Błąd co do okoliczności uzasadniającej obronę konieczną

Tematyka: błąd co do okoliczności, obrona konieczna, Sąd Apelacyjny, Sąd Okręgowy, apelacja, wyrok

Mylne, urojone, wyobrażenie zamachu po stronie sprawcy, które według niego uzasadnia obronę dobra
zagrożonego można oceniać w kategoriach art. 29 KK, w którym unormowano kwestię błędu, co do
okoliczności wyłączającej bezprawność czynu. Błąd taki wyłącza winę osoby działającej w mylnie
wyobrażonej obronie koniecznej, pod warunkiem jednak, że jest usprawiedliwiony. Usprawiedliwiony błąd,
co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu, to zaś taki błąd, z powodu którego nie można uczynić
sprawcy zarzutu, że mógł uniknąć jego popełnienia.
Opis stanu faktycznego
Z.S. został oskarżony o to, że 10.7.2018 r. w K., w mieszkaniu, przez zadanie M.S. (1) szeregu ciosów narzędziem
ostrokrawędzistym, spowodował u pokrzywdzonego obrażenia ciała, które doprowadziły do choroby realnie
zagrażającej życiu, tj. o przestępstwo z art. 156 § 1 pkt 2 KK.
Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z 28.7.2019 r. (III K 155/18, niepubl.) uznał oskarżonego Z.S. za winnego
popełnienia zarzucanego mu czynu, za który na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 KK wymierzył mu karę 3 lat pozbawienia
wolności.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego, zarzucając obrazę przepisów postępowania karnego, które
miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:
1) art. 7 KPK w zw. z art. 2 § 2 KPK w zw. z art. 410 KPK przez dokonanie dowolnej oceny zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, sprzecznej z zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego, a w rezultacie
przyjęcie, że oskarżony jest winny popełnienia przestępstwa z art. 156 § 1 pkt 2 KK, podczas gdy zgromadzone
w sprawie dowody, w szczególności wyjaśnienia oskarżonego jednoznacznie wskazują, iż działał w granicach obrony
koniecznej;
2) art. 2 § 2 KPK w zw. z art. 5 § 2 KPK, polegające na rozstrzygnięciu wątpliwości, które wyłoniły się w toku
przeprowadzonego przez Sąd I instancji postępowania, wyłącznie na niekorzyść oskarżonego Z.S., a więc wbrew
zasadzie in dubio pro reo, w szczególności dotyczących uznania, iż to oskarżony, jako pierwszy zaatakował
pokrzywdzonego zadając mu ciosy dłutem powodując u niego obrażenia ciała, podczas gdy kategoryczne zeznania
oskarżonego wskazywały, że to pokrzywdzony M.S. trzymał w ręce nóż grożąc nim oskarżonemu, co wywołało
u oskarżonego realną obawę o swoje życie i zdrowie;
3) art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, polegające na niezgodnej ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego
oraz zasadami prawidłowego rozumowania ocenie zgromadzonych w niniejszej sprawie dowodów, akcentując -
wbrew zasadzie obiektywizmu - jedynie okoliczności niekorzystne dla oskarżonego i oparte na nieprzekonywających
dowodach, przy jednoczesnym bagatelizowaniu, a w wielu wypadkach całkowitym pomijaniu tych, które przemawiały
na jego korzyść;
4) art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, przez dowolną, wybiórczą i jednostronną ocenę materiału dowodowego,
dokonaną wbrew zasadom prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, polegająca
na wadliwym ustaleniu, iż oskarżony nie działał w warunkach obrony koniecznej, podczas gdy zgromadzony w toku
postępowania materiał dowodowy, w szczególności wyjaśnienia oskarżonego wskazują, iż działał w warunkach ww.
kontratypu.
Podnosząc powyższe zarzuty, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uznanie, że oskarżony działał w obronie
koniecznej, a więc czyn popełniony przez oskarżonego wypełnia znamiona art. 156 § 1 pkt 2 KK w zw. z art. 25 § 1
KK i w konsekwencji uniewinnienie oskarżonego od zarzutu stawianego mu w akcie oskarżenia, ewentualnie zmianę
zaskarżonego orzeczenia przez odstąpienie od wymierzenia kary na podstawie art. 25 § 2 KK lub umorzenie
postępowania na zasadzie art. 25 § 3 KK albo uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez oskarżonego utrzymał w mocy zaskarżony
wyrok.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego apelacja obrońcy oskarżonego nie zasługiwała na uwzględnienie. Za nieuzasadniony
uznał zarzut skarżącego, jakoby Sąd I instancji miał bagatelizować, a w wielu wypadkach całkowicie pomijać zebrany

