Interpretacja pojęcia „bezpośrednio zmierza do dokonania czynu zabronionego”
Określenie „bezpośrednio zmierza” do dokonania czynu zabronionego oznacza całość zachowań wiodących wprost do wypełnienia jego znamion, stwarzających realne zagrożenie dla chronionego dobra prawnego, a nie wyłącznie ostatnie z tych zachowań. Publikacja omawia wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego oraz dalsze postępowanie w sprawie st. chor. szt. rez. H.S. w kontekście interpretacji prawa karnego. Apelacje, zmiany wyroków i kasacja są analizowane pod kątem trafności interpretacji „bezpośrednio zmierzania” do przestępstwa, wskazując na istotę realnego zagrożenia dla mienia oraz konieczność właściwej interpretacji przepisów prawa karnego.
Tematyka: bezpośrednio zmierza, czyn zabroniony, interpretacja prawa karnego, wyrok sądu, zagrożenie dla dobra prawnego
Określenie „bezpośrednio zmierza” do dokonania czynu zabronionego oznacza całość zachowań wiodących wprost do wypełnienia jego znamion, stwarzających realne zagrożenie dla chronionego dobra prawnego, a nie wyłącznie ostatnie z tych zachowań. Publikacja omawia wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego oraz dalsze postępowanie w sprawie st. chor. szt. rez. H.S. w kontekście interpretacji prawa karnego. Apelacje, zmiany wyroków i kasacja są analizowane pod kątem trafności interpretacji „bezpośrednio zmierzania” do przestępstwa, wskazując na istotę realnego zagrożenia dla mienia oraz konieczność właściwej interpretacji przepisów prawa karnego.
Określenie „bezpośrednio zmierza” do dokonania czynu zabronionego oznacza całość zachowań wiodących wprost do wypełnienia jego znamion, stwarzających realne zagrożenie dla chronionego dobra prawnego, a nie wyłącznie ostatnie z tych zachowań, poprzedzające realizację czynności sprawczej czynu zabronionego. Opis stanu faktycznego Wojskowy Sąd Garnizonowy w W. wyrokiem z 10.1.2018 r., uznał st. chor. szt. rez. H.S. za winnego tego, że 2.3.2017 r. na terenie Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych w W. usiłował zabrać w celu przywłaszczenia artykuły spożywcze o łącznej wartości 1872,54 zł, doprowadzając do ich wywiezienia z terenu rzeczonego Ośrodka do budynku garażowego na terenie Jednostki Wojskowej w Ś., lecz zamierzonego celu nie osiągnął wobec podjęcia działań służbowych i zabezpieczenia tej żywności przez jego przełożonego wojskowego, czym działał na szkodę Wojskowego Oddziału Gospodarczego, tj. przestępstwa z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 278 § 1 KK, za które na podstawie art. 278 § 1 KK w zw. z art. 14 § 1 KK, przy zastosowaniu art. 37a KK, wymierzył mu karę grzywny w wysokości 60 stawek dziennych po 40 zł każda, a na podstawie art. 43b KK orzekł środek karny w postaci podania wyroku do publicznej wiadomości przez odczytanie jego sentencji na apelu żołnierzy JW. Nadto zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe w sprawie. Apelację od tego wyroku, zaskarżając go w całości, wniósł obrońca oskarżonego. Zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego (art. 278 § 1 KK), przepisów postępowania (art. 4 KPK, art. 5 § 2 KPK, art. 7 KPK) oraz błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie H.S. bądź uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wojskowy Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z 18.4.2018 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uniewinnił st. chor. szt. rez. H.S. od popełnienia przypisanego mu przestępstwa z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 278 § 1 KK, a kosztami procesu za postępowanie odwoławcze obciążył na podstawie art. 634 KPK w zw. z art. 632 pkt 2 KPK Skarb Państwa (tym samym Sąd odwoławczy nie ingerował w rozstrzygnięcie co do kosztów procesu w I instancji, gdy prawidłowe byłoby wskazanie, że Skarb Państwa ponosi koszty procesu w sprawie). W uzasadnieniu stwierdził, że „apelacja obrońcy zasługuje na uwzględnienie, choć nie z powodów podniesionych w jej uzasadnieniu”. Zdaniem