Ocena stopnia społecznej szkodliwości wykroczenia

Tematyka: wykroczenie, społeczna szkodliwość, Sąd Najwyższy, hymn narodowy, Polska, kasacja

Ustawodawca penalizuje, także w prawie wykroczeń, z założenia jedynie zachowania mające ujemny ładunek
społeczny, ale czyni to ogólnie in abstracto. Jeżeli uwzględni się ratio legis danej normy karnej i przedmiot
ochrony danego przepisu, to może in concreto okazać się, że określone zachowanie, z uwagi na
okoliczności, w jakich nastąpiło, albo nie godzi bynajmniej w chroniony przepisem przedmiot, a więc nie
może być szkodliwe społecznie, albo godząc w niego jest jednak, z uwagi na te okoliczności, pozbawione
szkodliwości – orzekł Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Sprawa dotyczyła J.K. obwinionego o to, że w czasie bliżej nieokreślonym przypadającym do 10.2.2015 r. w Z., przy
ul. C. poprzez umieszczenie na portalu YouTube filmu dot. hymnu narodowego demonstracyjnie okazuje
lekceważenie Narodowi Polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej, który to czyn oskarżyciel publiczny zakwalifikował jako
wykroczenie z art. 49 § 2 KW.
Stanowisko SR i SO
Sąd Rejonowy po rozpoznaniu sprawy uznał J.K. za winnego tego, że w 17.7.2015 r. w Z. opublikował na serwisie
internetowym YouTube film zatytułowany „Mazurek K. - (...)”, na którym wspólnie z trzema innymi osobami wykonuje
hymn Rzeczypospolitej Polskiej ze zmienionymi przez siebie słowami, czym naruszył przepisy art. 1 ust. 1 i 2 oraz
art. 15 ustawy z 31.1.1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych
(t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1509 ze. zm.; dalej jako: GodłoU), tj. popełnienie wykroczenia określonego w art. 49 § 2 KW
i za to ukarał go karą grzywny w wysokości 1000 zł. Obrońca obwinionego wniósł o zmianę wyroku w całości
i uniewinnienie J.K. od zarzucanego mu czynu. Sąd Okręgowy zaskarżony wyrok sądu a quo utrzymał jednak
w mocy.
Kasację na korzyść ukaranego wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Zaskarżył on orzeczenie Sądu Okręgowego
w całości zarzucając rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego, to jest art. 49 § 2
KW w zw. z art. 1 KW, polegające na jego błędnym zastosowaniu i przypisaniu obwinionemu odpowiedzialności za
wykroczenie, podczas gdy jego zachowanie z uwagi na brak społecznej szkodliwości czynu nie stanowiło
wykroczenia. W konsekwencji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu
Rejonowego i uniewinnienie obwinionego od popełnienia przypisanego mu wykroczenia.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji uchylił zaskarżony wyrok oraz utrzymujący nim w mocy wyrok Sądu
Rejonowego i uniewinnił J.K. od popełnienia zarzucanego mu czynu.
W pierwszej kolejności SN zauważył, że przepis art. 49 § 2 KW jest normą blankietową, a jego treść jest dopełniana
przepisami o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej. Tego rodzaju określenie znamion wykroczenia
powoduje, że teoretycznie każde naruszenie przepisów GodłoU może stać się podstawą odpowiedzialności z art. 49
§ 2 KW. Słusznie w tym kontekście SO, rozpoznając apelacyjny zarzut obrazy art. 16 ust. 2 GodłoU stwierdził, że
dokonanie przetworzenia hymnu RP, w przeciwieństwie do umieszczanych na przedmiotach przeznaczonych do
obrotu handlowego (w formie stylizowanej lub artystycznie przetworzonej) godła lub barw Rzeczypospolitej Polskiej –
lege non distinguente – nie jest prawnie dopuszczalne. Kolejną kwestią na którą zwrócił uwagę SN, jest przedmiot
ochrony art. 49 § 2 KW. Niewątpliwie celem ochrony tego przepisu jest zapewnienie czci i szacunku dla symboli
narodowych, co formalnie zostało skonkretyzowane w kolejnych przepisach tego aktu prawnego. O ile więc
naruszenie wskazanych przepisów, w tym zwłaszcza art. 16 ust. 2 GodłoU, może z punktu widzenia omawianej tu
normy, stać się podstawą oceny konkretnego zachowania jako wyczerpującego znamiona art. 49 § 2 KW, o tyle dla
uznania sprawstwa konieczne jest również uwzględnienie tego materialnego aspektu wykroczenia jakim jest
jego społeczna szkodliwość, dla którego nie bez znaczenia pozostaje również ratio legis zawartej w omawianym
przepisie regulacji. Ustawodawca penalizuje bowiem, także w prawie wykroczeń, z założenia jedynie zachowania
mające ujemny ładunek społeczny. Robi to jednak w sposób ogólny, zatem może okazać się in concreto, że
dane zachowanie, z uwagi na okoliczności, w jakich nastąpiło, albo nie godzi bynajmniej w ów chroniony
przepisem przedmiot, a więc nie może być szkodliwe społecznie, albo godząc w niego jest jednak, z uwagi na
te okoliczności, pozbawione owej szkodliwości.
Sąd Najwyższe przyznając wysoką wagę ochronie symboli narodowych wskazał jednak, że wartość czci i szacunku
dla symboli narodowych powinna pozostawać w równowadze z koniecznością ochrony innych wartości, w tym
prawem do wolności wypowiedzi, czy też prawem do wolności artystycznej. O ile więc można zgodzić się z brakiem

