Silne wzburzenie usprawiedliwione okolicznościami
Silne wzburzenie, o którym jest mowa w art. 148 § 4 KK, jest głównie afektem fizjologicznym, który dominuje nad kontrolą intelektu, ograniczając zdolność kierowania postępowaniem sprawcy. Publikacja omawia szczegółowo przypadki działania pod wpływem silnego wzburzenia oraz analizę sądową dotyczącą usprawiedliwienia okolicznościami tego stanu emocjonalnego.
Tematyka: silne wzburzenie, art. 148 § 4 KK, usprawiedliwienie okolicznościami, afekt fizjologiczny, zabójstwo, sądowa analiza, psychologia i psychiatria
Silne wzburzenie, o którym jest mowa w art. 148 § 4 KK, jest głównie afektem fizjologicznym, który dominuje nad kontrolą intelektu, ograniczając zdolność kierowania postępowaniem sprawcy. Publikacja omawia szczegółowo przypadki działania pod wpływem silnego wzburzenia oraz analizę sądową dotyczącą usprawiedliwienia okolicznościami tego stanu emocjonalnego.
Silne wzburzenie, o którym jest mowa w art. 148 § 4 KK, oznacza głównie afekt fizjologiczny, którego podłoże nie jest związane z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym. Powszechnie przyjmuje się, że afekt fizjologiczny musi być tak silny, że wywołuje reakcje nietypowe dla danego sprawcy, w rezultacie czego do głosu dochodzi dominacja sfery emocjonalnej nad kontrolującą funkcją intelektu. Tym samym najczęściej zachowanie sprawcy działającego pod wpływem silnego wzburzenia wiąże się z ograniczeniem zdolności kierowania swoim postępowaniem – orzekł Sąd Apelacyjny w Białymstoku (II AKa 119/19). Opis stanu faktycznego Okoliczności faktyczne sprawy dotyczyły M.D. oskarżonego o to, że 15.5.2018 r. w B. przy ul. (...), działając z bezpośrednim zamiarem pozbawienia życia L.D. dokonał jej zabójstwa w ten sposób, że podczas kłótni używając przemocy przewrócił pokrzywdzoną na wersalkę, a następnie przycisnął do jej twarzy poduszkę uniemożliwiając oddychanie, czym spowodował obrażenia ciała w postaci zadrapań na twarzy, obrzęk górnej wargi, ranę w okolicy czubka głowy, zaczerwienienie w okolicy narządów płciowych oraz na nogach, podbiegnięcia krwawe na plecach, doprowadzając do śmiertelnego zejścia L.D. wskutek uduszenia, tj. o czyn z art. 148 § 1 KK. Stanowisko SO Sąd Okręgowy oskarżonego M.D. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i za to na mocy art. 148 § 1 KK skazał go na karę 15 lat pozbawienia wolności, na mocy art. 63 § 1 KK na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności zaliczył oskarżonemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie. Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonego. Stanowisko SA Sąd Apelacyjny uznając apelację za niezasadną utrzymał w mocy zaskarżony wyrok. W ocenie Sądu drugiej instancji nie istniała potrzeba przeprowadzenia zawnioskowanych przez obrońcę dowodów, ponieważ okoliczności, które miałyby być udowodnione, zostały w gruncie rzeczy udowodnione zgodnie z twierdzeniami wnioskodawcy. Nie miał przy tym racji obrońca zarzucając Sądowi Okręgowemu, że nie przesłuchał na rozprawie biegłych psychiatrów, którzy wydali pisemną opinię w niniejszej sprawie. Obrońca nie wskazał w apelacji na jakiekolwiek wady tej opinii, co mogłoby uzasadniać dopuszczenie dowodu z uzupełniającej ustnej opinii biegłych psychiatrów. Pisemna opinia tych biegłych oraz biegłego psychologa była zdaniem Sądów obu instancji kompleksowa, jasna i nie zachodziły w niej żadnej sprzeczności. Biegli wydając opinię wzięli pod uwagę wszystkie możliwe stany patologiczne, które mogłyby mieć wpływ na poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu. Odnieśli się do nadużywania przez oskarżonego alkoholu, rozpoznając u niego zespół uzależnienia od alkoholu. Podkreślić jednocześnie w ocenie Sądu Apelacyjnego należało, że całkowicie wykluczone jest, iż w chwili czynu mogły wystąpić u oskarżonego objawy upojenia patologicznego. M.D. w swoich wyjaśnieniach utrzymywał bowiem stanowczo, że w chwili, kiedy przyduszał żonę poduszką, był trzeźwy. Wyjaśnił, że alkohol spożywał po tym, jak ciało żony schował do kufra i wyszedł z domu. Poza tym pamiętał dokładnie przebieg zdarzenia. Tak więc nie budzą żadnych zastrzeżeń wnioski końcowe opinii biegłych psychiatrów i psychologa, że oskarżony w trakcie zarzucanego mu czynu miał całkowicie zachowaną zdolność rozumienia jego znaczenia oraz był zdolny do kierowania swoim postępowaniem. Następnie Sąd Apelacyjny wskazał, że wbrew sugestiom obrońcy brak jest jakichkolwiek podstaw do uznania zachowania oskarżonego jako wyczerpującego znamiona