Recydywa specjalna a zastosowanie przemocy lub groźby jej użycia

Recydywa specjalna w rozumieniu art. 64 KK stanowi instytucję przewidującą nadzwyczajne zaostrzenie kary nie ze względu na całą przestępczą działalność oskarżonego, lecz na konkretne przestępstwo spełniające warunki określone w przepisach. W publikacji omówiono m.in. brak konieczności podobieństwa przestępstw w recydywie z art. 64 § 2 KK oraz analizę skazania oskarżonego w kontekście warunków recydywy.

Tematyka: recydywa specjalna, art. 64 KK, zaostrzenie kary, przemoc, groźba, zastosowanie kar, warunki recydywy, Sąd Najwyższy, kasacja, naruszenie prawa

Recydywa specjalna w rozumieniu art. 64 KK – zarówno podstawowa (art. 64 § 1 KK), jak i wielokrotna (art. 64
§ 2 KK) - jest instytucją przewidującą nadzwyczajne zaostrzenie kary, ale nie z uwagi na całokształt
wcześniejszej przestępczej działalności oskarżonego – nawet, jeżeli została ona ujęta w jednym wyroku
i związana węzłem kary łącznej, lecz ze względu na uprzednie skazanie i odbycie kary za konkretne
przestępstwo, spełniające warunki określone w tym przepisie. Wymienione w art. 115 § 3 KK zastosowanie
przemocy lub groźby jej użycia, jako kryterium podobieństwa przestępstw, nie stanowi elementu
konstrukcyjnego recydywy z art. 64 § 2 KK. Okolicznością warunkującą zastosowanie tego przepisu nie jest
popełnienie przestępstwa podobnego do tego, za które sprawca został skazany w warunkach określonych
w art. 64 § 1 KK, lecz ponowne popełnienie przez sprawcę skazanego w warunkach określonego w tym
przepisie rodzajowo tożsamego przestępstwa wymienionego w art. 64 § 2 KK.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w P., wyrokiem z 25.5.2017 r., uznał oskarżonego Ł.K. za winnego tego, że w nocy 17.6.2015 r., w P.,
działając wspólnie i w porozumieniu z inną ustaloną osobą, dokonał rozboju na osobie A.B., w ten sposób, że po
wejściu do wnętrza salonu, używając przemocy w postaci zadawania ciosów pięściami po głowie i plecach,
przewrócił ją na podłogę, zaciągnął do pomieszczenia dla pracowników, gdzie z sejfu zabrał w celu przywłaszczenia
pieniądze w kwocie 25.000 złotych na szkodę właściciela S.-S.L., przy czym czynu tego dopuścił się będąc uprzednio
skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r., za czyn z art. 223 KK w zb. z art. 157 § 1 KK w zw. z art.
11 § 2 KK w zw. z art. 64 § 1 KK i z art. 226 § 1 KK na karę łączną 2 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności, którą
odbył w okresie od 7.10.2009 r. do 18.9.2011 r., z zaliczeniem na poczet orzeczonej kary okresu od 7.2.2009 r. do
29.5.2009 r., tj. czynu z art. 280 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK i za to na podstawie tych przepisów wymierzył mu karę
6 lat pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie.
Na podstawie art. 46 § 1 KK orzekł wobec oskarżonego obowiązek częściowego naprawienia szkody przez zapłatę
na rzecz S.L. kwoty 12 500 zł. Powyższy wyrok zaskarżony został w całości apelacjami oskarżonego i jego obrońcy.
Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z 7.2.2018 r., utrzymał w mocy wyrok Sądu I instancji.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wywiódł obrońca oskarżonego zarzucając rażące naruszenie prawa
materialnego, które mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie naruszenie art. 64 § 2 KK, polegające
na przyjęciu, że Ł.K. dopuścił się zarzucanego mu przestępstwa w warunkach tzw. multirecydywy, w sytuacji, gdy
prawidłowa ocena uprzedniej karalności skazanego, w tym wyroku Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r. nie daje
podstaw do przyjęcia w opisie czynu oraz kwalifikacji prawnej sprawstwa w warunkach recydywy wielokrotnej.
Stawiając ten zarzut obrońca oskarżonego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy wyroku
Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania. W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie, jako
oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy w sprawie Ł.K. skazanego z art. 280 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na
rozprawie 25.4.2019 r. kasacji wniesionej przez obrońcę od wyroku Sądu Okręgowego w P. z 7.2.2018 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w P. z 25.5.2017 r., uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna. Choć nie postawiono w niej wprost zarzutu naruszenia przepisu
art. 433 § 2 KPK, to jej treść nie pozostawia wątpliwości co do tego, że skarżący kwestionuje rozpoznanie
podniesionego w apelacji zarzutu obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 64 § 2 KK. Zauważyć też trzeba, że
wyeksponowanie w kasacji naruszenia tylko tego ostatniego przepisu, którego Sąd odwoławczy nie stosował, gdyż
nie orzekał reformatoryjnie, wydaje się w realiach niniejszej sprawy zrozumiałe. Sąd pierwszej instancji nie wyjaśnił
szerzej w uzasadnieniu swojego wyroku powodów uznania, że oskarżony przypisanego mu przestępstwa dopuścił
się w warunkach recydywy z art. 64 § 2 KK. Problem ten stał się dopiero przedmiotem rozważań Sądu
odwoławczego, co znalazło odzwierciedlenie w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku. Przedstawionej w nich
argumentacji nie można jednak zaaprobować.
Po pierwsze, recydywa specjalna w rozumieniu art. 64 KK, zarówno podstawowa (art. 64 § 1 KK), jak
i wielokrotna (art. 64 § 2 KK), jest instytucją przewidującą nadzwyczajne zaostrzenie kary, ale nie z uwagi na
całokształt wcześniejszej przestępczej działalności oskarżonego, nawet, jeżeli została ona ujęta w jednym wyroku
i związana węzłem kary łącznej, lecz ze względu na uprzednie skazanie i odbycie kary za konkretne przestępstwo,

