Wartość dowodu z poszlak

Dowód z poszlak może stać się skutecznym dowodem winy tylko wtedy, gdy poszlaki prowadzą pośrednio do jednej pewnej wersji zdarzenia, wykluczając inne możliwości. W przeciwnym razie nie można uznać go za wystarczający dowód winy oskarżonego. W omawianej publikacji analizowany jest przypadek skazania M.D. przez Sąd Okręgowy w Częstochowie oraz apelacja od tego wyroku, w której zarzucano błędne ustalenia faktyczne i niewspółmierną karę. Sąd Apelacyjny w Katowicach utrzymał wyrok w mocy, podkreślając trafność ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego oraz zgodność zasad postępowania.

Tematyka: dowód z poszlak, Sąd Okręgowy, Sąd Apelacyjny, M.D., apelacja, błędne ustalenia faktyczne, niewspółmierna kara, postępowanie sądowe

Dowód z poszlak może być pełnowartościowym dowodem winy dopiero wtedy, gdy łańcuch poszlak
rozumianych jako udowodnione fakty uboczne prowadzą pośrednio, tj. w drodze logicznego rozumowania,
do stwierdzenia jednej tylko pewnej wersji zdarzenia, z której niewątpliwie wynika, że tylko oskarżony jest
sprawcą czynu. Jeżeli poszlaki we wzajemnym powiązaniu nie wykluczają możliwości innej wersji, wówczas
przy zastosowaniu reguły określonej w art. 5 § 2 KK należy uznać, że taki dowód z poszlak nie daje
wystarczających podstaw do ustalenia winy oskarżonego.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w Częstochowie wyrokiem z 4.5.2018 r. (II K 197/17), skazał M.D. za popełnienie przestępstwa z art.
18 § 3 KK w zw. z art. 286 § 1 KK, w zw. z art. 12 KK i art. 64 § 1 KK na karę 1 roku pozbawienia wolności i karę
grzywny w wymiarze 50 stawek po 100 zł każda oraz przestępstwa z art. 178a § 4 KK w zw. z art. 64 § 1 KK na karę
2 lat pozbawienia wolności. Za drugi z tych czynów na podstawie art. 42 § 3 KK orzekł wobec oskarżonego dożywotni
zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, a na podstawie art. 43a § 2 KK zasądził od niego na rzecz
Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej świadczenie pieniężne w wysokości 20 000 zł.
Na zasadzie art. 85 KK i art. 86 § 1 KK połączył oskarżonemu orzeczone kary pozbawienia wolności i wymierzył karę
łączną 2 lat pozbawienia wolności. Na podst. art. 44 § 5 KK Sąd zwrócił pokrzywdzonemu środki pieniężne
zabezpieczone na rachunku bankowym, a na podstawie art. 46 § 1 KK zobowiązał oskarżonego do naprawienia
szkody przez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego Z.M. kwoty 250.954,21 zł. Na podstawie art. 29 PrAdw oraz art. 627
KPK orzekł o kosztach sądowych.
Apelację od powyższego wyroku złożył obrońca oskarżonego, zaskarżając go w całości w zakresie winy i kary.
Skarżący zarzucił:
1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, błędne ustalenie przez Sąd Okręgowy, że
oskarżony winny jest popełnienia czynu opisanego w pozycji pierwszej wyroku, podczas gdy analiza zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosków przeciwnych, a także obrazę art. 5 § 2 KPK i art. 7 KPK
mającą wpływ na treść wyroku w zakresie wskazanego czynu;
2) rażącą niewspółmierność orzeczonej kary za czyn opisany w pozycji drugiej wyroku, jak również i orzeczonych
w zakresie czynu opisanego w pozycji drugiej środków karnych, w sytuacji, gdy oskarżony przyznał się do
zarzucanego czynu oraz mając na względzie zachowanie się oskarżonego po zdarzeniu, jego warunki materialne,
powinna być wymierzona niższa kara pozbawienia wolności oraz łagodniejsze, adekwatne do sytuacji życiowej
oskarżonego, środki karne.
Podnosząc te zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie oskarżonego od
pierwszego z zarzucanych mu czynów oraz wymierzenie oskarżonemu za drugi przypisany czyn kary pozbawienia
wolności oraz środków karnych w dolnych granicach ich ustawowego wymiaru, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w Katowicach, po rozpoznaniu apelacji obrońcy, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że –
przyjmując, jako podstawę rozstrzygnięcia art. 230 § 2 KPK - ustalił wysokość zobowiązania do naprawienia szkody
w kwocie 100 000 zł. W pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w mocy. Ponadto zasądził na rzecz
adwokata M.K. kwotę 738 zł tytułem obrony z urzędu, a oskarżonego zwolnił od ponoszenia kosztów sądowych
postępowania odwoławczego, obciążając nimi Skarb Państwa.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego apelacja obrońcy oskarżonego nie zasługiwała na uwzględnienie. Zawarte w niej
zarzuty dotyczące zarówno obrazy przepisów prawa procesowego, jak i błędnych ustaleń faktycznych, a także
wymierzenia rażąco niewspółmiernej kary oraz środków karnych, okazały się całkowicie bezzasadne. Z tego też
powodu brak było podstaw do zmiany wyroku przez uniewinnienie oskarżonego lub złagodzenie orzeczonej kary
pozbawienia wolności i środków karnych, jak również do jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania. Niemniej w toku postępowania odwoławczego dostrzeżono z urzędu uchybienia, które skutkowały
zmianą podstawy prawnej zwrotu pokrzywdzonemu środków pieniężnych zdeponowanych na rachunku bankowym
(pkt 6 wyroku) oraz obniżeniem wysokości kwoty orzeczonej z tytułu obowiązku naprawienia szkody na rzecz
pokrzywdzonego. W ostatnim przypadku sąd odwoławczy zaaprobował argumenty przedstawione przez obrońcę
w uzasadnieniu środka odwoławczego, które formalnie nie zostały podniesione w formie zarzutów odwoławczych.

