Zasada lex retro agit in mitius

MPPOiP stanowi część krajowego porządku prawnego i przepisy zawarte w tym akcie są bezpośrednio stosowane. Zasada lex retro agit in mitius, podniesiona w art. 15 ust. 1 MPPOiP, umożliwia skazanemu korzystanie z nowelizacji prawa korzystniejszej dla niego. Analizując postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu oraz decyzję Sądu Apelacyjnego, ważne jest uwzględnienie hierarchii źródeł prawa, w tym ratyfikowanych umów międzynarodowych.

Tematyka: MPPOiP, zasada lex retro agit in mitius, art. 15 ust. 1 MPPOiP, Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Sąd Apelacyjny, hierarchia źródeł prawa, ratyfikowane umowy międzynarodowe

MPPOiP stanowi część krajowego porządku prawnego i przepisy zawarte w tym akcie są bezpośrednio
stosowane. W art. 15 ust. 1 MPPOiP określone zostały trzy zasady. Mianowicie: 1) zakaz karania za czyny,
które nie stanowiły przestępstwa w chwili ich popełnienia (art. 15 ust. 1 zd. pierwsze), 2) zakaz stosowania
surowszej kary niż obowiązująca w chwili popełnienia przestępstwa (art. 15 ust. 1 zd. drugie), 3) nakaz
stosowania kary łagodniejszej (bardziej korzystnej) dla sprawcy przestępstwa (art. 15 ust. 1 zd. trzecie).
W art. 15 ust. 1 MPPOiP do rangi standardu podniesiona została wyrażona w nim zasada lex retro agit in
mitius, która przyjmuje charakter konkretnego uprawnienia przysługującego sprawcy. Zgodnie z art. 15 ust. 1
zd. trzecie MPPOiP, jeżeli po popełnieniu czynu przestępczego nastąpiła zmiana ustawy na korzyść sprawcy,
powinien on mieć możliwość skorzystania z nowej ustawy. Zasada wyrażona w tym przepisie znajduje
odzwierciedlenie w art. 4 § 2 KK, dopuszczającym retroaktywne stosowanie nowej ustawy karnej
korzystniejszej dla sprawcy. W określonych w tym przepisie wypadkach, ustawodawca zapewnił zatem
mechanizmy, których celem jest skorzystanie przez skazanego z nowej ustawy przewidującej łagodniejszą
karę za czyn, za który został prawomocnie skazany pod rządem wcześniej obowiązującej surowszej ustawy.
Wprowadzone w art. 4 § 2-4 KK. mechanizmy dostosowały polskie prawo do standardu wynikającego z art.
15 ust. 1 MPPOiP. Podstawę prawną do zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie obniżenia kary
pozbawienia wolności na podstawie art. 15 ust. 1 zdanie trzecie MPPOiP stanowi przepis art. 95aa KPK
przewidujący możliwość zaskarżenia orzeczenia wydanego w sprawach określonych w art. 4 § 2-4 KK.
Przepis art. 4 § 2 KK dotyczy wszak nakazu stosowania ustawy nowej, zgodnie z zasadą lex mitior retro agit
wyrażoną w art. 15 ust. 1 zdanie trzecie MPPOiP.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z 8.8.2019 r. (III Ko 383/19, niepubl.) nie uwzględnił wniosku
skazanego J.T. o obniżenie kary 7 lat pozbawiania wolności wymierzonej mu wyrokiem Sądu Wojewódzkiego we
Wrocławiu z 3.1.1995 r. za czyn z art. 18 § 1 i 2 w zw. z art. 210 § 2 i art. 10 § 2 KK69 do 3 lat i 5 miesięcy. Według
skazanego podstawę do obniżenia kary stanowi przepis art. 15 ust. 1 zd. trzecie MPPOiP.
Postanowienie to zaskarżył obrońca skazanego zarzucając:
1) naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 15 ust. 1 zdanie trzecie MPPOiP;
2) naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 5 ust. 1 MPPOiP w zw. z art. 91 ust. 1 Konstytucji RP,
wynikające z przyjęcia interpretacji art. 15 ust. 1 zdanie trzecie MPPOiP, która prowadzi do zniweczenia przyznanego
nim sprawcy czynu zabronionego, za który orzeczono karę, prawa do skorzystania z nowej ustawy, przyjętej po
popełnieniu czynu zabronionego, przewidującej łagodniejsze zagrożenie niż określone w ustawie, na podstawie której
został skazany;
3) naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 91 ust. 2 w zw. z art. 241 ust. 1 Konstytucji RP, wynikające
z nieudzielenia pierwszeństwa normie art. 15 ust. 1 zdanie trzecie MPPOiP przed KK w sytuacji, gdy tej ustawy nie
da się pogodzić ze wskazanym Paktem.
W oparciu o powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez orzeczenie o obniżeniu
kary pozbawienia wolności wymierzonej skazanemu J.T. wyrokiem Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z 3.1.1995 r.
(III K 358/93, niepubl.), za czyn z art. 18 § 1 i 2 w zw. z art. 210 § 2 i art. 10 § 2 KK69 r. z 7 lat do 3 lat i 5 miesięcy.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, po rozpoznaniu zażalenia obrońcy skazanego, utrzymał w mocy zaskarżone
postanowienie.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu zażalenie jest niezasadne. Odnosząc się na wstępie do podniesionej
w zażaleniu kwestii dotyczącej dopuszczalności zażalenia na postanowienie wydane na podstawie art. 15 ust. 1
zdanie trzecie MPPOiP, zaakceptować należy wywód, że zaskarżone orzeczenie nie należy do rozstrzygnięć
(czynności sądowych) postępowania wykonawczego w ścisłym rozumieniu art. 1art. 1 § 1 KKW, gdyż problem
modyfikacji wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o karze jest zagadnieniem postępowania rozpoznawczego. Tym
samym, nie jest pozbawione racji twierdzenie, że orzeczenie negatywnie rozstrzygające wniosek skazanego
w tym względzie, zamyka w istocie drogę do wydania wyroku w rozumieniu art. 459 § 1 KPK. Takie orzeczenie

