Ocena organu wykonującego ENA
Organ wykonujący Europejski Nakaz Aresztowania (ENA) może dokonać oceny, czy osoba przekazana do państwa członkowskiego wydającego nakaz będzie narażona na nieludzkie lub poniżające traktowanie. Sprawa dotyczyła rumuńskiego obywatela D.D., któremu niemiecki sąd zezwolił na przekazanie do Rumunii mimo zastrzeżeń dotyczących warunków pozbawienia wolności. Pytania prejudycjalne dotyczyły kontroli warunków pozbawienia wolności oraz zrównoważenia wymogów i skuteczności współpracy sądowej. Trybunał stwierdził, że organ wykonujący ENA powinien uwzględnić wszystkie istotne aspekty warunków pozbawienia wolności przy ocenie ryzyka narażenia osoby na nieludzkie traktowanie.
Tematyka: Organ wykonujący ENA, Europejski Nakaz Aresztowania, warunki pozbawienia wolności, ocena ryzyka, nieludzkie traktowanie, poniżające traktowanie, współpraca sądowa, Trybunał Europejski
Organ wykonujący Europejski Nakaz Aresztowania (ENA) może dokonać oceny, czy osoba przekazana do państwa członkowskiego wydającego nakaz będzie narażona na nieludzkie lub poniżające traktowanie. Sprawa dotyczyła rumuńskiego obywatela D.D., któremu niemiecki sąd zezwolił na przekazanie do Rumunii mimo zastrzeżeń dotyczących warunków pozbawienia wolności. Pytania prejudycjalne dotyczyły kontroli warunków pozbawienia wolności oraz zrównoważenia wymogów i skuteczności współpracy sądowej. Trybunał stwierdził, że organ wykonujący ENA powinien uwzględnić wszystkie istotne aspekty warunków pozbawienia wolności przy ocenie ryzyka narażenia osoby na nieludzkie traktowanie.
Organ wykonujący ENA może, w ściśle określonej sytuacji, dokonać oceny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby sądzić, że po przekazaniu do państwa członkowskiego wydającego nakaz osoba, przeciwko której wydano ten nakaz, będzie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo poddania jej nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu. Stan faktyczny W 2016 r. rumuński sąd wydał europejski nakaz aresztowania (dalej jako: ENA) przeciwko obywatelowi rumuńskiemu D.D. w celu przeprowadzenia postępowania karnego. Niemiecki sąd uznał za zgodne z prawem przekazanie D.D. w wykonaniu tego ENA organom rumuńskim. Jednocześnie ten sąd stwierdził, że istnieją konkretne dowody na systemowe nieprawidłowości w zakresie warunków pozbawienia wolności w Rumunii. Przy czym ten sąd przyznał, że od 2014 r. nastąpiła poprawa tych warunków, a w przypadku odmowy przekazania D.D. zarzucane mu przestępstwa pozostałyby bezkarne. Wobec powyższego sąd w zezwolił na przekazanie D.D. organom rumuńskim. Pytania prejudycjalne - Jaki zakres kontroli, jaką powinien sprawować organ wykonujący ENA, który posiada dowody na istnienie systemowych lub ogólnych nieprawidłowości w zakresie warunków pozbawienia wolności panujących w zakładach karnych wydającego nakaz państwa członkowskiego, w świetle art. 1 ust. 3 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z 13.6.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz. Urz. z 2002 r. L Nr 190, s. 1) w związku z art. 4 KPP, w celu dokonania oceny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby sądzić, że po przekazaniu do tego państwa członkowskiego osoba, której dotyczy ENA, będzie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania w rozumieniu art. 4 KPP? - Czy ewentualne nieprzestrzeganie przez dane państwo członkowskie minimalnych wymogów dotyczących warunków pozbawienia wolności może być zrównoważone względami związanymi ze skutecznością współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych oraz zasadami wzajemnego zaufania i uznawania? Stanowisko TS Intensywności i zakres kontroli sprawowanej przez wykonujący ENA organ sądowy Zgodnie z art. 52 ust. 3 zd. 1 KPP, w zakresie, w jakim prawo zawarte w art. 4 KPP odpowiada prawu zagwarantowanemu w art. 3 EKPCz, jego znaczenie i zakres są takie same jak znaczenie i zakres praw przyznanych przez tę Konwencję. Ponadto w odniesieniu do art. 52 ust. 3 KPP wyjaśnienia dotyczące Karty precyzują, że znaczenie i zakres praw gwarantowanych przez EKPCz są określone nie