Konstrukcja błędu co do prawa

Publikacja dotyczy przypadków, gdy sprawca popełnia przestępstwa skarbowe pomimo wcześniejszego skazania, nie mając podstaw do powoływania się na konstrukcję błędu co do prawa. Przedstawione są konkretne sytuacje dotyczące oskarżenia M.W. o urządzanie nielegalnych gier hazardowych pomimo wcześniejszej kary grzywny. Opisane są wyroki sądowe oraz argumenty dotyczące naruszeń prawa mających wpływ na decyzje sądów. Sprawa została zaskarżona do Sądu Najwyższego, który uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia.
Tematyka: konstrukcja błędu co do prawa, przestępstwa skarbowe, nielegalne gry hazardowe, wyroki sądowe, naruszenie prawa procesowego, interpretacja przepisów
Gdy sprawca tożsamego zachowania, za które już był uprzednio karany, prowadzi dalej swoją działalność,
mimo to, że norma prawna typizująca określone przestępstwo nie została uchylona wprost albo –
w przypadku przestępstw blankietowych – gdy nie uległy uchyleniu przepisy stanowiące podstawę
wypełnienia takiego blankietu, nie może w sposób zasadny powołać się na konstrukcję błędu co do prawa.
Opis stanu faktycznego
M.W. został oskarżony o to, że:
1) będąc prezesem zarządu H. Sp. z o.o. oraz T. Sp. z o.o. 6.5.2015 r. w lokalu R. przy ul. K. urządzał nielegalne gry
hazardowe na automatach A. wbrew przepisom art. 3, art. 6 ust. 1, art. 14 ust. I art. 23a ust.1 ustawy z 19.11.2009 r.
o grach hazardowych (Dz.U. z 2009 Nr 201, poz. 1540 ze zm.; dalej jako: GryHazardU09), będąc uprzednio
skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w E. z 17.4.2014 r. za umyślne przestępstwo skarbowe na karę grzywny
w wymiarze 120 stawek po 100 zł, wykonaną 15.5.2015 r., tj. o przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 KKS w zw.
z art. 37 § 1 pkt 3 KKS, w zw. z art. 37 § 1 pkt 4 KKS;
2) będąc prezesem zarządu H. Sp. z o.o. oraz T. Sp. z o.o. 4.8.2015 r. w lokalu R. przy ul. K. urządzał nielegalne gry
hazardowe na automatach wbrew przepisom art. 3, art. 6 ust. 1, art. 14 ust. I art. 23a ust.1 GryHazardU09, będąc
uprzednio skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w E. z 17.4.2014 r. za umyślne przestępstwo skarbowe na karę
grzywny w wymiarze 120 stawek po 100 zł, wykonaną 15.5.2015 r., tj. o przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 KKS
w zw. z art. 37 § 1 pkt 3 KKS, w zw. z art. 37 § 1 pkt 4 KKS;
3) będąc prezesem zarządu H. L. Sp. z o.o. 4.11.2015 r. w lokalu R. przy ul. K. urządzał nielegalne gry hazardowe na
automatach (...) wbrew przepisom art. 3, art. 6 ust. 1, art. 14 ust. I art. 23a ust.1 GryHazardU09, będąc uprzednio
skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w E. z 17.4.2014 r., sygn. akt VIIII K (...), za umyślne przestępstwo skarbowe
na karę grzywny w wymiarze 120 stawek po 100 zł, wykonaną 15.5.2015 r., tj. o przestępstwo skarbowe z art. 107 §
1 KKS w zw. z art. 37 § 1 pkt 3 KKS, w zw. z art. 37 § 1 pkt 4 KKS;
4) 4.11.2015 r. będąc Prezesem Zarządu przedsiębiorstwa H. L. Sp. z o.o. zs. w L. urządzał w Barze J. w T. gry
hazardowe na automacie wbrew przepisom ustawy, będąc uprzednio skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w E.
z 17.4.2014 r., za umyślne przestępstwo skarbowe na karę grzywny w wymiarze 120 stawek po 100 zł, wykonaną
15.5.2015 r., tj. o przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 37 § 1 pkt 4 KKS.
Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z 29.12.2017 r. uniewinnił M.W. od popełnienia czynów opisanych w punkcie 1 i 2
wyroku, natomiast, co do czynów opisanych w punktach 3 i 4 wyroku Sąd, na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 KPK w zw.
z art. 113 § 1 KKS, postępowanie karne umorzył. Sąd I Instancji zwrócił, na podstawie art. 113 § 1 KKS w zw. z art.
230 § 2 KPK zatrzymane urządzenia do gier wraz z przynależnościami właścicielom urządzeń, a wydatkami obciążył
Skarb Państwa.
Powyższy wyrok został zaskarżony na niekorzyść M.W. apelacją Prokuratora Rejonowego w Ł. oraz apelacją
Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego w całości.
Oskarżyciele publiczni wnosili o uchylenie wyroku Sądu Rejonowego, w Ł. i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z 29.5.2018 r. Sąd Okręgowy w L. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok. Od wyroku kasację wniósł
Pełnomocnik Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego w B., w której wyrokowi temu zarzucił:
1) rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa materialnego – art. 107 § 1 KKS w zw.
z art. 10 § 4 oraz art. 2 ust. 5, art. 6 ust. 1 GryHazardU09 i art. 4 ustawy z 12.6.2015 r. o zmianie ustawy o grach
hazardowych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1201);
2) rażące naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 10 § 4 KKS,
art. 4 KPK, art. 410 KPK, art. 424 § 1 KPK oraz art. 437 § 2 KPK, przez dowolną ocenę materiału dowodowego
i w konsekwencji błędne konkluzje Sądu Okręgowego w L. dotyczące przyjęcia, że oskarżony M.W. pozostawał
w usprawiedliwionym wcześniejszymi ocenami prawnymi, dotyczącymi braku konsekwencji karnych skarbowych,
błędnym przekonaniu o obowiązywaniu okresu przejściowego umożliwiającego do 1.7.2016 r. urządzanie gier na
automatach, przewidzianego w art. 4 ustawy z 12.6.2015 r. o zmianie ustawy o grach hazardowych, co skutkowało
uniewinnieniem od popełnienia czynu opisanego w pkt 1 i 2 aktu oskarżenia;





3) obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 17 § 1 pkt 7 KPK w zw. z art. 414 § 1
KPK, polegającą na umorzeniu postępowania karnego skarbowego wobec oskarżonego M.W. o zarzucone mu czyny
w pkt 3 i 4 aktu oskarżenia, za czyn ciągły w rozumieniu art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 6 § 2 KKS;
4) obrazę przepisów postępowania z art. 230 § 2 KPK, przez orzeczenie zwrotu spółce H.L. Sp. z o.o. z siedzibą w L.
dowodów rzeczowych w postaci automatów do gier wraz z przynależnościami w sytuacji, gdy podmiot nie został
upoważniony do posiadania takich przedmiotów, wynikających z przepisu art. 15j GryHazardU09.
Podnosząc powyższe zarzuty Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego w B. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
w stosunku do oskarżonego M.W. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji, uchylił zaskarżony wyrok sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w L. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, wskazując, że zaskarżony wyrok zapadł z rażącym
i mającym istotny wpływ na jego treść naruszeniem przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 17 § 1 pkt 7
KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, stanowiących bezwzględną przesłankę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 8 w zw. z art. 6
§ 2 KKS, polegającym na wyrażeniu błędnego poglądu sprowadzającego się do uznania, że czyny w postaci
przestępstw skarbowych opisane w pkt 3 i 4 wyroku Sądu I instancji, których popełnienie zarzucono M.W.
w niniejszej sprawie, są tożsame z zachowaniami objętymi okresem od 3.9.2015 r. do 27.6.2016 r., za które został on
już prawomocnie skazany w ramach czynu ciągłego z art. 107 § 1 KKS, czego następstwem było wadliwe umorzenie
postępowania karnego skarbowego prowadzonego wobec oskarżonego z uwagi na zaistnienie ujemnej przesłanki
procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej.
