Skazanie za czyn ciągły a powaga rzeczy osądzonej

Prawomocne skazanie za przestępstwo skarbowe popełnione czynem ciągłym stwarza stan materialnej prawomocności w stosunku do okresu objętego skazaniem, także w odniesieniu do jednostkowych zachowań, które nie zostały objęte opisem czynu przypisanego i w tym zakresie rodzi powagę rzeczy osądzonej, co wyklucza przypisanie skazanemu kolejnych, takich samych zachowań z okresu opisanego w prawomocnym wyroku. Analiza przepisów prawa karnego skarbowego w kontekście czynu ciągłego oraz konsekwencji prawomocnego skazania.

Tematyka: czyn ciągły, prawomocne skazanie, przestępstwo skarbowe, powaga rzeczy osądzonej, postępowanie odwoławcze

Prawomocne skazanie za przestępstwo skarbowe popełnione czynem ciągłym (art. 6 § 2 KKS) stwarza stan
materialnej prawomocności w stosunku do okresu objętego skazaniem, także w odniesieniu do
jednostkowych zachowań, które nie zostały objęte opisem czynu przypisanego i w tym zakresie rodzi
powagę rzeczy osadzonej, co wyklucza przypisanie skazanemu kolejnych, takich samych zachowań z okresu
opisanego w prawomocnym wyroku.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w E., wyrokiem z 9.11.2016 r., wydanym po rozpoznaniu sprawy M.W. oraz trzech innych
oskarżonych, uznał oskarżonego M.W. za winnego tego, że w okresie od 17.10.2015 r. do 28.10.2015 r. w E.
w sklepie B., będąc osobą odpowiedzialną jako Prezes Zarządu spółki H., działając wbrew przepisom ustawy
z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 612 ze zm.; dalej jako: GryHazardU15), urządzał grę
na automacie A. i czyn ten zakwalifikował jako przestępstwo skarbowe określone w art. 107 § 1 KKS oraz skazał go
na karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 90 zł.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego M.W., Sąd Okręgowy w E., wyrokiem z 16.11.2017 r.
uchylił wyrok w zaskarżonej części dotyczącej oskarżonego M.W. i umorzył postępowanie w tym zakresie, a kosztami
procesu w zakresie czynu M.W., co do którego umorzono postępowanie obciążył Skarb Państwa.
Wyrok ten został zaskarżony kasacjami na niekorzyść tego oskarżonego, złożonymi niezależnie przez Prokuratora
Rejonowego w E. oraz Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego w O. Postanowieniem Sądu Najwyższego z 13.4.2018
r. obie kasacje połączono do wspólnego rozpoznania.
Prokurator Rejonowy w E. zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:
1) rażące naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 17 § 1 pkt 7 KPK,
polegające na błędnym przyjęciu, że zaistniała ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej;
2) rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art.
6 § 2 KKS w zw. z art. 107 § 1 KKS.
Podnosząc zarzuty prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w E. wobec M.W.
i przekazanie Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego w O. zarzucił natomiast:
1) rażące naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 17 § 1 pkt 7 KPK w zw.
z art. 113 § 1 KKS, polegające na błędnym przyjęciu, że zaistniała ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi
rzeczy osądzonej;
2) rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 6 §
2 KKS w zw. z art. 107 § 1 KKS;
3) rażące naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 632 pkt 2 i art. 634 KPK
w zw. z art. 113 § 1 KKS.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
w E., do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji, wniesionych przez Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego w O. oraz
prokuratora – na niekorzyść oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym Sądowi Okręgowemu w E.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego już pobieżna lektura zarzutów sformułowanych w obu kasacjach prowadzi do wniosku
o ich zbieżnym charakterze. Oba nadzwyczajne środki zaskarżenia wskazują na wadliwe przyjęcie przez Sąd
odwoławczy, że w sprawie zaistniała przeszkoda do rozstrzygania w przedmiocie odpowiedzialności karnej
skarbowej oskarżonego przyjmująca postać stanu powagi rzeczy osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 KPK), wobec
nietrafnego uznania, iż czyn zarzucony aktem oskarżenia stanowi element czynu ciągłego przypisanego mu
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w N. z 6.2.2017 r.

