Dobrowolne odstąpienie od dokonania

Dobrowolne odstąpienie od dokonania czynu zabronionego jest możliwe, gdy sprawca rezygnuje z zamiaru popełnienia czynu w wyniku działania przyczyn wewnętrznych. Publikacja omawia przykład sprawcy oskarżonego o usiłowanie zabójstwa, którego odpowiedzialność została ograniczona do innego przestępstwa na podstawie analizy materiału dowodowego i zachowania. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok, uwzględniając dobrowolne odstąpienie oskarżonego od dokonania czynu zabronionego.

Tematyka: dobrowolne odstąpienie, czyn zabroniony, analiza materiału dowodowego, Sąd Apelacyjny, kwalifikacja prawna, usiłowanie, zamiar bezpośredni, zamiar ewentualny

Dobrowolne odstąpienie od dokonania czynu zabronionego jest możliwe, gdy sprawca rezygnuje z zamiaru popełnienia czynu w wyniku działania przyczyn wewnętrznych. Publikacja omawia przykład sprawcy oskarżonego o usiłowanie zabójstwa, którego odpowiedzialność została ograniczona do innego przestępstwa na podstawie analizy materiału dowodowego i zachowania. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok, uwzględniając dobrowolne odstąpienie oskarżonego od dokonania czynu zabronionego.

Dobrowolne odstąpienie od dokonania możliwe jest jedynie przy usiłowaniu niezakończonym, a z takim
rodzajem usiłowania mamy do czynienia, gdy sprawca z tych lub innych względów nie uczynił wszystkiego,
co jego zdaniem było konieczne, a jednocześnie możliwe, do dokonania czynu zabronionego
Opis stanu faktycznego
S.J. został oskarżony o to, że 21.8.2017 r. w godzinach wieczornych, w mieszkaniu, będąc w stanie nietrzeźwości,
działając w zamiarze bezpośrednim usiłował pozbawić życia A.P. w ten sposób, że uderzył ją w twarz, po czym
ugodził wymienioną pokrzywdzoną nożem w szyję, powodując u pokrzywdzonej obrażenia ciała naruszające
czynności organizmu na okres powyżej 7 dni, przy czym zamierzonego skutku nie osiągnął z uwagi na postawę
pokrzywdzonej, to jest o czyn z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK i art. 157 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 5.6.2018 r. (III K 33/18, niepubl.) uznał oskarżonego S.J. za winnego
popełnienia czynu opisanego w części wstępnej wyroku, z tym jednak, że z jego opisu wyeliminował sformułowanie
„z uwagi na postawę pokrzywdzonej” to jest czynu z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK i art. 157 § 1 KK, w zw.
z art. 11 § 2 KK i za tak opisany czyn na podstawie art. 14 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK, w zw. z art. 11 § 3 KK
wymierzył mu karę 10 lat pozbawienia wolności.
Apelacje od tego wyroku wnieśli prokurator i oskarżony.
Prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze, zarzucając rażącą niewspółmierność kary
wymierzonej oskarżonemu S.J. w stosunku do stopnia społecznej szkodliwości oraz winy, wynikającą z orzeczenia
za czyn przypisany oskarżonemu z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK i art. 157 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK kary
10 lat pozbawienia wolności, co powoduje, że kara ta nie uwzględnia w należytym stopniu wysokiego stopnia winy
oskarżonego i znacznego stopnia społecznej szkodliwości czynu wyrażającego się w szczególności w rodzaju
i charakterze naruszonego dobra, przez co kara ta nie spełnia swej funkcji w zakresie prewencji ogólnej
i szczególnej, jak również nie zaspokaja społecznego poczucia sprawiedliwości i nie wpływa w sposób prawidłowy na
kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa. Podnosząc powyższy zarzut wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku przez wymierzenie oskarżonemu S.J. kary 15 lat pozbawienia wolności.
Obrońca oskarżonego S.J. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił obrazę przepisów postępowania polegającą na
przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, polegającą na dokonaniu tej oceny w sposób dowolny i niezgodny
z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, także błąd w ustaleniach faktycznych, będący konsekwencją wyżej
opisanego sposobu przeprowadzenia procesu oceny dowodów. Podnosząc powyższe zarzuty wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku przez wyeliminowanie z opisu czynu słów „działając w zamiarze bezpośrednim usiłował
pozbawić życia” oraz zakwalifikowanie przypisanego oskarżonemu czynu, jako przestępstwa z art. 160 § 1 KK
i wymierzenie mu za to kary pozbawienia wolności w granicach okresu odbytego tymczasowego aresztowania od
21.8.2017 r. do 12.9.2018 r.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, po rozpoznaniu apelacji wniesionych przez prokuratora i oskarżonego, zmienił
zaskarżony wyrok wobec S.J. w ten sposób, że z opisu przypisanego mu czynu wyeliminował ustalenie o usiłowaniu
pozbawienia życia pokrzywdzonej oraz ustalenie o uderzeniu jej w twarz, przyjmując, iż czyn ten stanowi
przestępstwo z art. 157 § 1 KK w zw. z art. 160 § 1 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK i za to na podstawie art. 157 § 1 KK
w zw. z art. 11 § 3 KK wymierzył oskarżonemu karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, na poczet której, na
podstawie art. 63 § 1 KK zaliczył oskarżonemu okres jego zatrzymania i tymczasowego aresztowania od 21.8.2017 r.
do 12.9.2018 r.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego apelacja obrońcy oskarżonego S.J. zasługiwała na częściowe uwzględnienie, gdyż
zasadne były zarzuty obrazy przepisów procesowych (art. 7 KPK), a także błędów w ustaleniach faktycznych przez
taką ocenę materiału dowodowego, które prowadziły do przyjęcia, że oskarżony był odpowiedzialny za usiłowanie
zabójstwa A.P., gdyż zadając cios nożem chciał ją pozbawić życia.
Materiał dowodowy nie dawał podstaw do przyjęcia, aby oskarżony działał z zamiarem bezpośrednim lub
ewentualnym pozbawienia życia pokrzywdzonej. Nawet jednak, gdyby przyjąć hipotetycznie, że zamiar taki ujawnił,
to opisane wyżej zachowanie oskarżonego S.J. dawało jednoznaczne podstawy do zastosowania przepisu art. 15 § 1
KK, stanowiącego, że nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi
stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Nie wchodząc na razie w szczegóły, należy jednoznacznie stwierdzić, że
niepodejmowanie kolejnych działań w sytuacji, gdy wiedział, iż nie spowodował obrażeń, które miałyby



