Błąd w ustaleniach faktycznych a naruszenie prawa materialnego
Postępowanie kasacyjne ma na celu eliminację z obrotu prawnego orzeczeń dotkniętych poważnymi wadami prawnymi. Sąd Najwyższy podkreśla, że kasacja nie może być powtórzeniem kontroli odwoławczej ani polemiką z ustaleniami faktycznymi. Przykłady rażących naruszeń prawa to błędy w ustaleniach faktycznych czy niespójności w kwalifikacji prawnej czynu.
Tematyka: postępowanie kasacyjne, Sąd Najwyższy, błąd w ustaleniach faktycznych, naruszenie prawa materialnego, kontrola odwoławcza, rażące naruszenia prawa, kasacja, ustalenia faktyczne, ocena dowodów, wyrok sądu
Postępowanie kasacyjne ma na celu eliminację z obrotu prawnego orzeczeń dotkniętych poważnymi wadami prawnymi. Sąd Najwyższy podkreśla, że kasacja nie może być powtórzeniem kontroli odwoławczej ani polemiką z ustaleniami faktycznymi. Przykłady rażących naruszeń prawa to błędy w ustaleniach faktycznych czy niespójności w kwalifikacji prawnej czynu.
Postępowanie kasacyjne w żadnym wypadku nie może stanowić powtórzenia postępowania odwoławczego, nie jest bowiem, w swoim założeniu, swego rodzaju „trzecią instancją”, która służyć ma kolejnemu weryfikowaniu poprawności zapadłych orzeczeń. O ile więc postępowanie odwoławcze polega na kontroli zaskarżonego nieprawomocnego orzeczenia sądu I instancji pod kątem zarzutów sformułowanych w środku odwoławczym, które z kolei odwołują się do względnych (art. 438 KPK) lub bezwzględnych (art. 439 KPK) przyczyn odwoławczych, to kontrola kasacyjna ogranicza się do przyczyn bezwzględnych i innych rażących naruszeń prawa. Wykluczone jest powołanie się w kasacji na naruszenie w postaci błędu w ustaleniach faktycznych czy rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego. Nie można tego skutecznie czynić przez nazwanie, przez skarżącego uchybienia w postaci błędu w ustaleniach faktycznych „naruszeniem prawa materialnego” lub innym naruszeniem prawa. Niedopuszczalne jest bowiem dokonywanie kontroli zasadności ustaleń faktycznych pod pozorem rozpoznawania zarzutu rażącego naruszenia prawa materialnego, a także naruszenia przepisów prawa procesowego. Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał także uwagę na to, że prowadzenie polemiki z treścią poszczególnych dowodów przeprowadzonych w toku procesu przed sądem I instancji, prezentowanie własnych ocen, które z relacji składanych przez świadków są bardziej, a które mniej wiarygodne, jak też negowanie poszczególnych okoliczności faktycznych, w ogóle nie mieści się w rygorach ustawowych postępowania kasacyjnego. Opis stanu faktycznego K.R. został oskarżony o to, że: 1) 21.4.2014 r. ok. godz. 1425 w miejscowości P. umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że będąc w stanie nietrzeźwości 3,04 promila alkoholu we krwi kierował samochodem osobowym marki O. na łuku drogi w lewo z nieustalonych przyczyn zjechał na lewą stronę drogi, a następnie do przydrożnego rowu i uderzył w betonowy przepust wodny wywracając pojazd na bok, w wyniku czego pasażer D.B. doznał obrażeń ciała skutkujących rozstrojem zdrowia na czas powyżej 7 dni, tj. o czyn z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 § 1 KK; 2) 21.4.2014 r. ok. godz. 14 25 w miejscowości P., będąc w stanie nietrzeźwości 3,04 promila alkoholu we krwi kierował w ruchu lądowym samochodem osobowym marki O., tj. o czyn z art. 178 § 1 KK. Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z 19.4.2017 r. uznał za winnego popełnienia zarzucanego czynu i skazał, przy czym na podstawie art. 85 KK i art. 86 § 1 KK w zw. z art. 4 § 1 KK połączył jednostkowe kary pozbawienia wolności i orzekł karę łączną 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, a na podstawie art. 85 KK i art. 86 § 1 KK w zw. z art. 90 § 2 KK, w zw. z art. 4 § 1 KK połączył orzeczone środki karne i orzekł łączny środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 5 lat. Po rozpoznaniu apelacji wniesionych od tego wyroku przez K.R. i jego