Obydwie kasacje okazały się uzasadnione, co spowodowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku w całości
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w E.
Zgodnie z art. 6 § 2 KKS dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu tego samego
zamiaru lub z wykorzystaniem takiej samej sposobności, uważa się za jeden czyn zabroniony, przy czym
w zakresie czynów zabronionych polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności
publicznoprawnej za krótki odstęp czasu uważa się okres do 6 miesięcy. Przepis ten definiuje – podobnie jak
czyni to norma art. 12 KK – tzw. „czyn ciągły”, który można także nazwać, ze względu na odrębności, „czynem
ciągłym skarbowym”.
W przypadku przestępstwa powszechnego do okoliczności warunkujących możliwość przypisania czynu ciągłego
zalicza się dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru,
przy czym dodatkowo, jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za
jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego (art. 12 § 1 KK). Z powyższego wynika, że na gruncie
odpowiedzialności karnej skarbowej ustawodawca wprowadza dodatkową przesłankę uznania zachowania sprawcy
za czyn ciągły, jaką jest „wykorzystanie takiej samej sposobności”. Sprawca odpowiadający w warunkach „czynu
ciągłego skarbowego” może działać tylko z tym samym zamiarem lub tylko przy wykorzystaniu tej samej
sposobności, albo z tym samym zamiarem i z wykorzystaniem tej samej sposobności.
Przy wykładni i zastosowaniu art. 6 § 2 KKS w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 KPK brak jest zatem przeszkód do posłużenia
się – per analogiam – zasadami postępowania ukształtowanymi na kanwie czynu ciągłego, zdefiniowanego
w Kodeksie karnym. W tym zakresie można bardzo skrótowo przypomnieć, że prawomocne skazanie za czyn ciągły
(art. 12 § 1 KK) stanowi, wynikającą z art. 17 § 1 pkt 7 KPK, przeszkodę do prowadzenia dalszego postępowania
o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcześniejszego
osądzenia. Skoro jednak przesłanką uznania wielości zachowań za jeden czyn ciągły jest m.in. wystąpienie „z góry
powziętego zamiaru”, to wyżej wskazana przeszkoda procesowa aktualizuje się dopiero wówczas, gdy zarówno
zachowania prawomocnie osądzone i uznane za czyn ciągły, jak i później ujawnione, zostały objęte jednym, tym
samym zamiarem sprawcy.
Analogicznie – prawomocne skazanie za przestępstwo skarbowe popełnione czynem ciągłym (art. 6 § 2 KKS)
stwarza stan materialnej prawomocności w stosunku do okresu objętego skazaniem, także w odniesieniu do
jednostkowych zachowań, które nie zostały objęte opisem czynu przypisanego i w tym zakresie rodzi powagę rzeczy
osadzonej, co wyklucza przypisanie skazanemu kolejnych, takich samych zachowań z okresu opisanego
w prawomocnym wyroku. Warunkiem jest, jak wcześniej wskazano, realizacja znamion czynu karnego skarbowego
bądź to z jednym, tym samym z góry powziętym zamiarem, bądź też z wykorzystaniem jednej, takiej samej (a więc
w takim układzie procesowym – tej samej) sposobności. W takim wypadku p rawomocne skazanie za czyn ciągły
skarbowy (art. 6 § 2 KKS) stanowi, wynikającą z art. 17 § 1 pkt 7 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, przeszkodę do
prowadzenia dalszego postępowania o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które
nie były przedmiotem wcześniejszego osądzenia.
Tymczasem, w odniesieniu do zachowania przypisanego oskarżonemu, nie wystąpiła żadna z wymienionych w art. 6
§ 2 KKS przesłanek, dających podstawy do przyjęcia, że czyn stanowiący przedmiot rozpoznania w niniejszej
sprawie stanowi element wcześniej osądzonego czynu ciągłego skarbowego. W tej sferze rozważań przypomnieć
należy, że Sąd Rejonowy w N. w wyroku z 6.2.2017 r. nie przyjął, iż M.W. działał z tym samym zamiarem, a jedynie
przy wykorzystaniu tej samej sposobności.
W realizacji zachowań prawomocnie przypisanych oskarżonemu (urządzanie gier na automatach bez posiadania
koncesji) nie wchodzi także, wspomniane na wstępie „wykorzystanie takiej samej sposobności”. Zwrot ten oznacza
powielanie analogicznych zachowań nagannych z wykorzystaniem takiej samej nadarzającej się okazji lub
sprzyjających warunków czy okoliczności. Wprawdzie przestępstwa skarbowe objęte wyrokiem Sądu Rejonowego
w N. jak i Sądu meriti, polegały na urządzaniu i prowadzeniu gier na automatach, to przecież chodziło o urządzanie
gier na zupełnie innych maszynach, zlokalizowanych w różnych miejscowościach na terenie RP, inne były także
okoliczności towarzyszące, takie jak choćby znalezienie odpowiednich lokali, podpisanie stosownych umów najmu
tychże nieruchomości, czy umów o serwisowanie urządzeń. W sprawie nie ma żadnego elementu już istniejącego,
albo takiego, który pojawia się na początkowym etapie realizacji czynu przestępczego i jest później wykorzystany. Za
taki nie sposób poczytać wyłącznie faktu, że oskarżony podejmował te działania, jako Prezes Zarządu spółki
kapitałowej. Sprawca niczego nie wykorzystuje dla realizacji znamion czynu zabronionego.
Z tych względów nie sposób przyjąć, że uprzednie prawomocne skazanie za przestępstwo z art. 107 § 1 KKS, lecz
popełnione w innym miejscu (nawet przy uprzednim przyjęciu przez Sąd działania w warunkach czynu ciągłego – art.
6 § 2 KKS), w którym czas jego popełnienia obejmuje okres popełnienia czynu z art. 107 § 1 KKS, stanowi
w późniejszym procesie przeszkodę w postaci powagi rzeczy osądzonej. Nie został bowiem spełniony warunek
tożsamości czynów. Oba prawomocne skazania dotyczą różnych czynów, a ściślej czynu ciągłego skarbowego
i innego czynu karnego skarbowego.

Zaprezentowane rozważania prowadzą do twierdzenia, że zaskarżony kasacjami wyrok zapadł z obrazą wskazanych
w obu kasacjach przepisów postępowania, a mianowicie art. 17 § 1 pkt 7 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS. Uchybienie
miało przy tym niewątpliwy i oczywisty wpływ na treść wyroku, w postaci niezasadnego umorzenia postępowania.
Z tego powodu zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w E. w postępowaniu odwoławczym, który powinien – co oczywiste - uwzględnić wyrażone
zapatrywania prawne Sądu Najwyższego (art. 442 § 3 KPK w zw. z art. 518 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS).
Wyrok Sądu Najwyższego z 11.6.2019 r., III KK 196/18

Uchylenie wyroku wskutek rażącego naruszenia prawa procesowego i materialnego oraz konieczność przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Interpretacja zasad dotyczących czynu ciągłego skarbowego i konsekwencji prawomocnego skazania. Decyzja Sądu Najwyższego o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.