prowadzić do śmierci pokrzywdzonej byłoby odstąpieniem od usiłowania, co wyklucza przypisanie mu
usiłowania zabójstwa, a zatem przestępstwa z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK.
Przeprowadzone dowody, a także wnikliwie ocenione wyjaśnienia oskarżonego S.J., a także zeznania pokrzywdzonej
A.P., przekonały, że oskarżony nie działał z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym pozbawienia życia
pokrzywdzonej, natomiast jego odpowiedzialność karna ograniczała się do popełnienia przestępstwa z art. 157 § 1
KK w zw. z art. 160 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK.
Mając powyższe na uwadze, zmieniono zaskarżony wyrok w stosunku do oskarżonego S.J. w ten sposób, że z opisu
przypisanego mu czynu wyeliminowano ustalenie o usiłowaniu pozbawienia życia pokrzywdzonej oraz ustalenie o jej
uderzeniu w twarz, które miało miejsce w czasie poprzedzającym przedmiotowe zdarzenie i nie miało wpływu na opis
i kwalifikację prawną czynu, tj. przestępstwa z art. 157 § 1 KK w zw. z art. 160 § 1 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK i za to
na podstawie przepisu art. 157 § 1 KK w zw. z art. 11 § 3 KK wymierzono mu karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia
wolności. Ponadto, na podstawie art. 63 § 1 KK, na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności zaliczono
oskarżonemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w tej sprawie od 21.8.2017 r. do 12.9.2018 r.
W pierwszej kolejności należy zdecydowanie stwierdzić, że zebrany w sprawie materiał dowodowy w postaci
wyjaśnień oskarżonego i zeznań pokrzywdzonej w pełni potwierdził to, że od dłuższego czasu (od kilku lat) oskarżony
nie szanował pokrzywdzonej, jako życiowej partnerki, nie stronił od przemocy werbalnej i fizycznej wobec niej,
podczas kłótni i awantur, będąc najczęściej pod wpływem alkoholu.
Co więcej, na podstawie wskazanych wyżej dowodów, można zaaprobować ustalenia Sądu Okręgowego we
Wrocławiu, że w trakcie związku oskarżony nadużywał alkoholu i był agresywny, wywołując niejednokrotnie kłótnie,
podczas których wyzywał pokrzywdzoną słowami powszechnie uznanymi za obelżywe i używając wobec niej
przemocy. Wspomniane wnioski pozwoliły na jednoznaczne ustalenie, że przemoc stosowana przez oskarżonego
wobec pokrzywdzonej nie miała charakteru wyjątkowego, incydentalnego, lecz w taki sposób traktował pokrzywdzoną
nadużywając alkoholu i pozwalając sobie na brak szacunku i przemoc wobec niej.
Należało zgodzić się z tą częścią apelacji obrońcy oskarżonego, w której zakwestionowano działanie oskarżonego
z zamiarem zabójstwa (bezpośrednim lub ewentualnym).
Wielokrotnie podkreślano w doktrynie i orzecznictwie, że w przypadku zbrodni zabójstwa ustalenie zamiaru, jaki
towarzyszył sprawcy, jest możliwe tylko w oparciu o wszechstronną analizę zebranego materiału
dowodowego, uwzględniającą nie tylko dokładną analizę strony przedmiotowej, lecz także ocenę zachowania
