Wątpliwości związane z powołaniem sędziego orzekającego w Sądzie Najwyższym
Sąd Najwyższy jest zobowiązany do umorzenia postępowania w sprawie pytania prawnego dotyczącego wątpliwości związanych z prawidłowością procesu powołania sędziego Sądu Najwyższego, jeśli doszło do wygaśnięcia stosunku służbowego tego sędziego na skutek wyboru na sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy musi mieć bowiem znaczenie dla wydania orzeczenia w danej sprawie.
Tematyka: Sąd Najwyższy, powołanie sędziego, Trybunał Konstytucyjny, wątpliwości prawne, proces powołania, Konstytucja RP, Krajowa Rada Sądownictwa, wybór sędziów, ETPCz, standardy sądowe
Sąd Najwyższy jest zobowiązany do umorzenia postępowania w sprawie pytania prawnego dotyczącego wątpliwości związanych z prawidłowością procesu powołania sędziego Sądu Najwyższego, jeśli doszło do wygaśnięcia stosunku służbowego tego sędziego na skutek wyboru na sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy musi mieć bowiem znaczenie dla wydania orzeczenia w danej sprawie.
Sąd Najwyższy jest zobowiązany do umorzenia postępowania w sprawie pytania prawnego dotyczącego wątpliwości wiążących się z prawidłowością procesu powołania sędziego Sądu Najwyższego, jeśli doszło do wygaśnięcia stosunku służbowego tego sędziego na skutek wyboru na sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy musi mieć bowiem znaczenie dla wydania orzeczenia w danej sprawie. Stan faktyczny Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w sprawie zażalenia R.M. stwierdził, że ciąży na nim obowiązek zbadania z urzędu kwestii posiadania przez jego członków uprawnień do orzekania. Ponieważ uznał, że w składzie zasiada sędzia, co do prawidłowości powołania którego istnieją poważne wątpliwości, przedstawił składowi siedmiu sędziów następujące pytanie prawne: 1. Czy osoba, która została powołana przez Prezydenta RP do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w następstwie procedury zainicjowanej obwieszczeniem Prezydenta RP z 24.5.2018 r. o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym (M.P. z 2018 r.,poz. 633; dalej jako: obwieszczenie) ze względu na wątpliwości co do poprawności tego procesu wynikające z: a) wydania obwieszczenia bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, b) wydania przez Prezydenta RP postanowienia o powołaniu tejże osoby do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego pomimo postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25.9.2018 r. (II GW 23/18) o wstrzymaniu wykonania uchwały Krajowej Rady Sądownictwa z 24.8.2018 r., Nr 318/2018, c) ukształtowaniu składu osobowego Krajowej Rady Sądowniczej (dalej jako: KRS) w wyniku wyboru przez Sejm RP piętnastu sędziów w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3 ze zm.), i tym samym możliwości naruszenia wynikającego z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) prawa do sądu ustanowionego ustawą polegającego na powołaniu na urząd sędziego w wyniku procedury obarczonej naruszeniami prawa - jest osobą nieuprawnioną do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 1 KPK?; a w wypadku odpowiedzi negatywnej: 2. Czy skład orzekający sądu, w którym zasiada osoba wskazana w pytaniu 1, jest sądem nienależycie obsadzonym w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK? Sędzia, którego dotyczyło pytanie złożył zdanie odrębne. W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że w świetle art. 144 ust. 2 Konstytucji RP każdy akt urzędowy Prezydenta RP niebędący prerogatywą wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. W konsekwencji powstaje pytanie o legalność całego procesu wyłaniania kandydatów na sędziów, w tym opiniowania ich przez KRS, oraz zgodność z Konstytucją RP powołania na urząd sędziego Sądu Najwyższego, skoro Prezydent RP wydał obwieszczenie bez wymaganej kontrasygnaty. W ocenie Sądu Najwyższego pomimo wyroku Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok TK z 25.3.2019 r., K 12/18), kwestia składu KRS i sposobu jej powoływania pozostaje otwarta na gruncie przepisów prawa traktatowego. Odwołując się do przedstawionych Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytań