Kwalifikacja występku jako mającego charakter chuligański

Przestępstwo z art. 158 § 1 KK stanowi alternatywną formę narażenia na skutki, co powoduje konieczność precyzyjnego określenia postaci narażenia w wyroku. Katalog występków chuligańskich wg. art. 115 § 21 KK ogranicza się do umyślnego uszkodzenia mienia. Sąd Najwyższy uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uwzględniając konieczność jasnego określenia postaci narażenia i motywacji sprawcy.

Tematyka: przestępstwo, art. 158 § 1 KK, narażenie, katalog występków, chuligański, art. 115 § 21 KK, Sąd Najwyższy, wyrok, postać narażenia, motywacja, sprawca

W wypadku przestępstwa z art. 158 § 1 KK skutek w postaci narażenia został określony w formie alternatywy
rozłącznej. W konsekwencji, sprawcy tego typu przestępstwa możliwe jest przypisanie tylko jednej z tych
postaci narażenia tj. utraty życia albo wystąpienia skutku z art. 156 § 1 KK, czy też art. 157 § 1 KK. Wadliwe
jest więc, w ramach opisu czynu przypisanego w wyroku skazującym (art. 413 § 2 pkt 1 KPK), zamieszczanie
w opisie czynu wszystkich alternatywnych znamion wynikających z treści konkretnego przepisu, który
wskazuje na możliwość popełnienia identycznie kwalifikowanego przestępstwa w różnych formach.
Przepis art. 115 § 21 KK zawiera zamknięty katalog występków, które mogą być uznane za mające charakter
chuligański, zaś w katalogu tym, jako występki przeciwko mieniu wymieniono jedynie umyślne niszczenie,
uszkodzenie lub czynienie niezdatnej do użytku cudzej rzeczy, tj. występek z art. 288 § 1 KK, zatem art. 57a §
1 KK nie ma zastosowania do innych występków przeciwko mieniu. Zgodnie z art. 115 § 1 KK, okoliczności
popełnienia takiego występku, jak też motywacja sprawcy, które można potraktować jako określone w art.
115 § 21 KK (działanie publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazanie rażącego
lekceważenia porządku prawnego), powinny rzutować na ocenę społecznej szkodliwości czynu, a tym
samym na wysokość wymierzonej sprawcy kary.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w D. wyrokiem z 26.7.2016 r., uznał M.K., Ł.Ś. i J.P. za winnych tego, że 18.4.2015 r. w D., na
deptaku, działając wspólnie i w porozumieniu oraz wspólnie i w porozumieniu z innymi nieustalonymi osobami, wzięli
udział w pobiciu M.W., narażając go na bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia skutku określonego w art. 156
§ 1 KK lub art. 157 § 1 KK, uderzając rękami i kopiąc M.W. po całym ciele, wskutek czego pokrzywdzony doznał
obrażeń ciała na okres poniżej siedmiu dni, a następnie po doprowadzeniu go do stanu bezbronności zabrali mu
w celu przywłaszczenia kurtkę koloru szarego RESERVED, bluzę koloru czarnego, koszulkę z krótkim rękawem
koloru czarnego, telefon komórkowy marki Sony Ericsson, portfel skórzany koloru brązowego z prawem jazdy,
dowodem osobistym, kartą bankomatową ING, smycz z kluczami do mieszkania, inhalator oraz pieniądze w kwocie