uniemożliwia bowiem zmianę wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o karze. Taka sama sytuacja dotyczy rozstrzygnięć
wydawanych na podstawie art. 4 § 2-4 KK.
Ustawodawca dostrzegł ten problem, gdyż ustawą z 19.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r., poz. 1694 ze zm., która weszła w życie 5.10.2019 r.) dodał do KPK
art. 95aa, przewidujący możliwość zaskarżenia orzeczenia wydanego w sprawach określonych w art. 4 § 2-4 KK.
Stwierdzić więc należy, że podstawę prawną do zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie obniżenia kary
pozbawienia wolności na podstawie art. 15 ust. 1 zdanie trzecie MPPOiP stanowi przepis art. 95aa KPK przewidujący
możliwość zaskarżenia orzeczenia wydanego w sprawach określonych w art. 4 § 2-4 KK. Przepis art. 4 § 2 KK
dotyczy wszak nakazu stosowania ustawy nowej, zgodnie z zasadą lex mitior retro agit wyrażoną w art. 15
ust. 1 zdanie trzecie MPPOiP. Kwestię dopuszczalności zaskarżenia postanowienia Sądu Okręgowego we
Wrocławiu z 8.8.2019 r., III Ko 383/19, należało więc rozstrzygnąć zgodnie z wnioskiem zawartym w rozpoznawanym
zażaleniu.
Przechodząc do zasadniczych uwag stwierdzić należy, że nie budzą wątpliwości wywody, co do hierarchii źródeł
powszechnie obowiązującego prawa, w tym pozycji ratyfikowanych umów międzynarodowych. Trafnie wskazuje się
w zażaleniu, że MPPOiP jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy
Paktu mają pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się z nim pogodzić.
Artykuł 9 Konstytucji RP stanowi zaś, że Rzeczypospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa
międzynarodowego, a art. 91 ust. 2 Konstytucji RP przesądza, że umowa międzynarodowa, ratyfikowana za
uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić
z umową. Z takiego zestawienia przepisów Konstytucji RP wynika, że MPPOiP jest źródłem prawa powszechnie
obowiązującego w Polsce. Zgodnie z art. 87 Konstytucji RP, źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce
są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia a także akty prawa miejscowego na
obszarze działania organów, które je ustaliły. MPPOiP stanowi część krajowego porządku prawnego i przepisy
zawarte w tym akcie są bezpośrednio stosowane.
Nie można zgodzić się z tezą sądu I instancji, że przepis art. 15 ust. 1 zd. trzecie MPPOiP należy rozumieć, jako
zasadę, zgodnie z którą, „sprawca czynu zabronionego powinien korzystać z nowelizacji prawa następującej
w okresie między popełnieniem czynu zabronionego a orzeczeniem kary za ten czyn”. Na etapie orzekania o winie
oskarżonego, zmianę porządku prawnego uwzględnia się zgodnie z regułami wyrażonymi w art. 4 § 1 KK. Sąd
a quo stracił zaś z pola widzenia, że zakres normowania przepisu art. 15 ust. 1 zd. trzecie MPPOiP jest szerszy
i obejmuje sytuacje, gdy po uprawomocnieniu się wyroku skazującego zaczyna obowiązywać nowa ustawa
przewidująca łagodniejszą karę za przypisany skazanemu czyn.
Nie można też podzielić stanowiska sądu I instancji, że złagodzenie prawomocnie orzeczonej kary powinno nastąpić
w toku postępowania o ułaskawienie. Chybiony jest pogląd tego sądu, że „art. 15 MPPOiP nie przyznaje prawa do
ubiegania się o obniżenie wymiaru kary po jej orzeczeniu w wyroku skazującym. Uprawnienie skazanego w tym