Przepis art. 107 § 1 KKS ma charakter normy karnej blankietowej, albowiem w zakresie strony przedmiotowej
przestępstwa odsyła do regulacji zawartej w GryHazardU. Nie można określać granic tożsamości czynu bez
odwołania do tego zachowania, które zostało opisane w akcie oskarżenia. M.W. został oskarżony o urządzanie gry
na konkretnym automacie (opisanym numerem identyfikacyjnym i nazwą własną), w konkretnym miejscu, bez
posiadania koncesji na prowadzenie kasyna, a zatem z naruszeniem art. 6 ust. 1 GryHazardU, który określa stronę
podmiotową takiej działalności, wskazując, że może ją prowadzić tylko podmiot posiadający koncesję na
prowadzenie kasyna (por. np. uchwała SN z 19.1.2017 r., I KZP 17/16, OSNKW 2017, z. 2, poz. 7; wyrok SN
z 16.3.2017 r., V KK 21/17, 
). W przypadku urządzania gier na automatach bez posiadania koncesji,
zamiar wprawdzie ma cały czas tę samą ogólną postać (urządzenie gry na automatach z naruszeniem
wskazanych, tych samych, przepisów ustawy), ale kształt normatywnej regulacji w GryHazardU decyduje, że
sprawca takiego czynu w chwili jego realizacji w każdym miejscu, ma świadomość, iż swoim zachowaniem
narusza po raz kolejny, na nowo, regulacje ustawowe, w tym dotyczące posiadania koncesji na prowadzenie
kasyna w tym właśnie miejscu, a jednak do tego celu dąży. Wymóg uzyskania koncesji na kasyno gry (art. 6 ust.
1 GryHazardU), gdy koncesja taka udzielana jest w odniesieniu do jednego kasyna, prowadzonego w ściśle
określonym (geograficznie) miejscu sprawia, że zachowanie osoby, która nie posiadając koncesji na prowadzenie
kasyna podejmuje działanie w postaci urządzania gry na automatach w różnych miejscach (miejscowościach,
lokalach), stanowi każdorazowo – od strony prawnokarnej – inny czyn, podjęty z zamiarem naruszenia tych
przepisów w każdym z tych miejsc. Uprzednie prawomocne skazanie za przestępstwo z art. 107 § 1 KKS, popełnione
w innym miejscu, w warunkach czynu ciągłego (art. 6 § 2 KKS), w którym czas jego popełnienia obejmuje okres
popełnienia czynu z art. 107 § 1 KKS, co do którego toczy się jeszcze postępowanie karne skarbowe, nie stanowi
w tym późniejszym procesie przeszkody procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej, albowiem nie jest spełniony
warunek tożsamości czynów (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19.9.2018 r., V KK 415/18; 
).
Wskazane rażące naruszenie prawa miało charakter istotny, gdyż dotyczyło rozstrzygnięcia o kluczowym znaczeniu
dla odpowiedzialności karnej. Otóż, wbrew twierdzeniom Sądu oskarżony nie był i nie mógł być przekonany, że
prowadzona przez niego działalność nie jest bezprawna i nie może prowadzić do poniesienia przez niego
odpowiedzialności karnej z art. 10 § 4 KKS. W doktrynie, co do zasady przyjmuje się, że błąd, co do oceny prawnej
może być usprawiedliwiony, gdy polega na przyjęciu wadliwej interpretacji przepisu i braku świadomości, że sądy
stosują inną wykładnię, albo w sytuacji, gdy sprawca działa pod wpływem dotychczasowego stanowiska judykatury,
które nagle uległo zmianie. W tej sytuacji sprawca takiego zachowania, który był przeświadczony na podstawie
poprzednio wydawanych orzeczeń, że nie popełnia przestępstwa, może w sposób zasadny powołać się na
konstrukcję błędu, co do prawa. Nie sposób jednak takiej konstrukcji przyjąć, jako prawidłowej wtedy, gdy sprawca
tożsamego zachowania, za które już był uprzednio karany, prowadzi dalej swoją działalność, mimo to, że norma
prawna typizująca określone przestępstwo nie została uchylona wprost albo - w przypadku przestępstw
blankietowych - gdy nie uległy uchyleniu przepisy stanowiące podstawę wypełnienia takiego blankietu.
Wyrok Sądu Najwyższego z 5.2.2020 r., III KK 1/20.
Sąd Najwyższy uznał, że błąd co do prawa nie może być usprawiedliwiony, gdy sprawca popełnia podobne przestępstwo mimo wcześniejszej kary. Wyrok został uchylony z powodu rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego. Przeprowadzono analizę dotyczącą interpretacji przepisów dotyczących gier hazardowych. Sprawa została przekazana do ponownego rozpatrzenia przez Sąd Okręgowy w L.