typu uprzywilejowanego zabójstwa z art. 148 § 1 KK. Silne wzburzenie, o którym jest mowa w art. 148 § 4 KK, oznacza bowiem głównie afekt fizjologiczny, którego podłoże nie jest związane z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym. Powszechnie przyjmuje się, że afekt fizjologiczny musi być tak silny, że wywołuje reakcje nietypowe dla danego sprawcy, w rezultacie czego do głosu dochodzi dominacja sfery emocjonalnej nad kontrolującą funkcją intelektu. Tym samym najczęściej zachowanie sprawcy działającego pod wpływem silnego wzburzenia wiąże się z ograniczeniem zdolności kierowania swoim postępowaniem. Silne wzburzenie charakteryzuje się gwałtownym i wybuchowym przebiegiem, krótkotrwałym czasem trwania oraz nagłym, to jest spowodowanym okolicznościami bezpośrednio poprzedzającymi zabójstwo. Może jednakże też tak być, że napięcie emocjonalne narasta przez dłuższy czas, znajdując ujście w nagłym wybuchu nawet pod wpływem pozornie błahego bodźca. W takim przypadku afekt fizjologiczny występuje w momencie kulminacyjnym spiętrzenia emocji, co Sąd Apelacyjny określił jako „kroplę przelewającą czarę”. Przede wszystkim brak było jakichkolwiek podstaw do uznania, że targnięcie się oskarżonego na życie żony było poprzedzone długotrwałym narastaniem w nim napięcia emocjonalnego. Próby wyjaśniania okoliczności podejmowane przez obrońcę Sąd Apelacyjny uznał za absurdalne, bo w ostateczności prowadziłyby do uznania, że oskarżony przez prawie osiem dni znajdował się pod wpływem bardzo silnego wzburzenia, a nawet, że konkretne okoliczności mogły po upływie ponad sześciu miesięcy spowodować stan silnego wzburzenia. Co więcej, stosownie do treści art. 148 § 4 KK przyjęcie uprzywilejowanej postaci zabójstwa wymaga nie tylko ustalenia, że zabójstwo zostało popełnione pod wpływem silnego wzburzenia, ale także, że silne wzburzenie było usprawiedliwione okolicznościami. Mają tu znaczenia – jak wskazuje Sąd Apelacyjny – kwestie etyczne i zasady współżycia społecznego. Oznacza to, że dokonując wartościowania działania sprawcy należy odpowiedzieć na pytanie, czy na tle okoliczności, w jakich powstało silne wzburzenie, reakcja uczuciowa sprawcy zasługuje w powszechnym odczuciu na mniejsze potępienie. Sąd Apelacyjny w komentowanym wyroku dokonuje niejako analizy zachowania sprawcy czynu zabronionego pod kątem możliwości uznania, iż dokonał on zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia i to w dodatku usprawiedliwionego okolicznościami. Wskazuje przy tym, że silne wzburzenie, będące przesłanką do przyjęcia uprzywilejowanej postaci przestępstwa zabójstwa, oznacza głównie afekt fizjologiczny. Musi on być przy tym na tyle silny, że wywołuje reakcje nietypowe dla sprawcy, w efekcie zaś do głosu dochodzi dominacja sfery emocjonalnej. Wskazać tu należy, że silne wzburzenie jest terminem nie tylko prawnym, ale przede wszystkim podlega ocenie pod kątem psychologii i psychiatrii. Mając to na względzie uznać trzeba, że przyjęcie, iż dla oceny stanu silnego wzburzenia dominujące znaczenie ma afekt fizjologiczny nie jest właściwe. Również w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny uznał, że warunkiem istnienia stanu silnego wzburzenia jest stan psychiczny sprawcy z objawami afektu fizjologicznego. Takie stanowisko orzecznictwa wynika głównie z braku kodeksowej definicji stanu silnego wzburzenia i jego wysokiego nacechowania elementami pozaprawnymi. Kryterium zewnętrznego charakteru reakcji uczuciowej jest zatem teoretycznie decydujące. Stanowisko to jest jednak niesłuszne, na co trafnie wskazują psycholodzy i psychiatrzy. Sam zewnętrzny odruch emocjonalny nie musi być wyrazem silnego wzburzenia i determinantem jego siły. Co więcej, silne wzburzenie w ogóle nie musi przejawiać się na zewnątrz. Konsekwencje prawne wydają się tu oczywiste i niestety bardzo negatywne – stanowisko takie „pomaga” sprawcom, którzy ze względu na indywidualną strukturę osobowości mają łatwość nagłego i gwałtownego uzewnętrzniania emocji. Stąd też niezwykle istotna rola i znaczenie w sądowym postępowaniu dowodowym dowodu z opinii biegłego psychologa lub psychiatry. Wyrok SA w Białymstoku z 18.7.2019 r., II AKa 119/19
Sąd Apelacyjny w Białymstoku utrzymał wyrok skazujący oskarżonego na karę 15 lat pozbawienia wolności za zabójstwo żony. Analizując stan silnego wzburzenia, Sąd podkreślił konieczność usprawiedliwienia go okolicznościami, takimi jak afekt fizjologiczny, niezależnie od braku zachowania objawów chorobowych czy upośledzenia umysłowego sprawcy.