Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania

Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania określone w art. 258 § 2 KPK, przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 KPK, stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20.2.2020 r. analizował wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania w kontekście istnienia obawy utrudniania postępowania przez oskarżonego w sytuacji grożącej mu surową karą. Decyzja ta była poparta analizą stanu dowodowego i koniecznością zastosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego.

Tematyka: podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, art. 258 § 2 KPK, obawa utrudniania postępowania, surowa kara, poręczenie majątkowe, Sąd Najwyższy, postanowienie

Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania określone w art. 258 § 2 KPK, przy spełnieniu przesłanek
wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 KPK i przy braku przesłanek negatywnych określonych w art. 259 § 1
i 2 KPK, stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego. Przepis art.
258 § 2 KPK wprowadza szczególny rodzaj domniemania istnienia obawy, że oskarżony, z uwagi na grożącą
mu, w tej konkretnej sprawie, surową karę, będzie bezprawnie utrudniał postępowanie, co może stanowić
samodzielną przesłankę szczególną stosowania tymczasowego aresztowania - orzekł Sąd Najwyższy
w postanowieniu z 20.2.2020 r. (I KZ 6/20,
).
Opis stanu faktycznego
W dniu 3.2.2020 r., prokurator skierował do Wojskowego Sądu Okręgowego w (...). wniosek o przedłużenie wobec
J.K. stosowania tymczasowego aresztowania na dalszy okres 3 miesięcy. Wojskowy Sąd Okręgowy w (...).,
postanowieniem z 6.2.2020 r., sygn. akt (...), postanowił przedłużyć wobec mjr J.K. stosowanie środka
zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania zastosowanego wobec niego postanowieniem tegoż Sądu
z 15.11.2019 r. (sygn. akt (…)) na okres dalszych 3 miesięcy, tj. do 15.5.2020 r., z zastrzeżeniem, że zastosowany
środek zapobiegawczy ulegnie zmianie na poręczenie majątkowe z chwilą złożenia, nie później niż do 15.2.2020 r.,
tego poręczenia w kwocie 50 000 zł.
Zażalenie na to postanowienie wnieśli prokurator oraz obrońca podejrzanego, jednak Sąd Najwyższy utrzymał
w mocy zaskarżone postanowienie.
Z uzasadnienia Sądu
Sąd ten zasadnie wykazał, że istnieje ogólna przesłanka stosowania tymczasowego aresztowania, a więc, że
zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia zarzucanych podejrzanemu czynów. Nadto,
słusznie stwierdził, że stosownie do wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 19.1.2012
r. (I KZP 18/11,
) podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w art. 258 § 2 KPK, przy
spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 KPK i przy braku przesłanek negatywnych
określonych w art. 259 § 1 i 2 KPK, stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka
zapobiegawczego. Powszechnie w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się przy tym, że przepis art. 258 § 2 KPK
wprowadza szczególny rodzaj domniemania istnienia obawy, że oskarżony, z uwagi na grożącą mu, w tej konkretnej
sprawie, surową karę, będzie bezprawnie utrudniał postępowanie, co może stanowić samodzielną przesłankę
szczególną stosowania tymczasowego aresztowania.
Niektóre z zarzucanych podejrzanemu przestępstw zagrożone są surową karą pozbawienia wolności, co uzasadnia
obawę destabilizowania toku postępowania. Jednak ten pogląd należy odnieść do otoczenia normatywnego art. 258
§ 2 KPK, tj. art. 258 § 4 KPK, który nakazuje uwzględnić charakter obawy zakłócenia prawidłowego toku
postępowania z uwagi na grożącą surową karę. Zbadać więc należy nie tylko to, czy nadal taka obawa istnieje – i tu
Wojskowy Sąd Okręgowy w (...). w zaskarżonym postanowieniu słusznie uznał, że tak nadal jest, ale także trzeba
mieć na uwadze stan dowody sprawy z perspektywy realności tej obawy, tj. czy podejrzany przebywając na wolności
rzeczywiście może doprowadzić do zniekształcenia dowodów. Skarżący bowiem zdaje się nie dostrzegać, że
Wojskowy Sąd Okręgowy w (...)., choć przedłużył tymczasowe aresztowanie, to w rzeczywistości zmienił ten środek
zapobiegawczy na poręczenie majątkowe, zgodnie zresztą ze stanowiskiem obrońcy zawartym w zażaleniu. Przepis
art. 257 § 2 KPK należy bowiem odczytać pod kątem normy w nim zawartej, a nie sposobu jej wysłowienia.
Odkodowanie tej normy jest następujące, sąd stosuje środek zapobiegawczy w postaci poręczenia
majątkowego, a do czasu jego złożenia wobec istnienia przesłanek do stosowania środków
zapobiegawczych, uważa za konieczne stosowanie tymczasowego aresztowania, co powoduje, że poręczenie
majątkowe zastąpi tymczasowe aresztowanie dopiero wtedy, gdy zostanie faktycznie wprowadzone do
wykonania, tj. z chwilą przyjęcia określonego poręczenia majątkowego. Z tego punktu widzenia niezasadne są
zatem zarzuty zażalenia, bo istnienie podstaw z art. 249 § 1 KPK i art. 258 § 2 KPK do przedłużenia tymczasowego
aresztowania jednocześnie uprawnia do zastosowania poręczenia majątkowego, gdyż w rozpoznawanej sprawie nie
zmieniły się przesłanki stosowania środków zapobiegawczych, ale ustała potrzeba stosowania izolacyjnego środka
zapobiegawczego.
(…) Zauważyć bowiem należy, że skoro przesłanki szczególne z art. 258 § 1 KPK odnoszą się nie tylko do
tymczasowego aresztowania, ale także do pozostałych środków zapobiegawczych, to kryterium decydującym
o rodzaju zastosowanego środka zapobiegawczego jest, zgodnie z art. 258 § 4 KPK, nasilenie obaw wskazanych w §