celu artystycznego jako motywu działania obwinionego, o tyle wywód SO, w zakresie, w którym odnosi się do
standardów konwencyjnych, jest co najmniej mało pogłębiony, a w szczególności nie uwzględnia w należytym
stopniu celu w jakim J.K. dokonał modyfikacji słów pieśni hymnu, zwłaszcza w kontekście określonych w art. 47 § 6
KW przesłanek uwzględnianych przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu, które mają przecież priorytetowe
znaczenie.
Zmiany jakie wprowadził do treści hymnu obwiniony były stosunkowo niewielkie i nie zawierały w sobie elementów
agresywnych. Co więcej, podkreślały one fakt, że pieśń napisana przez Józefa Wybickiego była pieśnią uchodźców,
skazanych na gościnność na obczyźnie. Przy takich uwarunkowaniach trudno doszukiwać się elementów
świadczących o uwłaczaniu czci, czy też braku szacunku dla symbolu narodowego. Motywem działań było przecież –
co wynika z uznanych za wiarygodne wyjaśnień ukaranego – wyrażenie swojego poglądu na temat istotnego
problemu społecznego i politycznego jakim stała się i pozostaje do chwili obecnej kwestia uchodźców z ogarniętych
wojną obszarów, szukających bezpiecznego schronienia. Prawo chroni nie tylko opinie wyważone i rozsądne, ale
również przesadzone, drażniące, a nawet odpychające, zależnie od tego, jakich kwestii społecznych dotyczą.
Zgodnie z art. 47 § 6 KW, przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod uwagę rodzaj
i charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia
czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy,
rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. Oznacza to, że czyn wyczerpujący znamiona
wykroczenia o subminimalnym stopniu społecznej szkodliwości nie traci cech wykroczenia, jak ma to miejsce
w przypadku przestępstw. Wykroczeniem jest zatem każdy czyn, u którego podstaw społeczna szkodliwość
występuje. Ciężar gatunkowy tej szkodliwość wpływa jedynie na możliwość stopniowania reakcji karnej
wobec obwinionego.
Mimo więc teoretycznego spenalizowania danego zachowania, jak słusznie wskazuje Sąd Najwyższy, okoliczności
konkretnej sprawy oraz nawet ich ujemne nacechowanie z uwagi na dane nastroje społeczne lub prowokacyjny
aspekt, nie muszą automatycznie implikować społecznej szkodliwości czynu.
Wyrok SN z 14.10.2019 r., II KK 381/18

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji uchylił zaskarżony wyrok oraz utrzymujący nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego i uniewinnił J.K. od popełnienia zarzucanego mu czynu. Wyrok SN z 14.10.2019 r., II KK 381/18