Eliminacyjny charakter kary 25 lat pozbawienia wolności

Tematyka: kara, pozbawienie wolności, sprawiedliwość, surowość, resocjalizacja, zbrodnia, Sąd Apelacyjny, Białystok

Kara 25 lat pozbawienia wolności jest drugą pod względem surowości. Ma charakter wyjątkowy, ale również
eliminacyjny, gdyż ze względu na bardzo długi czas izolacji skazanego trudno przypisywać jej pełnienie
jakiejkolwiek funkcji resocjalizacyjnej. Z tego względu należy ją stosować w wypadkach najcięższych,
bestialskich zbrodni popełnianych przez sprawców, których należy izolować od innych członków
społeczeństwa z uwagi na zagrożenie, jakie mogą dla nich stwarzać.
Opis stanu faktycznego
Prokurator z Prokuratury Rejonowej w Giżycku oskarżył A.K., Ł.K. i E.Z. o to, że 14.12.2015 r. w G. działając
wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, przewidując możliwość spowodowania śmierci R.M. i godząc się na to,
uderzając pokrzywdzonego wielokrotnie pięściami po twarzy i całym ciele, kopiąc nogami, uderzając łokciem
w okolice oka, a E.Z. co najmniej trzykrotnie skacząc po jego brzuchu i klatce piersiowej, spowodowali
u pokrzywdzonego liczne obrażenia ciała, wskutek których zmarł na miejscu zdarzenia, tj. o czyn z art. 148 § 1 KK.
Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 28.10.2016 r. (II K 115/16, niepubl.) uznał oskarżonych za winnych tego, że
14.12.2015 r. w G. działając wspólnie i w porozumieniu wzięli udział w pobiciu R.M., w wyniku którego doznana przez
pokrzywdzonego ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa skutkowała jego zgonem na miejscu zdarzenia, tj.
popełnienia przestępstwa z art. 158 § 3 KK i na tej podstawie skazał ich na kary po 10 lat pozbawienia wolności.
Apelacje od wyroku wnieśli obrońcy oskarżonych, prokurator oraz pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej.
Adwokat reprezentująca E.Z. zaskarżyła orzeczenie w części dotyczącej kary wymierzonej tej podsądnej i, powołując
się na art. 438 pkt 4 KPK, sformułowała zarzut rażącej jej niewspółmierności (surowości) przez uwzględnienie
w maksymalny sposób okoliczności obciążających i niedostateczne wzięcie pod uwagę okoliczności
przemawiających za złagodzeniem kary.
Obrońca oskarżonego Ł.K. zaskarżył wyrok w części kary wymierzonej jego klientowi. Powołując przepisy art. 427 §
1 KPK oraz art. 438 pkt 1 KPK zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie
art. 53 § 2 KK w zw. z art. 55 KK przez ich niezastosowanie.
Obrońca oskarżonego A.K. zaskarżyła wyrok Sądu I instancji na korzyść w części dotyczącej orzeczenia o karze
pozbawienia wolności oraz wysokości zasądzonego zadośćuczynienia. Wskazując na art. 427 § 1 i § 2 KPK oraz art.
438 pkt 4 KPK zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła rażącą niewspółmierność kary pozbawienia wolności orzeczonej
w górnej granicy ustawowego zagrożenia, polegającą na całkowitym pominięciu okoliczności podmiotowych czynu, tj.
młodego wieku oskarżonego, faktu jego przyznania się do udziału w pobiciu pokrzywdzonego, przeproszeniu rodziny
pokrzywdzonego, wyrażeniu skruchy i żalu z powodu zaistniałego zdarzenia oraz okoliczności przedmiotowych
wyrażających się w stopniu, w jakim oskarżony uczestniczył w pobiciu pokrzywdzonego. Na podstawie art. 427 § 1
KPK wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez orzeczenie wobec oskarżonego znacznie łagodniejszej kary
pozbawienia wolności oraz zmianę wysokości zasądzonego zadośćuczynienia przez jego znaczne obniżenie,
stosowanie do ustaleń dowodowych.
Pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej E.J. zaskarżyła wyrok w całości na niekorzyść oskarżonych. Na podstawie art.
427 § 1 i 2 KPK, art. 438 pkt 1 i 2 KPK wyrokowi temu zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 148 § 1 KK
przez jego niezastosowanie oraz obrazę art. 424 KPK w zw. z art. 410 KPK przez pominięcie przez Sąd w swoich
rozważaniach sprawozdania Zakładu Medycyny Sądowej w B. Powołując art. 427 § 1 KPK i art. 437 § 1 i 2 KPK, art.
455 KPK wiosła o zmianę wyroku przez ustalenie, że zachowanie oskarżonych wyczerpało znamiona czynu z art.
148 § 1 KK i wymierzenie oskarżonym kar po 25 lat pozbawienia wolności.
Oskarżyciel publiczny zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść E.Z., Ł.K. i A.K. Powołując się na przepisy art. 427 § 2
KPK oraz art. 438 pkt 3 KPK zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający
wpływ na jego treść, polegający na uznaniu, że oskarżeni nie działali z zamiarem pozbawienia życia
pokrzywdzonego. Podnosząc powyższy zarzut prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, co do wszystkich oskarżonych.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku, po rozpoznaniu środków odwoławczych, wyrokiem z 23.3.2017 r., na podstawie art.
148 KK skazał: E.Z. na karę 8 lat pozbawienia wolności; A.K. na karę 10 lat pozbawienia wolności; Ł.K. na karę 8 lat
pozbawienia wolności.

Kasacje od tego orzeczenia wnieśli obrońcy oskarżonych E.Z. i Ł.K. zarzucając rażące naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 148 § 1 KK przez błędne jego zastosowanie. Sąd Najwyższy postanowieniem z 23.8.2017 r.
oddalił je jako oczywiście bezzasadne.
W trybie art. 523 § 1a KPK kasację wniósł także Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny, który zaskarżył
wyrok na niekorzyść oskarżonych, zarzucając rażącą niewspółmierność orzeczonych kar.
Wyrokiem z 7.2.2019 r., III KK 601/17, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi
Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku, po rozpoznaniu na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora, pełnomocnika
oskarżycielki posiłkowej oraz obrońców oskarżonych, zmienił wyrok w zaskarżonej części w ten sposób, że na
podstawie art. 148 § 1 KK wymierzył oskarżonym kary: E.Z. - 11 lat pozbawienia wolności; A.K. - 13 lat pozbawienia
wolności; Ł.K. - 11 lat pozbawienia wolności.
Uzasadnienie SA
Sąd Apelacyjny w pierwszej kolejności odniósł się do kwestii formalnych dotyczących zakresu ponownego
rozpoznania sprawy przez Sąd odwoławczy. Uznał, że w granicach zaskarżenia obejmuje on obszar dotyczący
rozstrzygnięcia penalnego za czyn z art. 148 § 1 KK, co z uwagi na przepis art. 447 § 2 KPK determinuje także
konieczność oceny zasadności zastosowania rozwiązania z art. 62 KK.
Orzekając kasatoryjnie Sąd Najwyższy użył sformułowania, które wprawdzie językowo nie odpowiadało treści
wniosku prokuratora, ale formalnie było z nim równoznaczne. Choć w judykaturze ww. Sądu spotyka się
rozstrzygnięcia bardziej klarownie określające zakres uchylenia danego orzeczenia (tj. „uchyla zaskarżony
wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze (...) i przekazuje sprawę w tym zakresie lub w tej części do
ponownego rozpoznania (...)” – por. np. wyroki SN z: 30.1.2014 r., II KK 347/13,
i 20.2.2018 r., V KK
498/17,
; zob. też wyrok z 26.5.2014 r., WK 1/14,
), to nie oznacza, że użycie innego
lingwistycznie zwrotu zakreśla pole ponownego rozpoznania sprawy poza granice zarzutu i wniosku kasacji.
