Bank jako sprawca wykroczenia

W publikacji "Bank jako sprawca wykroczenia" omawiana jest sytuacja, w której niderlandzkie biuro windykacji wierzytelności nałożyło karę pieniężną na Bank BGŻ BNP Paribas S.A. za przekroczenie prędkości przez kierowcę pojazdu. TS wskazał, że pojęcie "osoba prawna" należy interpretować zgodnie z prawem państwa wydania orzeczenia nakładającego karę pieniężną.

Tematyka: Bank jako sprawca wykroczenia, kara pieniężna, osoba prawna, decyzja ramowa, odpowiedzialność karne osoby prawne

Kara o charakterze pieniężnym nałożona na osobę prawną w innym państwie członkowskim powinna być
wykonana nawet jeżeli państwo wykonujące nie uznaje zasady odpowiedzialności karnej osób prawnych
Stan faktyczny
W 2017 r. niderlandzkie centralne sądowe biuro windykacji wierzytelności na rzecz organów wymiaru sprawiedliwości
(dalej jako: CJIB) zwróciło się do Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe z wnioskiem o uznanie i wykonanie
prawomocnej decyzji 25.11.2016 r. nakładającej na Bank BGŻ BNP Paribas S.A. w Gdańsku (dalej jako: BG), będący
oddziałem Banku BGŻ BNP Paribas z siedzibą w Warszawie (dalej jako: BW), karę pieniężną w wysokości 36 EUR.
Czyn zagrożony karą został popełniony w Utrechcie i polegał na przekroczeniu dozwolonej prędkości o 6 km/h przez
kierowcę pojazdu zarejestrowanego jako należący do BG.
Sąd odsyłający podnosił, że w związku z odesłaniem do rozdziału 66b KPK na mocy art. 116b ust. 1 KPW, ten
rozdział, dokonujący transpozycji do prawa polskiego przepisów decyzji ramowej Rady 2005/214/WSiSW z 24.2.2005
r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym (Dz.Urz. L Nr 76 z 2005 r.,
s. 16; dalej jako: decyzja ramowa), ma zastosowanie do wykonywania orzeczeń wydanych w sprawach
o wykroczenia. Niemniej jednak ten sąd uważał, że transpozycja decyzji ramowej do polskiego prawa jest niepełna,
ponieważ w tym prawie nie został ustanowiony obowiązek, ciążący na państwie wykonującym na mocy art. 9 ust. 3
tej decyzji, dotyczący wykonywania kar o charakterze pieniężnym nałożonych na osobę prawną, nawet jeśli państwo
to nie uznaje zasady odpowiedzialności karnej osób prawnych.
Pytania prejudycjalne
- Czy pojęcie „osoby prawnej”, występujące w szczególności w art. 1 lit. a) i w art. 9 ust. 3 decyzji ramowej, należy
interpretować w świetle prawa państwa wydającego orzeczenie nakładające karę o charakterze pieniężnym, czy też
w świetle prawa państwa wykonującego, względnie czy stanowi ono autonomiczne pojęcie prawa UE?
- Czy decyzję ramową należy interpretować w ten sposób, że nakłada ona na sąd państwa członkowskiego
obowiązek odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z art. 9 ust. 3 decyzji ramowej?
Stanowisko TS
Zakres pojęcia „osoba prawna”
W decyzji ramowej nie zdefiniowano pojęcia „osoba prawna”. Trybunał stwierdził, że w przypadku braku takiej
definicji dla potrzeb wykładni tego pojęcia należy odwołać się do ogólnej systematyki i celu decyzji ramowej.
Trybunał wskazał, że w art. 5 decyzji ramowej wymieniono przestępstwa oraz wykroczenia, w odniesieniu od których
orzeczenia są uznawane i wykonywane bez konieczności weryfikacji ich karalności w obydwu państwach,
i doprecyzowano, że owe przestępstwa i wykroczenia są zdefiniowane w sposób określony w prawie państwa
wydającego. Rzecznik generalny stwierdził w pkt 66 i 67 opinii, że z tego przepisu wynika, iż prawo państwa
wydającego reguluje kwestie odpowiedzialności karnej, w szczególności zaś określa karę i podmiot, na który owa
kara zostaje nałożona. Natomiast wykonanie orzeczenia nakładającego karę o charakterze pieniężnym podlega,
zgodnie z art. 9 decyzji ramowej, prawu państwa wykonującego, co oznacza, po pierwsze, że organy tego państwa
są, jako jedyne, właściwe do podjęcia decyzji w sprawie sposobu wykonania i określenia wszystkich związanych
z tym środków, w tym przyczyn odstąpienia od wykonania, a po drugie, że kara o charakterze pieniężnym nałożona
na osobę prawną podlega wykonaniu, nawet jeśli państwo wykonujące nie uznaje zasady odpowiedzialności karnej
osób prawnych. W konsekwencji TS uznał, że zgodnie z ogólną systematyką decyzji ramowej pojęcie „osoba
prawna” należy interpretować zgodnie z prawem państwa wydającego orzeczenie nakładające karę
o charakterze pieniężnym.
Zdaniem TS powyższy wniosek ten znajduje potwierdzenie w celach tego rozporządzenia. Z art. 1 i 6 oraz
z motywów 1 i 2 decyzji ramowej wynika, że jej celem jest ustanowienie skutecznego mechanizmu transgranicznego
uznawania i wykonywania orzeczeń wymierzających ostatecznie osobie fizycznej lub prawnej karę o charakterze
pieniężnym w związku z popełnieniem jednego z przestępstw, względnie wykroczeń, wymienionych w art. 5 tej
decyzji (wyrok Baláž, C-60/12, pkt 27).
W polskim prawie oddział jest pozbawiony osobowości prawnej odrębnej od spółki, do której należy. W tych
okolicznościach, z zastrzeżeniem ustaleń, jakich powinien dokonać sąd odsyłający, TS uznał, że działania BG
można przypisać BW, a karę można uznać za zastosowaną wobec tego ostatniego. Zdaniem TS wykonanie

