Uprzednie prawomocne skazanie oskarżonego za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, jako warunek przyjęcia kwalifikacji z art. 178a § 4 KK
Warunkiem sine qua non uznania oskarżonego za winnego popełnienia występku z art. 178a § 4 KK jest m.in. wcześniejsze prawomocne skazanie sprawcy za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Publikacja omawia przypadki skazania oskarżonego oraz błędy proceduralne, które doprowadziły do uchylenia wyroku. Przedstawione są argumenty Rzecznika Praw Obywatelskich oraz decyzje sądów w tej sprawie.
Tematyka: prawomocne skazanie, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, art. 178a § 4 KK, art. 178a § 1 KK, kasacja, rażące naruszenie prawa procesowego
Warunkiem sine qua non uznania oskarżonego za winnego popełnienia występku z art. 178a § 4 KK jest m.in. wcześniejsze prawomocne skazanie sprawcy za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Publikacja omawia przypadki skazania oskarżonego oraz błędy proceduralne, które doprowadziły do uchylenia wyroku. Przedstawione są argumenty Rzecznika Praw Obywatelskich oraz decyzje sądów w tej sprawie.
Warunkiem sine qua non uznania oskarżonego za winnego popełnienia występku z art. 178a § 4 KK jest m.in. wcześniejsze prawomocne skazanie sprawcy za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Opis stanu faktycznego Wyrokiem Sądu Rejonowego w Ł. z 11.1.2016 r. K.Ś. uznany został za winnego tego, że 18.4.2015 r. w Ł. jechał, jako kierujący pojazdem mechanicznym, samochodem marki VW Passat w ruchu drogowym, znajdując się w stanie nietrzeźwości – 1,17 mg/1 dcm3; 1,18 mg/1dcm3 alkoholu w wydychanym powietrzu, będąc uprzednio prawomocnie skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w B. za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Popełnił zatem przestępstwo określone w art. 178a § 4 KK w zw. z art. 178a § 1 KK przy zastosowaniu art. 4 § 1 KK i za to został skazany na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności. Ponadto, orzeczono wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 4 lat. Wyrok powyższy, w części dotyczącej kary, zaskarżył sam oskarżony wnosząc o warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności. Wyrokiem z 7.6.2016 r. Sąd Okręgowy w L. wyrok sądu meriti utrzymał w mocy. Kasację od orzeczenia Sądu odwoławczego, na korzyść skazanego, wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając w niej rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa karnego procesowego, to jest art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK, polegające na zaniechaniu dokonania przez Sąd II instancji wszechstronnej kontroli odwoławczej, wskutek czego doszło do utrzymania w mocy rażąco niesprawiedliwego wyroku Sądu I instancji, który zapadł z obrazą przepisu art. 4 § 1 KK przez nieuwzględnienie z urzędu, po myśli znowelizowanego przepisu art. 107 § 4a KK, faktu zatarcia wcześniejszego prawomocnego skazania K.S. za przestępstwo z art. 178a § 1 KK, co w konsekwencji doprowadziło do przyjęcia błędnej kwalifikacji prawnej przypisanego oskarżonemu czynu. Przy tak sformułowanym zarzucie autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Sąd Najwyższy w sprawie K.S. skazanego z art. 178a § 4 KK w zw. z art. 178a § 1 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK 10.5.2018 r., kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanego, od wyroku Sądu Okręgowego w L. z 7.6.2016 r. utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Ł. z 11.1.2016 r., uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L. w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego wniesiona w niniejszej sprawie na korzyść skazanego kasacja, mimo nie do końca właściwie zredagowanego zarzutu, jest oczywiście zasadna, co umożliwiło jej uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. Trafnie podniesiono w niej rażące naruszenie przez Sąd odwoławczy przepisów art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 40 KPK. Zgodnie z treścią pierwszego z nich, w brzmieniu obowiązującym od 15.4.2016 r. (ustawa z 11.3.2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2016 r. poz. 437 ze zm.), sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, a jeżeli w środku odwoławczym zostały wskazane zarzuty stawiane rozstrzygnięciu, również w granicach podniesionych zarzutów, uwzględniając treść art. 447 § 1-3 KPK, a w zakresie szerszym, w wypadkach wskazanych w art. 435 KPK, art. 439 § 1 KPK, art. 440 KPK, i art. 455 KPK. Z kolei, przepis art. 440 KPK nakłada na sąd II instancji obowiązek szerszego rozpoznania sprawy – niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów – jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe. Konieczność postąpienia po myśli art. 440 KPK wystąpiła w toku przedmiotowego postępowania. Wprawdzie K.