300 zł, czym spowodowali łącznie straty w wysokości 1260 zł na szkodę M.W., przy czym czynu tego dopuścili się
publicznie, bez powodu, rażąco lekceważąc obowiązujący porządek prawny, to jest popełnienia przestępstwa z art.
280 § 1 KK i art. 158 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 57a § 1 KK i wymierzył każdemu z nich karę 2 lat
pozbawienia wolności. Na podstawie art. 69 § 1, 2 i 4 KK oraz art. 70 § 2 KK w brzmieniu przed zmianą Kodeksu
karnego, która weszła w życie 1.7.2015 r. w zw. z art. 4 § 1 KK warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej wobec
M.K. kary pozbawienia wolności na okres 5 lat próby, oddając go w okresie próby pod dozór kuratora. Orzekł wobec
oskarżonych obowiązek naprawienia szkody w części przez solidarną zapłatę na rzecz pokrzywdzonego kwoty 300 zł
oraz środek karny w postaci podania wyroku do publicznej wiadomości przez opublikowanie jego treści w Tygodniku.
Apelacje od tego wyroku złożyli prokurator, domagając się orzeczenia wobec oskarżonych wyższych kar pozbawienia
wolności, zgodnie z art. 57a KK.
Obrońcy oskarżonych zarzucili m.in. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia,
a w szczególności: art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 410 KPK, polegającą na naruszeniu zasady obiektywizmu
i przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów; art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 167 KPK, w zw. z art. 173 § 1 KPK,
polegającą na oparciu się jedynie na dowodach z zeznań funkcjonariuszy policji; art. 5 § 2 KPK w związku z art. 7
KPK przez rozstrzygnięcie w całkowicie dowolny sposób wszelkich niedających się usunąć wątpliwości na niekorzyść
oskarżonych; art. 170 § 1 KPK art. 170 § 1 KPK przez oddalenie wniosku dowodowego oskarżonego.
Formułując zarzuty obrońcy wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonych, ewentualnie
o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w R. wyrokiem z 22.8.2017 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że wymierzone wobec
oskarżonych Ł.Ś. i J.P. kary pozbawienia wolności podwyższył do 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, zaś
wymierzoną wobec oskarżonego M.K. karę pozbawienia wolności podwyższył do lat 3, przy czym wobec tego
oskarżonego orzeczenie o warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności oraz oddaniu w okresie
próby pod dozór kuratora sądowego, a w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Kasacje od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego wnieśli obrońcy aktualnie skazanych M.K., J.P. i Ł.Ś.
Obrońca M.K. zaskarżył wyrok w całości, zarzucając rażącą obrazę prawa procesowego, która miała istotny wpływ
na treść zaskarżonego wyroku: art. 440 KPK w zw. z art. 413 § 2 pkt 1 KPK w zw. z art. 424 § 1 pkt 2 KPK przez
utrzymanie w mocy wyroku dotkniętego rażącym naruszeniem art. § 2 pkt 1 KPK; art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 7 KPK