prawnych (zob. postanowienie SN z 20.8.2018 r., III PO 7/18; postanowienia SN z 19.9.2018 r., III PO 8/18 i III PO 9/18) stwierdzono istnienie podstawy do twierdzenia, że proces nominacyjny sędziego, którego istotnym elementem jest uchwała KRS, a więc organu krajowego mającego stać na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej, a który z uwagi na ustrojowy model jego ukształtowania oraz sposób działania nie daje rękojmi niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej, może skutkować brakiem po stronie takiego sędziego uprawnień do orzekania w sądzie wskazanym uchwałą KRS, a sąd orzekający z jego udziałem nie może zostać uznany za sąd niezależny i niezawisły w rozumieniu prawa Unii Europejskiej. Zadając pytanie prawne Sąd Najwyższy podkreślił, że Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej jako: ETPCz) podchodzi bardzo rygorystycznie do obowiązku przestrzegania reguł dotyczących wyznaczania składów orzekających w sprawach karnych, a ich naruszenie jest kwalifikowane jako naruszenie prawa do rozpoznania sprawy przez sąd ustanowiony ustawą. W wyroku z 12.3.2019 r. w sprawnie Guðmundur Andri Ástráðsson p. Islandii, w którym ETPCz wypowiedział się po raz pierwszy in extenso o wpływie wadliwości procedur wyboru sędziów na uprawnienia jednostki w kontekście dochowania standardu sądu ustanowionego ustawą. Jak wyjaśniono, zbadanie z urzędu kwestii posiadania przez daną osobę uprawnienia do orzekania ma cel prewencyjny zmierzający do zapobieżenia skutecznemu wniesieniu przez jednostkę skargi indywidualnej i uzyskaniu wyroku ETPCz, który mógłby stanowić podstawę wznowienia postępowania karnego. Ocena skutków powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego musi również, zdaniem składu orzekającego, uwzględniać wydanie przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowień w przedmiocie zabezpieczenia w sprawie z odwołania od uchwały KRS z 24.8.2018 r., nr 318/2018, dotyczącej przedstawienia kandydata do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego i odmowy przedstawienia pozostałych kandydatów (zob. postanowienia NSA z 25.9.2018 r., II GW 22/18 i II GW 23/18). Skoro od dnia wydania podstawienia o zabezpieczeniu uchwała nie była wykonalna, to w dacie wydania przez Prezydenta RP postanowienia z 10.10.2018 r. o powołaniu sędziego W.S. do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Karnej nie istniał prawnie skuteczny wniosek KRS, o którym mowa w art. 179 Konstytucji RP. Stanowisko SN Sąd Najwyższy umorzył postępowanie. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że sędzia W.S. został wybrany na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego i 7.5.2019 r. złożył oświadczenie o zrzeczeniu się pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego, co w świetle treści art. 36 § 1 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r. poz. 5; dalej jako: SNU) skutkowało wygaśnięciem stosunku służbowego. W rezultacie osoba, której status służbowy był przedmiotem wątpliwości wskazanych w pytaniu prawnym, nie jest już uprawniona do orzekania w Sądzie Najwyższym, w tym w składzie wyznaczonym do rozpoznania zażalenia w sprawie w której zadano zagadnienie prawne. Oznacza to bezprzedmiotowość rozpoznanie zagadnienia prawnego. Sąd Najwyższy podkreślił, że nie było podstaw do odmowy podjęcia uchwały. Orzeczenie o takiej treści jest wydawane wówczas, gdy w dacie wystąpienia z przedstawionym zagadnieniem prawnym nie zaistniały przesłanki do podjęcia uchwały z art. 86 § 1 SNU. W tej sprawie takie przesłanki istniały, ale na skutek wygaśnięcia stosunku służbowego podjęcie uchwały stało się bezprzedmiotowe. Postanowienie SN (7) z 15.10.2019 r., I KZP 4/19
Sąd Najwyższy umorzył postępowanie, gdy sędzia zrzekł się pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego z powodu objęcia stanowiska sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Postanowienie SN wskazało, że osoba, której status służbowy był kwestionowany, nie jest już uprawniona do orzekania w Sądzie Najwyższym. Decyzja o umorzeniu postępowania była konieczna z powodu wygaśnięcia stosunku służbowego.