Zgodnie z art. 536 KPK Sąd Najwyższy rozpoznaje przecież środek z Rozdziału 55 KPK w granicach zaskarżenia
i podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym – tylko w wypadkach określonych w art. 435, 439 i 455 KPK. Na
żaden z tych przepisów Sąd kasacyjny nie powołał się w treści uzasadnienia swojego orzeczenia, a z ostatniej jego
części jednoznacznie wynika, że zaskarżony wyrok uchylono w zakresie rozstrzygnięcia o karze i w tej części
przekazano sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Ma to o tyle
istotne znaczenie, że przyjęcie uchylenia wyroku Sądu odwoławczego w całości zobowiązywałoby m.in. do
ponownego przypisania czynu z art. 148 § 1 KK, zaś uznanie, że chodzi jedynie o wymierzoną za tę zbrodnię karę,
nie obliguje do takiego rozstrzygnięcia.
Wymierzając karę sąd zobowiązany jest wziąć po uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma ona
osiągnąć w stosunku do skazanego, aby jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględnić stopień
społecznej szkodliwości czynu oraz potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
Rozważyć należy w szczególności motywację i sposób zachowania sprawcy, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw
przestępstwa, właściwości i warunki osobiste oskarżonego, sposób życia przed popełnieniem czynu i zachowanie po
jego realizacji (art. 53 § 1 i 2 KK).
„Kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa” nie polega na przyznaniu karze funkcji odstraszającej.
Zaszłości historyczne, jak i praktyka zawodowa wskazują, że przekonanie o takim jej efekcie funkcjonuje dość
powszechnie, lecz nie ma przełożenia na życie społeczne. Szczególnie, jeśli chodzi o tego rodzaju zbrodnie. W tym
nakazie z art. 53 § 1 KK chodzi o afirmację pewnych wartości, wzbudzenie przekonania w społeczeństwie, że dane
dobro prawne jest należycie chronione, a za jego naruszenie grozi adekwatna, odpowiednio surowa kara. Nie
oznacza to jednak, że za każdy czyn, którego skutkiem jest spowodowana umyślnie śmierć człowieka, należy wobec
każdego ze sprawców orzec eliminacyjną sankcję. Nie chodzi przecież o to, aby wykluczyć sprawcę praktycznie na
zawsze z życia społecznego, ale jeśli rokuje on na przyszłość, daje szansę powrotu do społeczeństwa, to należy tak
ukształtować karę, aby z jednej strony uczynić zadość „regule sprawiedliwościowej”, a z drugiej mu tej szansy nie
odbierać. Inaczej wymiar kary nie będzie miał nic wspólnego z ideą humanitarnego karania.
Uwzględniając wszystkie aspekty odnoszące się do przesłanek wskazanych w art. 53 § 1 i 2 KK Sąd odwoławczy
słusznie uznał, że wymierzone kary są adekwatne i proporcjonalne do wagi czynu, spełnią wymogi prewencyjne
(indywidualne i ogólnospołeczne), a tym samym odpowiadają idei sprawiedliwego ukarania danego sprawcy za to,
czego się dopuścił. Surowsze sankcje penalne w realiach tej sprawy, przez wymierzenie eliminacyjnych kar 25 lat
pozbawienia wolności, w rzeczy samej, nie było konieczne. Kara ma mieć postać „sprawiedliwej odpłaty”, ale
dostosowanej do wszystkich kryteriów określonych w art. 53 KK, będącej ich wypadkową, a nie zemstą, czy odwetem
sprowadzającym się do braku właściwego, personalnego odniesienia do osób, których dotyczy.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 24.4.2019 r., II AKa 52/19.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku po rozpoznaniu na skutek apelacji zmienił wyrok, wymierzając oskarżonym kary: E.Z. - 11 lat pozbawienia wolności; A.K. - 13 lat pozbawienia wolności; Ł.K. - 11 lat pozbawienia wolności.