w sprawie materiał dowodowy przemawiający na korzyść oskarżonego (zarzut naruszenia art. 7 KPK w zw. z art. 410
KPK).
Wszystkie powołane przez skarżącego okoliczności zostały należycie rozważone przez Sąd I instancji. Tak oto
z uzasadnienia zaskarżonego wyroku niezbicie wynika, że Sąd I instancji ustalił, iż większą agresję przejawiał
pokrzywdzony w stosunku do oskarżonego, że oskarżony przeszedł leczenie odwykowe w 2016 r. i od tego czasu
utrzymywał abstynencję alkoholową oraz, iż bezpośrednio po zdarzeniu oskarżony udał się do znajdującego się
naprzeciwko mieszkania sąsiadki, którą poinformował o zaistniałym zdarzeniu, prosząc jednocześnie o wezwanie
pomocy medycznej. Relacje między oskarżonym a pokrzywdzonym Sąd I instancji ustalił także m.in. na podstawie
zeznań Z.Ł. oraz dokumentacji.
W uzasadnieniu przedstawionych zarzutów skarżący ograniczył się jedynie do przedstawienia własnej wizji przebiegu
inkryminowanego zdarzenia, nie wskazując, którą konkretnie regułę oceny dowodów naruszył Sąd I instancji, oraz
jakie konkretnie błędy popełnił Sąd I instancji w sposobie dochodzenia do powziętych ocen, które przemawiałyby
przeciwko wydanemu w sprawie rozstrzygnięciu, a to nie wystarczy by uznać ocenę dowodów za dowolną.
Sąd I instancji przekonująco wyjaśnił powody, dla których uznał, że wyjaśnienia oskarżonego jedynie w części
zasługują na uwzględnienie. Zasadnie nie dał w pełni wiary wyjaśnieniom oskarżonego w przedmiocie okoliczności
użycia przez pokrzywdzonego noża, który miał wyciągnąć w kierunku oskarżonego bezpośrednio przed zdarzeniem.
Okoliczność ta w wyjaśnieniach oskarżonego została przedstawiona w sposób niespójny, nielogiczny i wewnętrznie
sprzeczny. Wyjaśnienia nie korespondowały z innymi przeprowadzonymi w sprawie dowodami.
Sąd I instancji odniósł się do kwestii obrony koniecznej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, trafnie przyjmując,
że stanowi ona jedynie obraną przez oskarżonego linię obrony. Nie można wprawdzie wykluczyć, że oskarżony
obawiał się pokrzywdzonego, który w przeszłości nie raz zachowywał się w stosunku do oskarżonego agresywnie,
nic jednak nie wskazuje na to, że jego reakcja, stanowiła odparcie bezpośredniego, bezprawnego zamachu
pokrzywdzonego. Sam oskarżony przyznał, że takiego zamachu na zdrowie i życie oskarżonego nie było. Tak więc
nie może być mowy o działaniu w obronie koniecznej (art. 25 § 1 KK). Realizacja owego kontratypu wymaga bowiem
działania sprawcy odpierającego rzeczywisty, bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione
prawem. Zamach rzeczywisty ma miejsce, gdy zachodzi w obiektywnej rzeczywistości i stwarza realne
niebezpieczeństwo dla dobra prawnego. W okolicznościach przedmiotowej sprawy nie ma przesłanek do uznania, że
oskarżony zadał pokrzywdzonemu kilka ciosów dłutem broniąc się przed rzeczywistym atakiem ze strony
pokrzywdzonego. Co więcej, oskarżony - jak przyznał - nie działał nawet w błędnym przekonaniu, że taki zamach na
jego życie i zdrowie ze strony pokrzywdzonego nastąpił. Mylne, urojone, wyobrażenie zamachu po stronie sprawcy,
które według niego uzasadnia obronę dobra zagrożonego można oceniać w kategoriach art. 29 KK, w którym