tylko w tej Konwencji, ale również w orzecznictwie ETPCz i TSUE. Zgodnie z art. 3 EKPCz nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Z orzecznictwa TS wynika, że dane traktowanie było objęte art. 3 EKPCz, musi osiągnąć minimalny próg dotkliwości, który należy oceniać z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, takich jak czas trwania tego traktowania i jego skutki fizyczne lub psychiczne oraz czasami płeć, wiek i stan zdrowia ofiary [wyrok Generalstaatsanwaltschaft (Warunki pozbawienia wolności na Węgrzech), C-220/18 PPU, pkt 91]. Trybunał wskazał, że kontrola przeprowadzana przez wykonujący nakaz organ sądowy nie może nie może dotyczyć ogólnych warunków pozbawienia wolności panujących we wszystkich zakładach karnych wydającego nakaz państwa członkowskiego, w których dana osoba mogłaby zostać osadzona. Pry czym ten organ jest jedynie zobowiązany do zbadania warunków pozbawienia wolności w zakładach karnych, w których według dostępnych im informacji jest konkretnie przewidywane osadzenie tej osoby, w tym osadzenie tymczasowe lub przejściowe [wyrok Generalstaatsanwaltschaft (Warunki pozbawienia wolności na Węgrzech), pkt 87]. Ocena warunków pozbawienia wolności W przypadku przekazania D.D. zostanie on osadzony w celi zbiorowej. Trybunał uznał, że przy uwzględnieniu znaczenia przykładanego do czynnika przestrzennego w całościowej ocenie warunków pozbawienia wolności okoliczność, że przestrzeń osobista, jaką dysponuje osoba pozbawiona wolności, wynosi poniżej 3 m² w celi zbiorowej, powoduje znaczące domniemanie naruszenia art. 3 EKPCz. To domniemanie można obalić zazwyczaj tylko wtedy, gdy po pierwsze, ograniczenia przestrzeni osobistej w stosunku do wymaganego minimum 3 m² są krótkotrwałe, sporadyczne i nieznaczne, po drugie, towarzyszy im wystarczająca swoboda poruszania się poza celą i odpowiednie zajęcia poza celą, oraz po trzecie, zakład zapewnia w sposób ogólny godziwe warunki pozbawienia wolności, a dana osoba nie jest narażona na inne czynniki uważane za okoliczności pogarszające złe warunki pozbawienia wolności. Trybunał dodał, że o ile w celu obliczenia dostępnej powierzchni w celi nie należy brać pod uwagę powierzchni sanitarnej, o tyle obliczenie to powinno uwzględniać przestrzeń zajmowaną przez meble, przy czym określono, że osoby pozbawione wolności powinny zachować możliwość normalnego poruszania się w celi. W niniejszej sprawie D.D. zostałby po jego przekazaniu osadzony w ramach systemu umożliwiającego mu korzystanie ze znacznej swobody przemieszczania się, a także pracy, co ograniczyłoby czas spędzony w celi zbiorowej. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy sprawdzenie tych elementów i ocena wszelkich innych okoliczności istotnych dla celów analizy, którą ten sąd powinien przeprowadzić zgodnie z powyższymi wskazaniami, w stosownych przypadkach poprzez zwrócenie się do wydającego ENA organu sądowego o udzielnie niezbędnych informacji uzupełniających, jeżeli uzna on, że informacje już przekazane przez ten organ sądowy są niewystarczające, aby umożliwić wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie przekazania. Trybunał podkreślił, że choć państwa członkowskie mogą w ramach swych własnych systemów penitencjarnych przewidzieć minimalne wymogi w zakresie warunków pozbawienia wolności wyższe niż wymogi wynikające z art. 4 KPP i art. 3 EKPCz, to państwo członkowskie wykonujące ENA może uzależnić przekazanie osoby, której dotyczy ten nakaz, państwu wydającemu nakaz jedynie od spełnienia tych ostatnich wymogów, a nie od przestrzegania wymogów wynikających z prawa krajowego. Kontrola warunków pozbawienia wolności w państwie wydającym ENA Trybunał stwierdził, że nawet jeśli państwo wydające nakaz wprowadza środki prawne umożliwiające kontrolę zgodności z prawem warunków pozbawienia wolności w świetle praw podstawowych, na wykonujących nakaz organach sądowych nadal ciąży obowiązek przeprowadzenia indywidualnego badania sytuacji każdego zainteresowanego, aby upewnić się, że ich decyzja w sprawie przekazania nie spowoduje narażenia go ze względu na te warunki na