spełniające warunki określone w tym przepisie. Stąd też nie było trafnym odwoływanie się przez Sąd odwoławczy
przy uzasadnianiu wystąpienia w sprawie oskarżonego przesłanek recydywy z art. 64 § 2 KK do wszystkich
przestępstw, za które Ł.K. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r. Tym bardziej, że dotyczyło
to również skazań za przestępstwa z art. 224 § 2 KK oraz z art. 226 § 1 KK, które nie zostały popełnione
w warunkach recydywy z art. 64 § 1 KK i już tylko z tego powodu nie mogły stanowić podstawy przyjęcia
multirecydywy.
Analiza treści wyroku Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r. oraz danych o karalności oskarżonego prowadzi do
wniosku, że w realiach niniejszej sprawy jedynym skazaniem, które mogło stanowić punkt wyjścia do badania
zaistnienia warunków recydywy z art. 64 § 2 KK, było skazanie za przestępstwo z art. 223 KK i art. 157 § 1 KK w zw.
z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 64 § 1 KK, za które wymienionym wyżej wyrokiem wymierzono Ł.K. karę 2 lat
pozbawienia wolności.
Po drugie, wbrew stanowisku zaprezentowanemu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wymienione w art. 115 § 3
KK zastosowanie przemocy lub groźby jej użycia, jako kryterium podobieństwa przestępstw, nie stanowi elementu
konstrukcyjnego recydywy z art. 64 § 2 KK. Okolicznością warunkującą zastosowanie tego przepisu nie jest
popełnienie przestępstwa podobnego do tego, za które sprawca został skazany w warunkach określonych w art. 64 §
1 KK, lecz ponowne popełnienie przez sprawcę skazanego w warunkach określonego w tym przepisie rodzajowo
tożsamego przestępstwa wymienionego w art. 64 § 2 KK. Inaczej rzecz ujmując, stosowanie przepisu art. 64 § 2 KK
aktualizuje się dopiero wówczas, gdy zostanie ustalone, że sprawca przestępstwa skatalogowanego w tym przepisie,
który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej
kary, popełnił ten sam rodzaj przestępstwa, za które był już wcześniej skazany w warunkach recydywy specjalnej
podstawowej (art. 64 § 1 KK), to znaczy ponownie popełnił przestępstwo należące do grupy przestępstw przeciwko
życiu lub zdrowiu, ponownie popełnił przestępstwo z grupy typów czynów zabronionych, objętych zbiorczym
określeniem zgwałcenia, ponownie popełnił przestępstwo rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przeciwko mieniu
popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia.
Jest oczywistym, że z uwagi na charakter przepisu art. 64 § 2 KK, określone w nim warunki obligatoryjnego
obostrzenia kary nie mogą być odczytywane z zastosowaniem wykładni rozszerzającej. Słusznie wskazuje się
w orzecznictwie sądów powszechnych i literaturze przedmiotu, że za przedstawionym wyżej rozumieniem
multirecydywy przemawia z jednej strony rezygnacja ustawodawcy z kryterium podobieństwa przestępstw, jako
przesłanki tej postaci recydywy i stworzenie zamkniętego katalogu przestępstw, które mogą być w tych warunkach
popełnione, co świadczy o ograniczeniu zakresu stosowania tej instytucji do szczególnych przypadków
niepoprawności sprawcy powracającego do jednego z typów przestępstw, uznanych za szczególnie karygodne,
mimo uprzedniego zastosowania represji z art. 64 § 1 KK, z drugiej zaś charakter przestępstw objętych katalogiem
z art. 64 § 2 KK. Podkreśla się, że ujęcie w nim przestępstw, których przedmiotem ochrony są zupełnie odmienne
rodzajowo dobra, a mianowicie życie i zdrowie, wolność seksualna, mienie, tworzy w jego obrębie wyraźnie różniące
się typy przestępstw, co pozwala wnioskować, że gdyby ustawodawca uznał, że merytoryczna więź, jaka musi
zaistnieć dla przyjęcia recydywy z art. 64 § 2 KK między aktualnym czynem sprawcy a poprzednim skazaniem może
się sprowadzać do ponownego popełnienia któregokolwiek z nich, to odchodząc od przewidzianego w art. 64 § 1 KK
kryterium podobieństwa przestępstw, wyraziłby to expressis verbis (wyrok SA w Katowicach z 22.11.2007, II AKa
407/07,
; por. też wyrok SA w Katowicach z 25.9.2015, II AKa 323/15,
oraz W. Zalewski, Komentarz
do art. 64 KK [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks Karny. Komentarz,
2019).
Stwierdzenie tego uchybienia musiało spowodować uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy, przeprowadzając kontrolę odwoławczą, podda analizie wcześniejsze skazania oskarżonego i ustali,
czy dają one podstawę do przyjęcia, że oskarżony dopuścił się przypisanego mu czynu w określonych w art. 64 § 1
KK warunkach powrotu do przestępstwa.