unormowano kwestię błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu. Błąd taki wyłącza winę osoby
działającej w mylnie wyobrażonej obronie koniecznej, pod warunkiem jednak, że jest usprawiedliwiony.
Usprawiedliwiony błąd, co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu, to taki błąd, z powodu którego nie
można uczynić sprawcy zarzutu, że mógł uniknąć jego popełnienia. W niniejszej sprawie, w świetle wyjaśnień
oskarżonego popartych omówionymi wcześniej dowodami, zachowanie pokrzywdzonego przy dochowaniu należytej
staranności nie można było postrzegać, jako rzeczywisty zamach na dobro chronione prawem.
Podkreślenia wymaga, że przepis art. 5 § 2 KPK dotyczy jedynie wątpliwości powstałych u organu procesowego,
a nie u strony procesu. Naruszenie wyrażonej przepisem zasady możliwe jest tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy
orzekający w sprawie sąd rzeczywiście powziął wątpliwości, co do treści ustaleń faktycznych lub wykładni prawa
i wobec niemożliwości ich usunięcia rozstrzygnął je na niekorzyść oskarżonego. Natomiast, jeżeli pewne ustalenia
faktyczne zależne są np. od dania wiary lub odmówienia jej zeznaniom świadków, to nie można mówić o naruszeniu
zasady in dubio pro reo, a ewentualne zastrzeżenia, co do oceny wiarygodności konkretnego dowodu lub grupy
dowodów rozstrzygane mogą być jedynie na płaszczyźnie utrzymania się przez sąd w granicach sędziowskiej
swobodnej oceny dowodów wynikającej z treści art. 7 KPK.
Podsumowując należy stwierdzić, że żaden z podniesionych przez skarżącego argumentów nie pozwalał na
zakwestionowanie prawidłowości ustaleń Sądu Okręgowego.
Apelacja, co do winy obligowała również kontrolę zaskarżonego orzeczenia w zakresie rozstrzygnięcia o karze. Sąd
Okręgowy uwzględnił należycie wszystkie okoliczności mające w tej kwestii znaczenie i nadał im właściwą wagę.
Zważywszy, że wymierzono karę w dolnej granicy ustawowego zagrożenia, nie można uznać jej za surową, tym
bardziej w stopniu rażącym.
Należy wyrazić pogląd – wbrew twierdzeniom obrony – że Sąd I instancji dokonał prawidłowej oceny zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego. Ocena spełnia wymagania wynikające z dyspozycji art. 7 KPK. Została
poprzedzona ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy i stanowi ona wyraz rozważania
wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Jest w rzeczy samej
zgodna ze wskazaniami wiedzy i doświadczania życiowego, a ponadto została wyczerpująco i logicznie
uargumentowana w uzasadnieniu wyroku. Brak – co oczywiste – podstaw do jej kwestionowania. Dlatego zarzut

obrońcy naruszenia przez Sąd I instancji art. 7 KPK w zw. z art. 2 § 2 KPK, w zw. z art. 410 KPK oraz art. 7 KPK
w zw. z art. 410 KPK, w zw. z art. 424 KPK słusznie uznano za bezzasadny.
Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 10.7.2019 r., II AKa 105/19.

Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja obrońcy oskarżonego nie zasługiwała na uwzględnienie, a zarzuty skarżącego nie pozwalały na zakwestionowanie prawidłowości ustaleń Sądu Okręgowego. Wyrok Sądu Apelacyjnego został podtrzymany. Sprawa dotyczyła błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu oraz obrony koniecznej.