rzeczywiste niebezpieczeństwo poddania nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu [wyrok Generalstaatsanwaltschaft (Warunki pozbawienia wolności na Węgrzech), pkt 75]. Współpraca wymiarów sprawiedliwości W ocenie TS stwierdzenie przez organ wykonujący nakaz, iż istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby sądzić, że osoba, której dotyczy ENA, po jej przekazaniu do państwa wydającego nakaz będzie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo takiego traktowaniu ze względu na warunki pozbawienia wolności w zakładzie karnym, w którym faktycznie ma ona zostać osadzona, nie może być dla celów wydania rozstrzygnięcia w sprawie takiego przekazania kompensowane względami związanymi ze skutecznością współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych oraz zasadami wzajemnego zaufania i uznawania. Reasumując TS orzekł, że artykuł 1 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584 w zw. z art. 4 KPP należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy wykonujący organ sądowy dysponuje obiektywnymi, wiarygodnymi, dokładnymi i należycie zaktualizowanymi danymi świadczącymi o istnieniu systemowych lub ogólnych nieprawidłowości w zakresie warunków pozbawienia wolności w zakładach karnych wydającego nakaz państwa członkowskiego, powinien on – w celu dokonania oceny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby sądzić, że po przekazaniu do tego państwa osoba, przeciwko której wydano ENA, będzie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo poddania jej nieludzkiemu lub poniżającemu traktowania w rozumieniu tego art. 4 – uwzględnić wszystkie istotne aspekty bytowe warunków pozbawienia wolności w zakładzie karnym, w którym konkretnie przewidywane jest osadzenie tej osoby, takie jak dostępna dla osoby pozbawionej wolności przestrzeń osobista w celi tego zakładu, warunki sanitarne oraz zakres swobody przemieszczania się osoby pozbawionej wolności wewnątrz zakładu. Ocena ta nie ogranicza się do sprawdzenia, czy nie występują oczywiste niedostatki. W celu przeprowadzenia takiej oceny wykonujący nakaz organ sądowy powinien zwrócić się do organu wydającego nakaz o informacje, które uważa za niezbędne, i zasadniczo, w braku konkretnych dowodów pozwalających na stwierdzenie, że warunki pozbawienia wolności naruszają art. 4 KPP, powinien polegać na zapewnieniach udzielonych przez ten ostatni organ. Wykonujący nakaz organ sądowy nie może wykluczyć istnienia rzeczywistego niebezpieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania wyłącznie na tej podstawie, że dana osoba dysponuje w państwie wydającym nakaz środkiem prawnym umożliwiającym jej zakwestionowanie warunków jej pozbawienia wolności lub że w tym państwie istnieją środki ustawodawcze lub strukturalne mające na celu wzmocnienie kontroli warunków pozbawienia wolności. W niniejszym wyroku TS podtrzymał stanowisko, że organ, który ma postanowić o przekazaniu osoby, przeciwko której wydano ENA, jest uprawniony do oceny w konkretny i dokładny sposób, czy w okolicznościach danej sprawy istnieje rzeczywiste niebezpieczeństwo, że osoba ta będzie poddana w tym państwie członkowskim nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu. Trybunał wskazał, że wobec braku w tym zakresie regulacji w unijnym prawie należy stosować kryteria oceny warunków pozbawienia wolność określone w orzecznictwie ETPCz odnoszącym się do art. 3 EKPCz, a zwłaszcza wyroku w sprawie Muršić przeciwko Chorwacji. W uzasadnieniu niniejszego wyroku TS dokonał szczegółowej analizy kompetencji organów wykonującego ENA w przypadku powzięcia informacji o powyżej wskazanych okolicznościach. Wyrok TS z 15.10.2019 r., Dorobantu, C-128/18
Trybunał Europejski wskazał, że organ sądowy wykonujący Europejski Nakaz Aresztowania nie może opierać decyzji jedynie na możliwości zaskarżenia warunków pozbawienia wolności w państwie wydającym nakaz. Konieczna jest indywidualna ocena ryzyka nieludzkiego lub poniżającego traktowania w konkretnym zakładzie karnym. Decyzja o przekazaniu osoby powinna uwzględniać obiektywne dane o warunkach pozbawienia wolności.