Sądu odwoławczego, „zaistniał istotny problem z należytą interpretacją zachowania st. chor. szt. rez. H.S.”, przy czym Sąd I instancji „poprzestał wyłącznie na wskazaniu zamiaru zaboru mienia (co wynikało z jego przewiezienia z terenu poligonu na teren jednostki) i nienastąpieniu faktu zaboru mienia (z uwagi na interwencję przełożonych). Sąd w ogóle nie rozważał trzeciego istotnego znamienia czynu z art. 13 § 1 KK, to jest zmierzania swoim zachowaniem bezpośrednio do dokonania”. Tymczasem zachowanie oskarżonego nie może być uznane za bezpośrednio zmierzające do dokonania zaboru mienia, a jedynie za niekaralne przygotowanie do takiego postąpienia, polegające na przygotowaniu sobie mienia do jego późniejszego zaboru. Istotny jest tu zwłaszcza fakt, że przedmiotowe mienie (produkty żywnościowe) cały czas pozostawało we władztwie Jednostki Wojskowej w Ś. oraz że oskarżony nie podjął próby jego wywiezienia poza teren tej jednostki. Zdaniem Sądu II instancji, dopiero podjęcie próby usunięcia mienia spod władztwa jednostki mogłoby zostać uznane za podjęcie przez sprawcę (oskarżonego) ostatniej czynności zmierzającej wprost do realizacji przestępstwa z art. 278 § 1 KK. W takim wypadku dotychczasowe abstrakcyjne i przyszłe zagrożenie dla mienia przekształciłoby się w zagrożenie realne, zatem działanie oskarżonego stanowiłoby zachowanie bezpośrednio zmierzające do dokonania przestępstwa, o czym jest mowa w art. 13 § 1 KK. Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego na niekorzyść H.S. wniósł prokurator Prokuratury Okręgowej w P. Zarzucił wyrokowi rażące naruszenie przepisu art. 13 § 1 KK w zw. z art. 278 § 1 KK, przez dokonanie jego błędnej i niezgodnej z wolą ustawodawcy wykładni, mającej istotny wpływ na treść orzeczenia, a polegającej na przyjęciu, że zachowanie oskarżonego stanowiło „niekaralne przygotowanie do zaboru mienia”, mimo iż jego zachowanie spełniało wymogi do przypisania występku z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 278 § 1 KK. Podnosząc ten zarzut, prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja zasługiwała na uwzględnienie. Jej autor zasadnie zwrócił uwagę na wadliwość interpretacji przez Sąd ad quem usiłowania przestępstwa art. 13 § 1 KK, w szczególności zawartego w tym przepisie sformułowania mówiącego o bezpośrednim zmierzaniu sprawcy do dokonania czynu zabronionego. Analizując tę interpretację Sąd nadmienił, że przedmiotowa kwestia jest szeroko rozważana w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych oraz przywołał trzy orzeczenia, które uznał za istotne i mogące przyczynić się do ustalenia, czy oskarżony swoim zachowaniem zmierzał bezpośrednio do dokonania kradzieży (zob. wyroki: Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 22.9.2014 r., II AKa 88/14, oraz Sądu Najwyższego z 9.9.1999 r., III KKN 704/98, i z 22.9.1971 r., II KR 171/71, ). Przytoczone fragmenty tych orzeczeń wyjaśniają różnicę między przygotowaniem do dokonania czynu zabronionego a jego usiłowaniem, akcentując realność zagrożenia dobra chronionego w przypadku usiłowania, jak też (trzecie z powołanych orzeczeń), że w takim wypadku „chodzi o podjęcie przez sprawcę ostatniej czynności zmierzającej wprost do realizacji przestępstwa. Czynności przygotowawcze zaś mają dopiero stworzyć warunki do podjęcia tej ostatniej czynności”. Sąd Najwyższy zauważył, że Sąd odwoławczy pominął szereg nowszych orzeczeń SN, w których, wypada uznać, że trafnie, usiłowanie dokonania czynu zabronionego pojmowano szerzej, przyjmując, iż nie tylko podjęcie „ostatniej czynności” świadczy o bezpośrednim zmierzaniu do dokonaniu takiego czynu. W postanowieniu SN z 23.5.2007 r., V KK 265/06, ) wskazano, że określenie „bezpośrednio zmierza” do dokonania czynu zabronionego oznacza całość zachowań wiodących wprost do wypełnienia jego znamion, stwarzających realne zagrożenie dla chronionego dobra prawnego, a nie wyłącznie ostatnie z tych zachowań, poprzedzające realizację czynności sprawczej czynu zabronionego. Podobnie