomocnicze (zob. np. postanowienie SN z 22.1.2015 r. III KK 252/14; wyrok SA w Katowicach z 7.9.2018 r., II AKa 297/18). Wysokość zadośćuczynienia zależy w szczególności od długości okresu, w ciągu którego wnioskodawca był niepotrzebnie osadzony. Kolejnymi przesłankami są warunki pobytu w jednostce penitencjarnej, możliwość korzystania z opieki medycznej i psychologicznej, możliwość utrzymywania kontaktu z rodziną, kwestia, czy stosowano wobec osoby pozbawionej wolności w sposób bezprawny przemoc, a także wpływ izolacji na życie i zdrowie osoby bezprawnie pozbawionej wolności przy uwzględnieniu jej zawodowej i społecznej roli. Zauważyć należy, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem obraza prawa materialnego określona w art. 438 pkt 1 KPK może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy stan faktyczny w sprawie został prawidłowo ustalony, a nie zastosowano do niego właściwego przepisu prawa materialnego, a także w sytuacji niezastosowania określonego przepisu, kiedy jego zastosowanie było obowiązkowe. Natomiast nie dochodzi do takiego naruszenia, kiedy wadliwość zaskarżonego wyroku jest skutkiem błędnych ustaleń przyjętych za jego podstawę lub naruszenia przepisów prawa procesowego. Ta przesłanka odwoławcza musi mieć charakter samoistny i polegać na wadliwym zastosowaniu bądź niezastosowaniu prawa materialnego w orzeczeniu, które oparte jest na prawidłowych ustaleniach faktycznych. Ponadto chociaż pełnomocnik zarzuca także błąd w ustaleniach faktycznych, to z treści zarzutów i uzasadnienia apelacji wypływa, że faktycznie powołuje się na pominięcie pewnych okoliczności. Zarzuty apelacji należy wobec tego rozumieć jako zarzuty obrazy prawa procesowego z art. 438 pkt 2 KPK, która jest pierwotna tak w stosunku do obrazy prawa materialnego, jak i błędu w ustaleniach faktycznych. W niniejszej sprawie apelacja pełnomocnika w istocie dotyczy nieuwzględnienia niektórych okoliczności i niewłaściwej oceny dowodów przeprowadzonej z obrazą art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, co doprowadziło do naruszenia prawa materialnego tj. art. 445 § 1 KC, a nie art. 448 KC (który nie dzieli się na paragrafy). Należało także uwzględnić zarzut, że skazanie i odbycie kary miało wpływ na wymiar kar orzeczonych później w innych procesach, ponieważ wskazywało na niepoprawność S.B. Wbrew twierdzeniom pełnomocnika nie wpłynęło to jednak na zaistnienie kolejnych skazań, gdyż oczywiste jest, iż w każdej sprawie niezależnie bada się poczytalność sprawcy, nie ma tu automatyzmu i nawet stwierdzenie niepoczytalności co do jednego aktu oskarżenia nie oznacza, że tak samo będzie w innej sprawie. Dochodzenie zadośćuczynienia możliwe jest zaś w odrębnych procesach po stwierdzeniu niesłuszności tych innych skazań i z tej drogi wnioskodawca korzysta. Nie może mieć tu znaczenia jeszcze późniejsze zastosowanie środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym, co nie wiąże się ze skazaniem w sprawie sygn. V K 1092/99 Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy. Natomiast odbycie kar w łącznym rozmiarze ponad 21 miesięcy pozbawienia wolności, wbrew stanowisku pełnomocnika, nie pozbawiło wnioskodawcy realnie możliwości podjęcia skutecznego leczenia, skoro sam S.B. nie miał świadomości swojej choroby i nie stwierdzono wówczas u niego objawów zaburzeń. Wnioskodawca został warunkowo zwolniony z kary w dniu 28.11.2001 r., a schizofrenię po raz pierwszy rozpoznano znacznie później, gdyż dopiero podczas obserwacji w okresie 23.1.2003 r. - 6.3.2003 r. w Oddziale Psychiatrii Sądowej AŚ (k. 207, 223, 224, 255 akt V K 1092/99), chociaż w innych sprawach w dniach 2.6.2003 r., 19.10.2005 r. i jeszcze 18.8.2006 r. biegli nie zaopiniowali ograniczenia ani zniesienia poczytalności (k. 222 akt V K 1092/99 i akta osobowe cz. B). Mimo powyższego wnioskodawca nie kontynuował leczenia i nie poinformował o takim rozpoznaniu. Potem odbywał karę zastępczą 50 dni w okresie 26.7-14.9.2006 r., gdyż w sprawie sygn. V K 1092/99 Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy nie było wiadome o jego chorobie. S.B. podczas odbywania kar nie wykazywał symptomów, które świadczyłyby o niemożności osadzenia. W opinii sądowo-psychiatrycznej z 30.4.2017 r. wyraźnie stwierdzono, że mimo wieloletniego leczenia pozostaje on bez poczucia choroby i jest bezkrytyczny do swojego stanu zdrowia (k. 227 akt V K 1092/99). Tak więc to jego zachowanie i unikanie leczenia, a nie odbywanie przedmiotowych kar, uniemożliwiło wcześniejsze skuteczne podjęcie leczenia. W rezultacie skutkowało to zastosowaniem środka zabezpieczającego i umieszczeniem go w szpitalu psychiatrycznym w latach 2008-2016 na mocy postanowienia z 20.4.2007 r. Nie wykazano przy tym, aby stan zdrowia wnioskodawcy uległ pogorszeniu na skutek wykonywania przedmiotowych kar, gdyż według skarżącego chodzi tu o nieprzyjmowanie leków w tym czasie, a sam wnioskodawca nie zamierzał ich przecież stosować. Kwestia wcześniejszego zwolnienia ze służby wojskowej w 1981 r. nie oznacza, że już wówczas postawiono rozpoznanie schizofrenii. Nie zachowała się bowiem dokumentacja (k. 182 i 192 akt V K 1092/99). Z opinii psychiatrów odmiennie wynika, że zwolnienie to nastąpiło po wypadku - uderzeniu odłamkami i potem funkcjonował prawidłowo (k. 225, 255 akt V K 1092/99). Nie jest słuszny zarzut, że Sąd I instancji pominął stosowanie tymczasowego aresztowania, skoro w uzasadnieniu wyroku wprost wskazał na stosowanie tego środka zapobiegawczego w okresie od 31.8.1999 r. do 1.12.1999 r. Natomiast należało podzielić stanowisko skarżącego, że z uwagi na chorobę psychiczną wnioskodawcy nie uwzględniono w dostatecznym stopniu rygorów izolacji w takich warunkach, w tym ograniczenia kontaktów z najbliższymi, i doznanej z tego powodu dolegliwości. Zatem przy określaniu wysokości zadośćuczynienia konieczne było jego podwyższenie z tego powodu. Naruszenie dóbr osobistych w postaci wolności, prywatności, nietykalności osobistej, godności, czci, swobody przemieszczania się, tajemnicy korespondencji oraz prawa do prywatności i spokoju, związane było immanentnie z wykonywaniem kar i tymczasowego aresztowania (zaliczonego na poczet kary), które nakładają tego typu ograniczenia i nie wykraczało poza te potrzeby. Należy zatem rozpatrywać je w ramach zadośćuczynienia za niesłuszne pozbawienie wolności (art. 552 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 445 § 1 KC), a nie oddzielnie na podstawie art. 448 KC. Apelujący w środku odwoławczym nie podał żadnych uzasadnionych powodów, dla których powyższe winno być uwzględnione w szczególny sposób. Natomiast do pobicia wnioskodawcy przez współwięźnia doszło w marcu 2000 r., a więc przed rozpoczęciem odbywania przedmiotowej kary, co nastąpiło od 15.7.2000 r. Przedmiotowe skazanie i wykonanie kary nie determinowało dalszych losów wnioskodawcy i nie skutkowało niemożnością założenia własnej rodziny, gdyż dalszy rozwój sytuacji zależał od niego i jego własnych poczynań. Nadto odbywanie kary samoistnie nie wyklucza zawarcia związku małżeńskiego, skoro powszechnie wiadome jest, że małżeństwa zawierane są nawet w jednostkach penitencjarnych. Do ślubu mogło dojść także po wykonaniu kary i zwolnieniu wnioskodawcy. W tej sytuacji niezbędne było dodatkowe zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz S.B. tytułem zadośćuczynienia kwoty 178 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami, która wraz z prawomocnie zasądzoną już sumą 95 000 zł - tj. łącznie 273 000 zł - będzie stanowiła kwotę odpowiednią do jego przeżyć i cierpień. Zrealizuje to kompensacyjną funkcję zadośćuczynienia. Zarzut z art. 438 pkt 2 KPK może dotyczyć niezgodności przebiegu postępowania z wymogami prawa procesowego poprzez zaniechane wypełnienia konkretnych nakazów lub naruszenie zakazów proceduralnych, jak również przepisów dotyczących samego orzekania, czy też konstruowania orzeczenia. Zarzut obrazy prawa procesowego, o którym mowa w przepisie art. 438 pkt 2 KPK należy uznać jako pierwotny w stosunku do obrazy prawa materialnego, jak i błędu w ustaleniach faktycznych. W niniejszej sprawie odnosiło się to do nieuwzględnienia niektórych okoliczności i niewłaściwej oceny dowodów przeprowadzonej z naruszeniem przepisu art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia prawa materialnego, a to normy art. 445 § 1 KC. Wyrok SA w Warszawie z 11.9.2019 r., II AKa 117/19
Zarzut obrazy prawa procesowego z art. 438 pkt 2 KPK jest analizowany w kontekście nieuwzględnienia pewnych okoliczności i niewłaściwej oceny dowodów, co doprowadziło do naruszenia prawa materialnego. Publikacja wskazuje na konieczność uwzględnienia rygorów izolacji i dolegliwości z nią związanych przy określaniu wysokości zadośćuczynienia.