Przechodząc do omówienia poszczególnych zarzutów, w pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny odniósł się do
ogólnych zasad procesu karnego, które zostały uznane za sprzeczne ze sobą, bądź za wzajemnie się wyłączające.
Obrońca oskarżonego zarzucił obrazę przepisów postępowania karnego, tj. art. 5 § 2 KPK i art. 7 KPK. Od dawna
natomiast jednolicie prezentowany jest pogląd, że oba te przepisy mają charakter rozłączny. Nakaz rozstrzygania
na korzyść oskarżonego niedających się usunąć wątpliwości nie ma zastosowania do sytuacji, gdy
wątpliwości te są rezultatem niedokładnego i niewyczerpującego postępowania dowodowego. W sytuacji, gdy
Sąd przeprowadzi postępowanie w sposób pełny i kompletny i podda zebrane dowody ocenie spełniającej rygory art.
7 KPK, to zastosowanie reguły określonej w art. 5 § 2 KPK nastąpi tylko wówczas, gdy tak przeprowadzona ocena
dowodów potwierdzi istnienie wciąż niedających się – w oparciu o nią – usunąć wątpliwości (postanowienie SN
z 17.9.2014 r., V KK 127/14). Jednoczesne stawianie zarzutów dotyczących obu przepisów jest błędne, z uwagi na
ich wykluczający się charakter. Mając powyższe na względzie brak jest podstaw do szerszej analizy naruszenia art. 5
§ 2 KPK, skoro głównym stawianym zarzutem w apelacji, jak wynika z jej treści, jest obraza art. 7 KPK, prowadząca
do błędnych ustaleń faktycznych w zakresie popełnienia przez oskarżonego przestępstwa z art. 18 § 3 KK w zw.
z art. 286 § 1 KK, w zw. z art. 12 KK i art. 64 § 1 KK.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego w sprawie nie dopuszczono się obrazy tych przepisów postępowania, które ujęto
w zarzutach odwoławczych. Sąd I instancji przeprowadził wnikliwe i prawidłowe postępowanie, dążąc w jego trakcie
do wyjaśnienia istotnych dla prawidłowego wyrokowania okoliczności (art. 366 § 1 KPK), a zebrane dowody poddał
ocenom wszechstronnym, mając na względzie okoliczności przemawiające zarówno na niekorzyść, jak i na korzyść
oskarżonego (art. 4 KPK), mając na uwadze całokształt okoliczności ujawnionych w trakcie rozprawy głównej (art.
410 KPK), uwzględniając przy tym zasad prawidłowego rozumowania, wiedzy i doświadczenia życiowego (art. 7
KPK), co sprawia, że oceny te pozostają pod ochroną zasady swobodnej oceny dowodów. Efektem trafnych ocen
zebranych i ujawnionych dowodów są prawidłowe ustalenia faktyczne, które stały się podstawą do skazania
oskarżonego za oba czyny.
W ocenie sądu odwoławczego wersja zdarzenia przyjęta przez Sąd Okręgowy jest logiczna, przekonywająca
i jedynie możliwa do przyjęcia. Mimo braku bezpośrednich dowodów winy dowody pośrednie okazały się być
wystarczające do uznania, że oskarżony dopuścił się popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 KK w zw. z art. 286 § 1
KK, w zw. z art. 12 KK, i art. 64 KK.
Odnosząc się do apelacji obrońcy stwierdzić należy, że ugruntowana linia orzecznicza wymaga od skarżącego, aby
stawiając wyrokowi zarzut błędnych ustaleń faktycznych, wynikający z wadliwej – jego zdaniem – oceny zebranych
dowodów wykazał, jakich to konkretnych uchybień w zakresie zasad logicznego rozumowania, wiedzy
i doświadczenia życiowego dopuścił się sąd orzekający przy ocenie materiału dowodowego. Nie jest natomiast
wystarczającym, by zarzut ten sprowadzał się jedynie do zaprezentowania ocen własnych – odmiennych od
zaprezentowanych w wyroku – bądź do polemiki z tymi ocenami, sformułowanej w najczystszej postaci, to znaczy
pozbawionej argumentacji podważającej stanowisko Sądu.