kary może zostać wszczęte, zgodnie z prawem wykonującego państwa członkowskiego, wobec BW. W konsekwencji
TS stwierdził, że jeżeli oddział i spółka, do której oddział należy, stanowiłyby jeden podmiot prawny prawa polskiego,
doręczenie orzeczenia nakładającego karę o charakterze pieniężnym na ten oddział można by postrzegać
jako doręczenie na rzecz spółki, która posiada zdolność sądową, w tym na etapie wykonywania owego
orzeczenia.
Trybunał orzekł, że pojęcie „osoby prawnej” występujące w szczególności w art. 1 lit. a) i art. 9 ust. 3 decyzji
ramowej należy interpretować w świetle prawa państwa wydania orzeczenia nakładającego karę
o charakterze pieniężnym.
Odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z art. 9 ust. 3 decyzji ramowej
Z przepisów decyzji ramowej, a w szczególności z jej art. 1 lit. a) i art. 9 ust. 3 wynika, że kara o charakterze
pieniężnym w rozumieniu tej decyzji ramowej, nałożona na osobę prawną, powinna być wykonana przez państwo
wykonujące. Trybunał stwierdził, że decyzja ramowa, której wiążący charakter został podkreślony w orzecznictwie
(wyrok Pupino, C-105/03, pkt 33, 34), nakłada na państwa członkowskie obowiązek wykonania takiej kary
o charakterze pieniężnym, niezależnie od tego, czy w prawie krajowym jest uregulowana zasada odpowiedzialności
karnej osób prawnych.
Z orzecznictwa TS wynika, że o ile ciążący na sądzie krajowym obowiązek odstąpienia od stosowania przepisu
prawa krajowego sprzecznego z unijnym przepisem wynika z przyznanego temu ostatniemu przepisowi
pierwszeństwa, o tyle jednak obowiązek ten jest uzależniony od bezpośredniej skuteczności tego przepisu.
Zatem sąd krajowy nie jest zatem zobowiązany odstąpić – jedynie na podstawie prawa UE – od stosowania przepisu
prawa krajowego sprzecznego z unijnym przepisem, jeżeli ten ostatni przepis nie wywiera skutku bezpośredniego
(wyrok Popławski, pkt 68).
Trybunał przypomniał, że decyzja ramowa nie wywiera skutku bezpośredniego (wyrok Popławski, pkt 69, 70), ale
jej wiążący charakter powoduje powstanie po stronie organów krajowych obowiązku dokonywania zgodnej
z prawem UE wykładni prawa krajowego (wyrok Popławski, pkt 72). Z orzecznictwa TS wynika, że sąd krajowy nie
może skutecznie utrzymywać, jakoby nie mógł dokonać wykładni przepisu krajowego w sposób zgodny z prawem UE
jedynie ze względu na to, że do tej pory przepis ten niezmiennie interpretowano w sposób niezgodny z unijnym
prawem lub był on stosowany w taki sposób przez właściwe organy krajowe (wyrok Popławski, pkt 79). Trybunał
podkreślił, że to stanowisko obowiązuje tym bardziej w odniesieniu do stanowiska zajmowanego przez doktrynę.
W rozpatrywanej sprawie sąd odsyłający wskazuje, że niemożność interpretowania prawa polskiego w sposób
zgodny z celami decyzji ramowej wynika również z orzecznictwa krajowego, w tym z orzecznictwa sądów drugiej
