Sposób ustalenia faktu uprzedniego skazania za przestępstwo w rozumieniu art. 178a § 4 KK

Tematyka: art. 178a § 4 KK, zatarcie skazania, recydywa, sąd, prawdopodobieństwo, Sąd Najwyższy, kasacja, zatarcie kary, uzasadnienie, prawo karne

Ustalenie, czy skazanie stanowiące podstawę swoistej „recydywy” z art. 178a § 4 KK uległo zatarciu, czy też
nie, zawsze powinno opierać się na wiedzy pewnej sądu rozpoznającego sprawę. Snucie domniemań w tej
kwestii jest niedopuszczalne, podobnie jak ustalanie faktu zatarcia skazania z jakąś dozą
prawdopodobieństwa. Wiedza Sądu oparta na znajomości obowiązujących w tej materii przepisów zawsze
musi wyrażać się w stwierdzeniu o charakterze zero - jedynkowym, albo zatarcie to nastąpiło albo nie.
Opis stanu faktycznego
P.S. wyrokiem Sądu Rejonowego w J. z 7.10.2016 r. został uznany za winnego tego, że:
I – 19.1.2016 r. w P., nie stosując się do prawomocnie orzeczonego wyrokiem Sądu Rejonowego w J. środka
karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, dla których przewidziana jest kategoria „B” prawa
jazdy, na okres 6 miesięcy, prowadził samochód osobowy marki O. w ruchu drogowym, to jest o czyn z art. 244 KK;
II – 13.2.2016 r., na drodze między miejscowościami L. i M., posiadał substancję psychotropową w postaci
amfetaminy w ilości 1,92 grama, to jest o czyn z art. 62 ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii;
III - 13.2.2016 r. na drodze W363 między miejscowościami L. i M., znajdując się pod wpływem substancji
psychotropowej w postaci amfetaminy o stężeniu 528.03 ng/ml we krwi, prowadził pojazd M. w ruchu drogowym,
będąc uprzednio prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w J. z 20.11.2002 r. za prowadzenie pojazdu
mechanicznego w stanie nietrzeźwości oraz nie stosując się do prawomocnie orzeczonego wyrokiem Sądu
Rejonowego w J. środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, dla których przewidziana
jest kategoria „B” prawa jazdy na okres 6 miesięcy, to jest o czyn z art. 178a § 4 KK;
IV – 20.4.2016 r. w J. na ul. S., nie stosując się do prawomocnie orzeczonego wyrokiem Sądu Rejonowego w J.
środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, dla których przewidziana jest kategoria „B”
prawa jazdy na okres 6 miesięcy, prowadził samochód osobowy marki M...) w ruchu lądowym, to jest o czyn z art.
244 k.k.
Wymierzone oskarżonemu kary objęto karą łączną 10 miesięcy pozbawienia wolności, zaś na podstawie art. 42 § 2
i 3 KK orzeczono środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym
na okres 4 lat.
Apelację od tego wyroku wywiodła Prokuratura Rejonowa w J. Podniesiono w niej zarzuty:
1) rażącej niewspółmierności kar jednostkowych oraz kary łącznej pozbawienia wolności, przez ich wymierzenie
w dolnych granicach ustawowego zagrożenia, jakkolwiek oskarżony obecnie po raz kolejny naruszył porządek
prawny i sąd przypisał mu sprawstwo czynu z art. 178a § 4 KK, gdyż prowadził pojazd mechaniczny pod wpływem
środka psychotropowego w postaci amfetaminy i to w znacznym stężeniu oraz w czasie obowiązywania zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, dla których przewidziana jest kategoria prawa jazdy „B” w ruchu
drogowym, co dobitnie potwierdza tezę, iż oskarżony notorycznie narusza porządek prawny, a stosowane w stosunku
do niego dotychczas środki nie odniosły oczekiwanego skutku;
2) rażącej niewspółmierności środka karnego, a mianowicie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych, przez orzeczenie tego środka karnego w wymiarze zaledwie 4 lat, podczas gdy oskarżony dopuścił
się przestępstwa prowadzenia pojazdów mechanicznych w formie kwalifikowanej, a do tego po raz kolejny popełnił
przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji oraz naruszał już w przeszłości zakaz sądowy popełniając
czyn z art. 244 KK.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o orzeczenie, na podstawie art. 91 § 2 KK, kary łącznej pozbawienia
wolności w wymiarze 2 lat i 4 miesięcy oraz orzeczenie, na podstawie art. 42 § 3 KK środka karnego w postaci
dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym.
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z 22.12.2016 r. przypisany czyn zakwalifikował jako przestępstwo z art. 178a § 1 KK.
Zmienił też kwotę świadczenia pieniężnego. W pozostałym zakresie wyrok został utrzymany w mocy.
Kasację od tego orzeczenia złożył Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny i podniósł w niej zarzuty rażącej
i mającej wpływ na treść wyroku obrazy:

1) prawa materialnego, tj. art. 108 KK i art. 178a § 4 KK, polegające na skorygowaniu opisu czynu przypisanego
oskarżonemu „będąc uprzednio prawomocnie skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w J. za prowadzenie pojazdu
mechanicznego w stanie nietrzeźwości" i zakwalifikowaniu tego czynu, jako przestępstwo z art. 178a § 1 KK wskutek
błędnego uznania, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że skazanie na mocy powyższego orzeczenia, które
stanowiło podstawę przyjęcia działania P. S. w warunkach określonych w art. 178a § 4 KK uległo zatarciu, podczas
gdy do zatarcia takiego nie doszło;
2) prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 2 KK i art. 457 § 3 KPK, polegające na nienależytym rozpoznaniu
i odniesieniu się w uzasadnieniu wyroku do podniesionych w apelacji prokuratora zarzutów rażącej
niewspółmierności kar jednostkowych, orzeczonych wobec P.J.
Podnosząc powyższe skarżący wniósł o uchylenie wskazanego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L. w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu 17.10.2018 r., kasacji wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora
Generalnego od wyroku Sądu Okręgowego w L., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w J. uchylił zaskarżony
wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym,
a także zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. E.S. kwotę 738 zł w tym 23% VAT, tytułem udziału w rozprawie
przed Sądem Najwyższym
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna. W pierwszej kolejności należało, co zresztą SN
uczynił, wytknąć Sądowi Odwoławczemu posłużenie się absolutnie niedopuszczalną formułą uzasadnienia
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Sąd ten uznał, że w sprawie zachodzą wątpliwości, co do tego, czy skazanie
z wyroku Sądu Rejonowego w J. z 20.10.2002 r. uległo zatarciu. W tej sytuacji Sąd Okręgowy stwierdził, że: „istnieje
wysokie prawdopodobieństwo, iż skazanie, które stanowiło podstawę przyjęcia działania oskarżonego w ramach tzw.
recydywy, uległo zatarciu".
Ustalenie czy skazanie stanowiące podstawę swoistej „recydywy” z art. 178a § KK uległo zatarciu, czy też
nie, zawsze powinno opierać się na wiedzy pewnej sądu rozpoznającego sprawę. Snucie domniemań w tej
kwestii jest niedopuszczalne, podobnie jak ustalanie faktu zatarcia skazania z jakąś dozą prawdopodobieństwa.
Wiedza Sądu oparta na znajomości obowiązujących w tej materii przepisów zawsze musi wyrażać się w stwierdzeniu
o charakterze zero – jedynkowym, albo zatarcie to nastąpiło albo nie.
Tylko takie ustalenie pozwala na dokonanie prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy i w tej materii nie ma żadnej
alternatywy w postaci budowania przekonania sądu w oparciu o przyjęcie jakiegoś stopnia prawdopodobieństwa.
Należy przyjąć, że istniejące w tej kwestii wątpliwości zawsze można usunąć.
Już zatem, choćby tylko przywołanie tego kryterium jako uzasadniającego zmianę przez Sąd Odwoławczy przyjętej
przez Sąd I instancji kwalifikacji prawnej z art. 178a § 4 KK, sprawia, że zasadny jest postawiony przez skarżącego
zarzut obrazy art. 457 § 3 KPK.
SN wskazał też, że Sąd Okręgowy „analizując” kwestię zatarcia skazania, w ogóle nie odwołał się do treści
art. 108 KK wskazującego, że jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej niepozostających w zbiegu
przestępstw, jak również, jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do
zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich
skazań.
Nie wiadomo zatem, czy przepis ten brany był przez Sąd Odwoławczy pod uwagę, a jeżeli tak, to jaki był wynik
ustaleń poczynionych w oparciu o jego brzmienie.
Na podstawie lektury akt sprawy stwierdzić można jedynie, że Sądy rozpoznające sprawę, choć dysponowały
licznymi odpisami wyroków skazujących P.S., to nie w każdym przypadku zawierały one dane o odbyciu kary.
Natomiast z kart karnych wynika, że na przestrzeni lat 2002-2016 P.S. był skazany 20 razy. Większość tych skazań
to bezwzględne kary pozbawienia wolności lub co prawda o charakterze względnym, ale, co do których zarządzono
wykonanie kary pozbawienia wolności. Ostatnia z nich to kara roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności orzeczona
przez Sąd Rejonowy w J. wyrokiem z 29.11.2011 r. Skazany został warunkowo zwolniony postanowieniem
z 18.2.2014 r., a okres próby upływał 18.2.2016 r. (pierwszy i trzeci z zarzuconych w niniejszej sprawie czynów
zostały popełnione w okresie do 13.2.2016 r.).
Nie wiadomo i w tej kwestii, czy zarzut ten przez Sąd Odwoławczy w ogóle został rozpoznany (poza marginesowym
stwierdzeniem, co do kary w kontekście zmiany kwalifikacji prawnej czynu z pkt III), co czyni również zasadnym
podniesiony w kasacji zarzut obrazy art. 433 § 2 KPK.
Kierując się przedstawionymi względami, Sąd Najwyższy orzekł, jak na wstępie. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy
Sąd Okręgowy będzie zobowiązany po raz kolejny, tym razem rzetelnie, rozpoznać wszystkie postawione w apelacji