Apelacja wywiedziona w rozpoznawanej sprawie wymogu skutecznego postawienia omawianego zarzutu nie spełnia,
bowiem skarżący zaprezentował jedynie własne oceny zebranych dowodów, nie wykazał natomiast żadnych
konkretnych błędów organu procesowego. W środku odwoławczym skarżący kwestionował również wymiar kary
pozbawienia wolności oraz środków karnych wymierzonych za przestępstwo z art. 178a § 4 KK w zw. z art. 64 § 1
KK. Z tego też powodu Sąd Apelacyjny dokonał kontroli tej części orzeczenia przez pryzmat przesłanek rażącej
niewspółmierności zastosowanej względem niego sankcji.

O rażącej niewspółmierności kary można mówić tylko wówczas, gdy wymierzoną karę cechuje znaczna
dysproporcja między karą wymierzoną przez Sąd I instancji, a taką represją, która powinna być orzeczona,
aby w odczuciu społecznym uznana została za sprawiedliwą. Nie każda – co oczywiste – nietrafność wymiaru
środka represji karnej uzasadnia zmianę orzeczenia.

Wyrok SA w Katowicach, z 27.7.2018 r., II AKa 299/18.

Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja obrońcy oskarżonego nie zasługiwała na uwzględnienie. Zarzuty dotyczące błędnych ustaleń faktycznych i niewspółmiernej kary okazały się bezzasadne. Sąd podkreślił, że Sąd I instancji przeprowadził pełne i kompleksowe postępowanie, a uzyskane dowody pozwoliły na trafne ustalenia faktyczne. Apelacja nie wykazała konkretnych błędów w ocenie dowodów, co uniemożliwiło zmianę wyroku.