obrońcę, Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z 25.4.2018 r. zaskarżony wyrok w zakresie kary i środka karnego utrzymał w mocy. Od tego wyroku kasację złożył obrońca skazanego K.R., zarzucając rażącą obrazę prawa procesowego, która mogła mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie naruszenie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK, w zw. z art. 7 KPK przez nierzetelne rozważenie zarzutu apelacji obrońcy i zaakceptowanie w toku kontroli instancyjnej naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów polegającej na uznaniu przez Sąd Rejonowy w P. za niewiarygodne wyjaśnień oskarżonego, co następnie zaakceptował Sąd Okręgowy w P., podczas gdy prawidłowo dokonana ocena tych wyjaśnień (w zgodzie z zasadami prawidłowego rozumowania, logiką i doświadczeniem życiowym) powinna prowadzić do wniosku, że są one rzetelne i szczere, w konsekwencji do uniewinnienia; art. 167 KPK w zw. z art. 201 KPK, w zw. z art. 2 § 2 KPK, w zw. z 4 k.p.k. i art. 6 KPK, przez nieuwzględnianie wniosku dowodowego o powołanie dr L.F., w charakterze biegłego i jego przesłuchanie na rozprawie celem uzyskania od niego ustnej opinii z zakresu rekonstrukcji wypadków, a także nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu medycyny sądowej celem ustalenia okoliczności naniesienia ujawnionych śladów krwi na poduszce powietrznej kierowcy O., dowodu z opinii biegłego z zakresu mechanoskopii celem ustalenia na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego czy w pojeździe znajdowały się uszkodzenia wskazujące na okoliczność zablokowania nogi osoby znajdującej się w pojeździe. Skarżący wskazał, że w sprawie zachodzą niedające się rozstrzygnąć wątpliwości uzasadniające zastosowanie art. 5 § 2 KPK. Zastępca Prokuratora Rejonowego w P., w pisemnej odpowiedzi na kasację, wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego oddala kasację, jako oczywiście bezzasadną, a kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża skazanego. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja obrońcy skazanego K.R. jest oczywiście bezzasadna w rozumieniu art. 535 § 3 KPK. Przypomniał, że kasacja jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Różni się zasadniczo od apelacji będącej zwykłym środkiem zaskarżenia, służącym od nieprawomocnych wyroków sądów I instancji. Kasacja strony może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu odwoławczego. Celem postępowania kasacyjnego jest wyeliminowanie z obrotu prawnego orzeczeń dotkniętych poważnymi wadami prawnymi, w postaci bezwzględnych przyczyn odwoławczych lub innych naruszeń prawa, ale o charakterze rażącym, a jednocześnie takich, które miały istotny wpływ na treść orzeczenia sądu odwoławczego. Możliwość wniesienia skutecznej kasacji jest zatem ustawowo istotnie ograniczona. Postępowanie kasacyjne nie jest z pewnością postępowaniem, które ma ponawiać kontrolę odwoławczą. W toku postępowania kasacyjnego z założenia nie dokonuje się zatem kontroli poprawności oceny poszczególnych dowodów, nie weryfikuje zasadności ustaleń faktycznych, jak też nie bada się współmierności orzeczonej kary. Postępowanie kasacyjne w żadnym wypadku nie może stanowić powtórzenia postępowania odwoławczego, nie jest bowiem, w swoim założeniu, swego rodzaju „trzecią instancją”, która służyć ma kolejnemu weryfikowaniu poprawności zapadłych orzeczeń. O ile więc postępowanie odwoławcze polega na kontroli zaskarżonego nieprawomocnego orzeczenia sądu I instancji pod kątem zarzutów sformułowanych w środku odwoławczych, które z kolei odwołują się do względnych (art. 438 KPK) lub bezwzględnych (art. 439 KPK) przyczyn odwoławczych, to kontrola kasacyjna ogranicza się do przyczyn bezwzględnych i innych rażących naruszeń prawa. Wykluczone jest powołanie się w kasacji na naruszenie w postaci błędu w ustaleniach faktycznych czy rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego. Nie można tego skutecznie czynić przez nazwanie, przez skarżącego uchybienia w postaci błędu w ustaleniach faktycznych „naruszeniem prawa materialnego” lub innym naruszeniem prawa. Niedopuszczalne jest bowiem dokonywanie kontroli zasadności ustaleń faktycznych pod pozorem rozpoznawania zarzutu rażącego naruszenia prawa materialnego, a także naruszenia przepisów prawa procesowego. Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał także uwagę na to, że prowadzenie polemiki z treścią poszczególnych dowodów przeprowadzonych w toku procesu przez sądem I instancji, prezentowanie własnych ocen, które z relacji składanych przez świadków są bardziej, a które mnie wiarygodne, jak też negowanie poszczególnych okoliczności faktycznych, w ogóle nie mieści się w rygorach ustawowych postępowania kasacyjnego (por. postanowienie SN z 20.11.2012 r., V KK 101/12, ). Wbrew zarzutom kasacji Sąd Okręgowy w P. w sposób rzetelny, zgodny z wymogiem art. 433 § 2 KPK, rozważył zarzuty apelacji w zakresie wątpliwości, w kwestii kto prowadził samochód osobowy marki O. oraz bardzo szczegółowo, w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, odniósł się do argumentacji z apelacji, która znalazła pełna akceptację Sądu Najwyższego. SO prawidłowo ocenił opinię sporządzoną przez biegłego P.Ż. jako pełną, jasną, zgodną z opiniami innych biegłych powołanych w sprawie: P.K. i W.K. Biegły P.Ż. w szczegółowy i logiczny sposób wyjaśnił poszczególne okoliczności związane ze zdarzeniem oraz precyzyjnie odniósł się do podnoszonych przez apelujących wątpliwości związanych z ustaleniem, kto kierował pojazdem w chwili zaistnienia wypadku. Z kolei, przeprowadził równie precyzyjną ocenę prywatnej opinii złożonej przez dr L.F., prawidłowo oceniając ją, jako nieodzwierciedlającą rzeczywistego przebiegu wydarzeń. Sąd wskazał na okoliczności, których ten biegły w swojej opinii nie uwzględnił, a także na jej błędne założenia czyniące opinię zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie sprzeczną, która – z natury rzeczy – nie mogła stanowić podstawy do podważenia ustaleń faktycznych rozpoznawanej sprawy. Bezzasadny jest zarzut braku podstaw odmowy dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu medycyny sądowej oraz biegłego z zakresu mechanoskopii. W realiach sprawy Sąd Okręgowy w P. nie był zobligowany do przeprowadzenia z urzędu wskazanych w zarzucie dowodów. Również, z oczywistych względów, bezzasadny jest zarzut rozstrzygnięcia niedających się nasunąć wątpliwości na niekorzyść oskarżonego o popełnienie przestępstwa określonego w art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 § 1 KK oraz przestępstwa określonego w art. 178a § 1 KK. Pamiętać należy, że reguła, o której mowa w ART. 5 § 2 KPK nie ma zastosowania, gdy wątpliwości w zakresie przyjętych ustaleń faktycznych podnosi strona, a nie stały się one udziałem orzekającego merytorycznie sądu, który dowody ocenił w zgodzie z dyspozycją art. 7 KPK. Nie ma argumentów, które w jakikolwiek sposób mogłyby skutecznie podważyć słuszność dokonanego przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięcia sprawy. Bardzo wyraźnie kształtuje się pogląd o bezzasadności zarzutów, które z najwyższą starannością zostały zbadane w postępowaniu kasacyjnym. Oddalenie wniosku dowodowego o przeprowadzenie konfrontacji między biegłym sądowym a opiniodawcą prywatnym było w pełni uzasadnione, ponieważ Sąd zbadał wartość dowodową opinii prywatnej, oceniając ją, jako nieprzydatną w ustalaniu okoliczności wypadku. Należy również wyrazić pogląd, że uzasadnienie wyroku, wbrew twierdzeniom obrony, spełnia wymagania określone dyspozycją art. 457 § 3 KPK. Warto wskazać, że wadliwość uzasadnienia nie może samoistnie skutkować przyjęciem rażącego naruszenia prawa. Postanowienie Sądu Najwyższego z 26.6.2019 r., II KK 326/18
Sąd Najwyższy uznał kasację za bezzasadną, podtrzymując wyrok sądu niższej instancji. Argumentował, że zarzuty kasacyjne nie miały istotnego wpływu na treść orzeczenia. Wskazał na prawidłowość oceny dowodów oraz brak podstaw do podważenia ustaleń faktycznych.