1-3 świadczących o zagrożeniu dla prawidłowego przebiegu postępowania przygotowawczego. O ile zatem
w początkowym etapie tego postępowania, to nasilenie było znaczne, to obecnie ono znacznie zmalało wobec
zgromadzenia podstawowych dowodów w sprawie, których główny trzon stanowią dowody z dokumentów i dowody
rzeczowe, a co do nich takie obawy nie istnieją. Z perspektywy postawionych podejrzanemu zarzutów także
czynności dowodowe odnoszące się do osobowych źródeł dowodowych zostały już w podstawowym zakresie
przeprowadzone. Z faktu, że współpodejrzani odmówili składania wyjaśnień, zaś wyjaśnienia podejrzanego
prokurator uznaje za niesatysfakcjonujące, nie można niejako automatycznie wnioskować o obawie matactwa, skoro
realizowane jest w tym zakresie prawo do obrony poprzez odmowę złożenia wyjaśnień lub ich dozowanie. Także
podana w zażaleniu okoliczność co formy komunikowania się podejrzanego z innymi osobami w sposób skryty, przy
braku wiedzy co było przedmiotem rozmów, stanowi li tylko przypuszczenie o podjętych działaniach zmierzających do
mataczenia w sprawie. Wskazana zaś w zażaleniu okoliczność związana z koniecznością przeprowadzenia także
innych jeszcze dowodów, musi zostać oceniona pod kątem postawionych obecnie zarzutów, a nie z perspektywy
przyszłych, albowiem podstawa szczególna stosowania w tej sprawie środków zapobiegawczych z art. 258 § 2 KPK
dotyczy zarzuconych przestępstw, a nie tych, które mogą zostać zarzucone. Co do przestępstw zarzuconych, to
Wojskowy Sąd Okręgowy w (...). słusznie uznał, że nie ma wysokiej obawy matactwa, choć wstąpiła ona na
wcześniejszym etapie postępowania przygotowawczego. W tej kwestii podniesiona w zażaleniu okoliczność, że
podejrzany w czasie, gdy po postawieniu mu zarzutów przebywał na wolności, podjął działania ukierunkowane na
zakłócenie prawidłowego toku postępowania, musi być aktualizowana pod kątem stanu dowodowego sprawy, bo
w świetle art. 258 § 4 KPK jej nasilenie z uwagi na zabezpieczenie już dowodów może ulec zmianie. Tak też jest
obecnie w rozpoznawanej sprawie.
Oczywiste natomiast jest, że gdy zachodzą dowodowe podstawy do postawienia podejrzanemu nowych lub
uzupełnienia już postawionych zarzutów, to pod ich kątem obawa matactwa musi być nadal aktualizowana
i może to doprowadzić do wniosku, że ponownie zachodzi konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku
postępowania przygotowawczego przez zastosowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego.
Nie można także tracić z pola widzenia i tej okoliczności, że przecież poręczenie majątkowe stanowi również środek
zabezpieczający prawidłowy tok postępowania, który na obecnym etapie postępowania przygotowawczego uznać
należy za wystarczający.
Warto zwrócić uwagę, że w uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 19.1.2012 r. (I KZP 18/11,
) przyjęto pogląd, że podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w art. 258 § 2 KPK, przy
spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 KPK i przy braku przesłanek negatywnych
określonych w art. 259 § 1 i 2 KPK, stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka
zapobiegawczego. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że jest to zgodne z Konwencją o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności, sporządzoną w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). „Trybunał wprost
wskazuje, że surowość wyroku, jaki może w przyszłości zapaść i związany z nim ciężar gatunkowy stawianych
zarzutów daje organom krajowym uzasadnioną podstawę do przyjęcia ryzyka ucieczki, a nawet ponownego
popełnienia czynów zabronionych. Zatem, nie może być wątpliwości, że także w orzecznictwie Trybunału
Strasburskiego akceptuje się funkcjonowanie szczególnego domniemania, wynikającego z prognozowanej kary
i ciężaru gatunkowego stawianych zarzutów. Oczywiście, Trybunał jednocześnie zastrzega, że - po pierwsze -
okoliczności te, same w sobie, nie mogą uzasadniać nadmiernie długiego okresu stosowania tymczasowego
aresztowania, a po drugie - prognozowany wymiar kary musi być, wraz z upływem czasu i w świetle
przeprowadzanych kolejnych czynności, ponownie ustalany”.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 20.2.2020 r., I KZ 6/20,

Sąd Najwyższy, utrzymując w mocy postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego, uznał, że istniejące podstawy do stosowania tymczasowego aresztowania są nadal uzasadnione, pomimo zmiany środka zapobiegawczego na poręczenie majątkowe. Decyzja ta oparta była na analizie obawy utrudniania postępowania oraz zachowaniu równowagi między potrzebą zabezpieczenia toku postępowania a prawem do obrony.