względzie powinno być realizowane w trybie postępowania ułaskawieniowego, którego cel realizuje zasadę
ustanowioną [...] w zdaniu trzecim art. 15 ust. 1 MPPOiP”. Pogląd ten jest w oczywisty sposób sprzeczny
z cytowanym przepisem Paktu i wyrażoną w nim zasadą lex mitior retro agit.
Wadliwa jest również główna teza zażalenia, że „z chwilą wejścia w życie ustawy przewidującej łagodniejszą karę za
określony czyn zabroniony, każdy sprawca takiego czynu jest uprawniony do skorzystania z łagodniejszej kary, zaś
obowiązkiem państwa [...] jest zastosowanie wobec sprawcy ustawy łagodniejszej, tj. określenie wysokości kary za
popełniony czyn zabroniony w oparciu o nową ustawę. [...]. Określenie wysokości kary na nowo polega na
zastosowaniu sankcji [...] proporcjonalnej do złagodzenia zagrożenia. [...] Pod rządami ustawy łagodniejszej należy
wysokość kary określić na nowo w łagodniejszym przedziale zagrożenia, proporcjonalnie do złagodzenia
zagrożenia”.
Mając to wszystko na uwadze, brak jest podstaw do obniżenia kary pozbawienia wolności wymierzonej J.T. wyrokiem
Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z 3.1.1995 r. (III K 358/93, niepubl.), za czyn z art. 18 § 1 i 2 w zw. z art. 210 § 2
i art. 10 § 2 KK69 r. z 7 lat pozbawienia wolności do 3 lat i 5 miesięcy pozbawienia wolności.
Koncentrując uwagę na okolicznościach ujawnionych w rozpoznawanej sprawie jawi się twierdzenie, że zgodnie
z dyspozycją art. 15 ust. 1 zd. trzecie MPPOiP, jeżeli po popełnieniu czynu przestępczego nastąpiła zmiana ustawy
na korzyść sprawcy, powinien on mieć możliwość skorzystania z nowej ustawy. Zasada wyrażona w tym przepisie
znajduje odzwierciedlenie w art. 4 § 2 KK, dopuszczającym retroaktywne stosowanie nowej ustawy karnej
korzystniejszej dla sprawcy. W określonych w tym przepisie wypadkach, ustawodawca zapewnił mechanizmy,
których celem jest skorzystanie przez skazanego z nowej ustawy przewidującej łagodniejszą karę za czyn, za który
został prawomocnie skazany pod rządem wcześniej obowiązującej surowszej ustawy. Wprowadzone w art. 4 § 2-4
KK mechanizmy dostosowały polskie prawo do standardu wynikającego z art. 15 ust. 1 MPPOiP. Wymieniony
przepis, a także art. 4 § 2 KK nie określają jednak zasady proporcjonalnego redukowania prawomocnie wymierzonej
kary pozbawienia wolności w sposób podany w zażaleniu, a jedynie obniżenie wymierzonej kary do wysokości

najsurowszej kary możliwej do orzeczenia na podstawie nowej ustawy. Powyższa zasada nie ma jednak
zastosowania do sytuacji J.T., gdyż wymierzona mu kara pozbawienia wolności nie przekracza górnej granicy
ustawowego zagrożenia przewidzianego w art. 280 § 2 KK.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 9.12.2019 r., II AKz 875/19

Zgodnie z art. 15 ust. 1 zd. trzecie MPPOiP, jeżeli po popełnieniu czynu przestępczego nastąpiła zmiana ustawy na korzyść sprawcy, powinien on mieć możliwość skorzystania z nowej ustawy. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu podtrzymując decyzję Sądu Okręgowego uznał, że brak jest podstaw do obniżenia kary. W kontekście zasad lex retro agit in mitius oraz zasady proporcjonalności, wymierzona kara nie przekracza górnej granicy ustawowego zagrożenia.