i art. 440 KPK, w zw. z art. 193 KPK oraz art. 458 KPK w zw. z art. 167 KPK, w zw. z art. 193 KPK przez
nieprawidłową kontrolę instancyjną wyroku Sądu Rejonowego i zaakceptowanie nieprawidłowej oceny dowodów; art.
433 § 2 KPK w zw. z art. 7 KPK, w zw. z art. 440 KPK w zw. z art. 193 KPK oraz art. 458 KPK w zw. z art. 167 KPK
przez nieprawidłową kontrolę oceny dowodów dokonanej przez Sąd Rejonowy. Podnosząc zarzuty, obrońca wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w R.
Adwokat reprezentujący J.P. i Ł.Ś. wniósł identyczne w treści kasacje, w których zarzucił rażące naruszenie
przepisów prawa procesowego, mające wpływ na treść orzeczenia. Podnosząc zarzuty, wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i utrzymanego w nim w mocy wyroku Sądu I instancji, nie formułując
wniosku co do orzeczenia następczego.
W odpowiedzi na kasacje prokurator Prokuratury Rejonowej w D. wniósł o ich oddalenie, jako oczywiście
bezzasadnych, natomiast odmienne stanowisko zajął na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej, który
postulował o uwzględnienie kasacji obrońcy skazanego M.K., uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji, a przy zastosowaniu art. 536 KPK w zw. z art. 435 KPK wydanie
takiego orzeczenia w odniesieniu do pozostałych skazanych.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym Sądowi Okręgowemu w R.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacje okazały się częściowo zasadne, bowiem niektóre z podniesionych w nich
zarzutów należało uznać za trafne. Skutkowało to uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Podzielić należało zgodne
stanowisko stron, że Sąd odwoławczy rażąco naruszył art. 440 KPK, nie korygując opisu czynu przypisanego
skazanym przez Sąd I instancji. W sytuacji, gdy żaden ze skarżących nie podniósł w apelacji, że opis ten jest
wadliwy, bowiem wskazuje, że swoim zachowaniem narazili pokrzywdzonego na „bezpośrednie niebezpieczeństwo
nastąpienia skutku określonego w art. 156 § 1 KK lub art. 157 § 1 KK”, wspomniany przepis obligował Sąd II instancji
do stosownej reakcji, bez czego utrzymanie wyroku w mocy było rażąco niesprawiedliwe.
Do znamion przestępstwa z art. 158 § 1 KK należy narażenie uczestnika bójki lub pobicia na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia albo spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, lub innego uszczerbku na
zdrowiu powodującego naruszenie czynności narządu ciała, lub rozstrój zdrowia trwający dłużej niż 7 dni. Widać
więc, że ustawodawca stopień tego narażenia określił alternatywnie, wskazując że może ono przybrać postać
wystąpienia skutku z art. 148 § 1 KK, art. 156 § 1 KK, czy też art. 157 § 1 KK. Chodzi przy tym o alternatywę
rozłączną, zatem jednemu sprawcy możliwe jest przypisanie tylko jednej z tych postaci narażenia. Jest zrozumiałe,
że najdalej idące zagrożenie w postaci narażenia człowieka na śmierć konsumuje narażenie na doznanie
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, to zaś narażenie na skutek łagodniejszy w postaci tzw. średniego
uszczerbku na zdrowiu. Niewątpliwie też, skoro art. 413 § 2 pkt 1 KPK obliguje sąd do dokładnego określenia
w wyroku skazującym przypisanego oskarżonemu czynu, błędem jest zamieszczanie w opisie czynu wszystkich
alternatywnych znamion wynikających z treści konkretnego przepisu, który wskazuje na możliwość popełnienia
identycznie kwalifikowanego przestępstwa w różnych formach (zob. np. wyroki SN: z 7.3.2014 r., V KK 276/13,
oraz z 6.4.2017 r., V KK 342/16,
). W przypadku czynu z art. 158 § 1 KK jest to istotne również z tego
powodu, że poczynienie stanowczego ustalenia co do postaci narażenia pokrzywdzonego i uwidocznienie tego
w opisie czynu przypisanego sprawcy, obrazuje rzutującą na wymiar kary społeczną szkodliwość czynu.
Kwalifikowanie jako chuligańskiego występku z art. 280 § 1 KK prowadzi, z uwagi na treść art. 57a § 1 KK, do
podwyższenia dolnego progu zagrożenia karą pozbawienia wolności z 2 do 3 lat. Takie samo minimalne zagrożenie
odnosi się do sprawcy czynu z art. 280 § 2 KK, który jednak jako zbrodnia nie podlega uregulowaniu z art. 57a § 1
KK.
W świetle rozważań jawi się twierdzenie, że skoro art. 115 § 21 KK zawiera zamknięty katalog występków, które
mogą być uznane za mające charakter chuligański, a w katalogu tym, jako występki przeciwko mieniu wymieniono
jedynie umyślne niszczenie, uszkodzenie lub czynienie niezdatnej do użytku cudzej rzeczy, tj. występek z art. 288 § 1
KK, zatem art. 57a § 1 KK nie ma zastosowania do innych występków przeciwko mieniu. Zgodnie z art. 115 § 1 KK
okoliczności popełnienia takiego występku, jak też motywacja sprawcy, które można potraktować jako określone
w art. 115 § 21 KK (działanie publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazanie rażącego
lekceważenia porządku prawnego), powinny rzutować na ocenę społecznej szkodliwości czynu, a tym samym na
wysokość wymierzonej sprawcy kary. Słuszne stanowisko Sądu Najwyższego sprawi, że przy ponownym
rozpoznaniu sprawy Sąd II instancji – zgodnie z powinnością - uwzględni utrwalone uwagi, przy czym, stosownie do
art. 442 § 3 KPK, będzie związany wyrażonymi w nim zapatrywaniami prawnymi.
Wyrok Sądu Najwyższego z 11.7.2019 r., IV KK 302/18

Sąd Najwyższy podkreślił konieczność precyzyjnego określenia postaci narażenia w wyroku dotyczącym przestępstwa z art. 158 § 1 KK oraz uwzględnienia okoliczności i motywacji sprawcy przy kwalifikacji jako chuligańskiego. Decyzja SN oznacza konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy przez Sąd II instancji z uwzględnieniem wytycznych.