instancji, oraz ze stanowiska części doktryny. Trybunał podkreślił, że ten sąd nie może oprzeć się wyłącznie na tych
elementach, aby uznać, że nie jest w stanie dokonać wykładni tego prawa w sposób zgodny z prawem Unii.
W przeciwieństwie do tego, co sugerował polski rząd, sąd odsyłający jest zdania, iż dokonanie wykładni prawa
polskiego zgodnej z decyzją ramową sprowadzałoby się do dokonania wykładni contra legem tego prawa. Zdaniem
tego sądu pojęcie „sprawcy” użyte w art. 611ff § 1 KPK nie może być interpretowany szeroko, tak aby obejmował
również osoby prawne.
Przepisy rozdziału 66b KPK stanowią odpowiednią podstawę prawną dla celów uznawania i wykonywania orzeczeń
nakładających kary o charakterze pieniężnym na osoby prawne ze względu na popełnienie wykroczenia, ponieważ
nic nie stoi na przeszkodzie dokonaniu szerokiej wykładni pojęcia „sprawcy”. Podobnie jak rząd polski i Komisja,
rzecznik generalny wskazał w pkt 54 opinii, że aby dokonać wykładni pojęcia „sprawcy” w rozumieniu przepisów KPK
w kontekście wykonywania kar o charakterze pieniężnym, nie należy odwoływać się do tego pojęcia w rozumieniu
prawa karnego materialnego; to pojęcie może być interpretowane w ten sposób, że odnosi się do jednostki, na którą
została nałożona prawomocna kara o charakterze pieniężnym, niezależnie od tego, czy chodzi o osobę prawną, czy
o osobę fizyczną. Ponadto z akt sprawy wynika, że różne polskie sądy rozstrzygały już pozytywnie w przedmiocie
wniosków o wykonanie kar o charakterze pieniężnym nałożonych z tytułu wykroczeń w ruchu drogowym
w Niderlandach na osoby prawne. Trybunał stwierdził, że do sądu odsyłającego należy zatem zbadanie, czy przy
uwzględnieniu powyższych rozważań taka wykładnia pojęcia „sprawcy” jest możliwa w kontekście rozdziału 66b KPK.
Trybunał orzekł, że decyzję ramową należy interpretować w ten sposób, że nie nakłada ona na sąd państwa
członkowskiego obowiązku odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z art. 9 ust. 3
decyzji ramowej, ponieważ przepis ten nie wywiera skutku bezpośredniego. Sąd odsyłający jest jednak
zobowiązany do dokonywania, w największym możliwym stopniu, wykładni zgodnej prawa krajowego, tak
aby zapewnić osiągnięcie rezultatu zgodnego z celem realizowanym przez ową decyzję ramową.
Z przedstawionego wyroku wynika, że pojęcie „osoby prawnej” występujące w szczególności w art. 1 lit. a) i art. 9 ust.
3 decyzji ramowej należy interpretować zgodnie z prawa państwa członkowskiego wydania orzeczenia
nakładającego karę o charakterze pieniężnym. Ponadto trafnie przyjął TS, że odpowiedzialność za działania oddziału
ponosi spółka, do której ten oddział należy.

Wyrok TS z 27.2.2020 r., Bank BGŻ BNP Paribas, C 183/18

Trybunał stwierdził, że decyzja ramowa nie nakłada obowiązku odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z art. 9 ust. 3. Sąd odsyłający ma zaś obowiązek dokonywania wykładni zgodnej z celem decyzji ramowej, zapewniając realizację tego celu.