zarzuty i o ile zajdzie taka potrzeba, sporządzić uzasadnienie swego wyroku w sposób odpowiadający kryteriom
ustawowym.
Nie ma najmniejszych wątpliwości, że do zatarcia skazania mogło dojść, jednakże dla jego ustalenia z pewnością nie
jest wystarczające przyjęcie, że kara za przestępstwo z art. 178a § 1 KK została wykonana 26.3.2009 r., ponieważ
wykonanie kary, w myśl dyspozycji art. 107 § 4 KK, nie jest równoznaczne z jej zatarciem. Fakt ten w rzeczy samej
nakazywał Sądowi Odwoławczemu staranniejsze – od uczynionego – zbadania kwestii terminu zatarcia skazań P.S.
Art. 457 § 3 KPK został również naruszony przez Sąd Odwoławczy wskutek braku jakiegokolwiek ustosunkowania
się w uzasadnieniu wyroku tego Sądu do zarzutu apelacji, a więc rażącej niewspółmierności orzeczonych przez Sąd
Rejonowy kar jednostkowych oraz kary łącznej, a także środka karnego.
Wyrok SN z 17.10.2018 r., V KK 486/17.

Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Konieczne jest rzetelne rozpatrzenie wszystkich zarzutów oraz sporządzenie uzasadnienia zgodnie z kryteriami ustawowymi. Istniejące wątpliwości co do zatarcia skazania wymagają precyzyjnego ustalenia, a nie jedynie przyjęcia wykonania kary jako równoznacznego z zatartym skazaniem.