Ś. w sporządzonej osobiście apelacji zaskarżył wyrok sądu a quo wyłącznie w części związanej z rozstrzygnięciem o karze, to jednak poddane kontroli apelacyjnej orzeczenie dotknięte było takimi wadami prawnymi, które czyniły je rażąco niesprawiedliwym. Oba orzekające w tej sprawie sądy przeoczyły, że warunkiem sine qua non uznania oskarżonego za winnego popełnienia występku z art. 178a § 4 KK jest m.in. wcześniejsze prawomocne skazanie sprawcy za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Zarówno Sąd Rejonowy w Ł., jak i następnie Sąd Okręgowy w L., ustalając, że 18.4.2015 r. K. Ś., prowadząc samochód w stanie nietrzeźwości, był osobą skazaną wcześniej za czyn z art. 178a § 1 KK. opierały się wyłącznie na karcie karnej oskarżonego oraz odpisie wyroku Sądu Rejonowego z 24.8.2010 r., prawomocnego 14.9.2010 r., mocą którego wyżej wymieniony uznany został za winnego przestępstwa z art. 178a § 1 KK, za co skazano go na grzywnę w wysokości 100 stawek dziennych po 10 zł każda oraz orzeczono środek karny zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres roku. Nie dysponując aktami tej ostatniej sprawy sądy nie uwzględniły w związku z tym tego rodzaju zaszłości jak wykonanie środka karnego 14.9.2011 r. oraz uiszczenie wymierzonej grzywny 31.10.2012 r. Oczywiste w tym stanie rzeczy było, że w 18.4.2015 r., gdy doszło do czynu objętego następnie wyrokiem Sądu Rejonowego w Ł., K.Ś. nie mógł być traktowany jako osoba wcześniej skazana za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, bowiem w tym czasie skazanie za występek z art. 178a § 1 KK wyrokiem Sądu Rejonowego w B. – formalnie figurujące w karcie karnej – uległo już zatarciu. Powyższe, związane było z dodaniem do art. 107 KK nowego § 4a, zgodnie z którym w razie skazania na grzywnę zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo przedawnienia jej wykonania. Zmiana powyższa, wprowadzona art. 1 pkt 63 lit. B ustawy z 20.2.2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks Karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 396; dalej jako: ZmKK15), weszła w życie 21.3.2015 r. (art. 29 pkt 1 ZmKK15). Nie można zgodzić się w tym kontekście z Rzecznikiem Praw Obywatelskich tylko w jednym względzie, gdy w samym zarzucie, jak i w pisemnym uzasadnieniu kasacji wskazuje na konieczność uwzględnienia w takiej sytuacji przez orzekające sądy reguły intertemporalnej określonej w art. 4 § 1 KK, nakazującej stosowanie ustawy względniejszej. Pomijając już nawet kwestię, że zarówno w dacie czynu jak i w dacie orzekania art. 107 § 4a KK już obowiązywał, skarżący przeoczył, że kwestię powyższą w ZmKK15 regulował autonomicznie jej art. 21, który w zakresie przez siebie unormowanym wyłączał stosowanie art. 4 § 1 KK. Zgodnie z tym przepisem do skazań prawomocnymi wyrokami, wydanymi przed dniem wejścia w życie ZmKK15, w przedmiocie zatarcia skazania stosuje się przepisy Kodeksu karnego w brzmieniu nadanym ZmKK15, chyba że okres zatarcia skazania upłynął przed dniem jej wejścia. Jeżeli jednak według przepisów Kodeksu karnego, w brzmieniu nadanym ZmKK15, okres zatarcia skazania upłynąłby przed dniem jej wejścia w życie, zatarcie skazania następuje z dniem wejścia w życie ustawy z 20.2.2015 r., tj. 21.3.2015 r. I właśnie ten ostatni wypadek ma zastosowanie w przedmiotowej sprawie, ponieważ zgodnie z nowym art. 107 § 4a KK, zatarcie skazania w sprawie objętej wyrokiem Sądu Rejonowego w B., wobec wykonania 14.9.2011 r. środka karnego, a następnie 31.10.2012 r. grzywny, nastąpiłoby 31.10.2013 r. Tym samym zatarcie powyższego skazania miało miejsce 21.3.2015 r., tj. w dniu wejścia w życie art. 107 § 4a KK o treści nadanej ZmKK15. Trafność wskazanego w kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich zarzutu rażącego naruszenia prawa procesowego, a w konsekwencji również błędnych ustaleń prowadzących do niewłaściwej subsumpcji zachowania oskarżonego pod przepis art. 178a § 4 KK, skutkowało uchyleniem w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w L. i przekazaniem sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Procedując powtórnie sąd ad quem rozpozna apelację K.S., uwzględniając zawarte w niniejszym uzasadnieniu zapatrywania prawne Sądu Najwyższego. Nie rodzić najmniejszej wątpliwości zasadność wywodu Rzecznika Praw Obywatelskich, jako autora kasacji, że jedynie w efekcie niewłaściwie przeprowadzonej kontroli odwoławczej Sąd Okręgowy w L. zaakceptował rażąco niesprawiedliwy wyrok Sądu Rejonowego w Ł., który wydany został z naruszeniem nie art. 4 § 1 KK, lecz art. 107 § 4a KK w zw. z art. 21 ZmKK15. Wskazane uchybienie było ponad wszelką wątpliwość rażące oraz miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku w rozumieniu art. 523 § 1 KPK. Poza sporem pozostaje przecież, że prawidłowe procedowanie, którego rezultatem powinno być stwierdzenie zatarcia 21.3.2015 r. skazania wyrokiem Sądu Rejonowego, w konsekwencji powinno skutkować ustaleniem, że 18.4.2015 r. prowadząc samochód marki VW Passat w stanie nietrzeźwości, K.Ś. nie był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. To z kolei musiało pociągać za sobą odmienną kwalifikację prawną zarzucanego mu w akcie oskarżenia czynu, a w konsekwencji także inne granice sankcji, co w rzeczy samej nie może pozostawać bez wpływu na wymiar kary. Wyrok SN z 10.5,2018 r., III KK 148/18.
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L. Uzasadnienie SN wskazało na rażące naruszenia prawa procesowego oraz błędne ustalenia, prowadzące do niewłaściwej subsumpcji zachowania oskarżonego pod przepisy prawa. Procedujący ponownie sąd ad quem ma uwzględnić zapatrywania prawne Sądu Najwyższego.