w wyroku SN z 4.9.2007 r., II KK 322/06, , stwierdzono, że wspomniane określenie oznacza całość zachowań wiodących do wypełnienia znamion czynu zabronionego, stwarzających realne zagrożenie dla chronionego dobra prawnego, a nie wyłącznie ostatnie z tych zachowań, poprzedzające realizację czynności sprawczej czynu zabronionego (zob. także wyrok SN z 8.3.2006 r., IV KK 415/05, ). Jeżeli więc Sąd odwoławczy za trafne uznał ustalenie Sądu meriti, że oskarżony zamierzał dokonać kradzieży artykułów spożywczych, to kwestię karalności jego zachowania powinien postrzegać szerzej niż tylko w aspekcie „ostatniej czynności” zmierzającej do dokonania zaboru mienia, szczególną wagę przykładając do faktu, że chociaż wydając polecenie żołnierzom H.S. doprowadził do przewiezienia rzeczy z Ośrodka Szkolenia w W. do Jednostki Wojskowej w Ś., to nie podjął próby ich wywiezienia poza teren jednostki. Rozważając zaś, jakie zagrożenie dla mienia stworzyło zachowanie oskarżonego i dochodząc do przekonania, że było ono „abstrakcyjne i przyszłe”, Sąd ad quem pominął, iż H.S. polecił zabrać produkty spożywcze z magazynków żywnościowych na poligonie i złożyć je w garażu na terenie wspomnianej jednostki, a nie przekazać do magazynu żywnościowego, wyłączając w ten sposób stosowanie procedur mających m.in. chronić artykuły spożywcze przed bezprawnym uszczupleniem. Autor kasacji słusznie zwrócił też uwagę, że rozważając kwestię odpowiedzialności oskarżonego, Sąd II instancji uznał, że niezależnie od zachowania oskarżonego produkty żywnościowe „znajdowały się cały czas – na poligonie, w trakcie ich przewożenia do jednostki i na terenie jednostki – we władztwie JW. w Ś.”. Nie wziął jednak pod uwagę, że dysponentem przedmiotowych produktów był wskazany w opisie czynu zarzucanego oskarżonemu, jako pokrzywdzony (...) Wojskowy Oddział Gospodarczy i że temu Oddziałowi powinny być zwrócone produkty niewykorzystane, zaś wywiezienie ich z W. pozbawiało Oddział władztwa nad nimi. Komentarz Wskazane uchybienia, którymi dotknięty był zaskarżony kasacją wyrok, przemawiały za jego uchyleniem i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym WSO w P., który ma obowiązek sprostaniu powinności dokonania właściwej interpretacji dyspozycji art. 13 § 1 KK w kontekście bezpośredniości zmierzania oskarżonego do dokonania czynu zabronionego oraz podmiotu wskazanego, jako pokrzywdzony działaniem oskarżonego. Sąd powinien również mieć w polu widzenia, że chociaż w apelacji obrońca H.S. w sposób nie do końca udany sformułował zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, stanowiący obrazę art. 278 § 1 KK, to jednak niezależnie od przyjętej przez oskarżonego linii obrony kwestionującej sam fakt wydania żołnierzom polecenia wywiezienia żywności z poligonu w W., starannej kontroli wymaga m.in. ustalenie Sądu zamiaru, z jakim działał oskarżony. W polu widzenia pozostaje okoliczność, że w części uzasadnienia wyroku przedstawiającej poczynione w sprawie ustalenia faktyczne Wojskowy Sąd Garnizonowy w żaden sposób nie zaznaczył, że H.S. powziął zamiar kradzieży mienia wojskowego, natomiast obrońca, wprawdzie nie wprost, jednak kwestionuje fakt, iż oskarżony działał w takim zamiarze. Przykładowo wskazuje, że nie miał on bezpośredniego dostępu do garażu, w którym zostały złożone artykuły spożywcze. W rzeczy samej jest to wniosek błędny, ponieważ według ustaleń garaż był plombowany, a fakt ten z natury rzeczy wyklucza nieograniczony do niego dostęp. Wyrok Sądu Najwyższego z 8.8.2018 r., VII KK 2/18,
Uchybienia w interpretacji prawa karnego oraz brak uwzględnienia całości zachowań wiodących do dokonania czynu zabronionego doprowadziły do zmiany wyroku i ponownego rozpatrzenia sprawy. Wyrok Sądu Najwyższego potwierdził konieczność szerokiej interpretacji pojęcia „bezpośrednio zmierza” do przestępstwa, uwzględniając całość zachowań prowadzących do zagrożenia dla dobra prawnego. Publikacja stanowi cenną analizę interpretacyjną w kontekście prawa karnego.