sprawcy i jego wypowiedzi przed i po zdarzeniu, a także uwzględnienie psychiki sprawcy i cech jego
osobowości, pozwalających na poznanie procesów motywacyjnych.
Odstąpienie od dokonania czynu zabronionego, o którym mowa w art. 15 § 1 KK, musi być dobrowolne, tzn. sprawca
rezygnuje z zamiaru popełnienia czynu zabronionego w wyniku dominującego działania przyczyn natury
wewnętrznej. Dobrowolność odstąpienia od dokonania czynu zabronionego można przyjąć wtedy, gdy sprawca
uświadamia sobie możliwość kontynuowania zachowania bezpośrednio zmierzającego do dokonania, ale nie ma już
zamiaru popełnienia czynu zabronionego, przy czym nie można uznać dobrowolności odstąpienia od usiłowania,
jeżeli sprawca odstąpił od czynu na skutek okoliczności zewnętrznych, które wpłynęły na jego wolę i wywołały
przekonanie o niemożności realizacji jego zamiaru. Tym samym nie będzie zachodziło dobrowolne odstąpienie, gdy
sprawca uświadamia sobie wystąpienie przeszkód uniemożliwiających mu osiągnięcie ostatecznego celu. (wyrok
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10.5.2017 r., II AKa 105/17, 
).
Wskazane okoliczności stanowiły zasadnicze i niedające się usunąć wątpliwości, czy rzeczywiście oskarżony S.J.
działał z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym zabójstwa. Wątpliwości te, zgodnie z dyrektywą art. 5 § 2 KPK
należało rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego.
Jest niemal oczywiste, że nie można traktować okoliczności wskazanych przez obrońcę oskarżonego wybiórczo, bez
oceny całokształtu jego zachowań i wypowiedzi, a także sposobu zadawania ciosu nożem pokrzywdzonej. Jednak
kompleksowa ocena, właściwie potwierdza w całości wnioski obrońcy oskarżonego o braku zamiaru pozbawienia
życia pokrzywdzonego, co oznacza, że nie ma zastosowania zarówno zamiar bezpośredni, jak i ewentualny. Nawet,
gdyby przyjąć hipotetycznie, że zamiar taki oskarżony ujawnił, to faktyczne jego zachowanie dawało pełną podstawę
do zastosowania dyspozycji art. 15 § 1 KPK stanowiącego, że nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie
odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Należy jednoznacznie
stwierdzić, że zaprzestanie zadawania kolejnych ciosów, w sytuacji, gdy oskarżony wiedział, iż skutki jego działania
nie okazały się groźne w rzeczy samej jest odstąpieniem od usiłowania, a to z natury rzeczy wyklucza kwalifikację
prawną przestępstwa z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK. Ma natomiast zastosowanie dyspozycja art. 160 § 1
KK.
Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 12.9.2018 r., II AKa 280/18.







Sąd Apelacyjny uznał, że oskarżony nie działał z zamiarem pozbawienia życia pokrzywdzonej, co skutkowało zmianą kwalifikacji prawnokarnej i wymierzeniem niższej kary. Decyzja ta oparta była na analizie materiału dowodowego i ocenie zachowania sprawcy. Ostatecznie, wyrok Sądu Apelacyjnego podkreślił istotę dobrowolnego odstąpienia od dokonania czynu zabronionego.