Komentarz
Utrwalone rozważania prowadzą wprost do stwierdzenia, że zaskarżone orzeczenie zostało wydane z rażącym
naruszeniem prawa, mającym istotny wpływ na jego treść. Sąd odwoławczy, przeprowadzając kontrolę odwoławczą,
niezasadnie przyjął, iż Sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował do przypisanego oskarżonemu przestępstwa
przepis art. 64 § 2 KK. Prawdą jest, że z uwagi na wysokość wymierzonej Ł.K. kary pozbawienia wolności,
przekraczającej znacznie dolny próg ustawowego zagrożenia dla recydywy wielokrotnej, wydaje się, iż sam fakt
wprowadzenia do podstawy prawnej skazania przepisu art. 64 § 2 KK nie miał decydującego znaczenia dla rozmiaru
orzeczonej kary. Oczywistym jest jednak, że konsekwencje zastosowania tego przepisu sięgają znacznie dalej,
powodując dla skazanego negatywne skutki, chociażby w zakresie warunków przedterminowego zwolnienia.

Wyrok Sądu Najwyższego z 25.4.2019 r., II KK 271/18.

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok, kwestionując trafność oceny warunków recydywy z art. 64 § 2 KK oraz konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy przez Sąd Okręgowy. Analiza wyroku Sądu Rejonowego z 2009 r. oraz zarzutów kasacyjnych i apelacyjnych podkreśla problematykę zastosowania recydywy w kontekście poprzednich skazań oskarżonego.